Naar inhoud springen

Wenedyk

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Wenedyk
Auteur Jan van Steenbergen
Jaar 2002
Gebruikt in Ill Bethisad
Alfabet Latijns alfabet, als in het Pools
Classificatie
Algemeen Kunsttaal
Naar doel
  • artistieke talen
    • alternatieve talen
Naar herkomst
Portaal  Portaalicoon   Taal

Wenedyk is een naturalistische kunsttaal, gemaakt door de Nederlander Jan van Steenbergen. Officieel is het een afstammeling van het vulgair Latijn met een sterke Slavische onderlaag, gebaseerd op de fictieve veronderstelling dat de voorouders van de tegenwoordige Polen werden ingelijfd in het Romeinse Rijk. Onofficieel probeert het Wenedyk simpelweg te laten zien hoe het Pools eruit zou hebben gezien als het een Romaanse taal was geweest in plaats van een Slavische. Woordenschat en grammatica zijn derhalve vrijwel volledig gebaseerd op het Vulgair Latijn, fonologie, orthografie en syntaxis op het Pools.

Het Wenedyk dient ter illustratie van bovengenoemd concept. In tegenstelling tot vele andere kunsttalen behoort het bevorderen van de internationale communicatie of het anderszins verwerven van een gebruikersgemeenschap niet tot de doelstellingen ervan.

Het idee voor Wenedyk ontstond naar aanleiding van soortgelijke, op het Keltisch gebaseerde Romaanse talen, zoals Brithenig, Breathanach en Kerno. Naast deze en andere kunsttalen speelt het Wenedyk een rol in de alternatieve geschiedenis Ill Bethisad, waar het een van de officiële talen is van de Republiek van de Twee Kronen.

Orthografie en uitspraak

[bewerken | brontekst bewerken]

Het Wenedyk maakt gebruik van het Poolse alfabet, dat bestaat uit de volgende 32 letters:

A Ą B C Ć D E Ę F G H I J K L Ł M N Ń O Ó P R S Ś T U W Y Z Ź Ż

Voorts zijn er zeven klanken, die door twee letters worden weergegeven::

Ch Cz Dz Dź Dż Rz Sz

De uitspraak is gelijk aan die van het Pools. De klemtoon valt bijna altijd op de voorlaatste lettergreep. Een voorzetsel en een voornaamwoord samen gedragen zich over het algemeen als één woord, zodat het voorzetsel wordt beklemtoond wanneer beide uit één lettergreep bestaan.

Zelfstandige en bijvoeglijke naamwoorden

[bewerken | brontekst bewerken]

Het Wenedyk heeft geen lidwoorden. Dit onderscheidt het Wenedyk van de andere Romaanse talen en van andere op het Romaans gebaseerde kunsttalen, zoals het Esperanto en het Ido. De reden hiervoor is, dat in het vulgair Latijn de ontwikkeling van lidwoorden nog in een vroeg stadium verkeerde, terwijl lidwoorden in het Pools en de meeste andere Slavische talen niet voorkomen.

In mindere mate dan bijvoorbeeld het Nederlands is het Wenedyk een flecterende taal. Zelfstandige, bijvoeglijke en voornaamwoorden kunnen drie geslachten (mannelijk, vrouwelijk, onzijdig) hebben, enkel- en meervoud, alsmede drie naamvallen:

  • de directe naamval duidt zowel het onderwerp als het lijdend voorwerp aan. In de zin Miej poterz leże libier "Mijn vader leest een boek" staat zowel Miej poterz "mijn vader" als libier "een boek" in de directe naamval.
  • de genitief duidt bezit aan, bijvoorbeeld: siedź potrze "mijn vaders stoel", rzejna Anglie "de koningin van Engeland".
  • de datief wordt gebruikt om het meewerkend voorwerp aan te duiden, bijvoorbeeld: Da mi ił libier "Geef mij dat boek", Da mi łu "Geef het aan mij".

Het Wenedyk heeft ook een vocatief, die in de meeste gevallen dezelfde vorm heeft als de directe naamval. Er zijn echter uitzonderingen, zoals: O potrze! "O vader!"

Zelfstandige naamwoorden kunnen worden onderverdeeld in vier declinaties, die verwant zijn aan het Latijnse systeem:

  • de eerste declinatie bestaat uit alle woorden op -a, waarvan verreweg de meeste vrouwelijk zijn;
  • de tweede declinatie bestaat grotendeels uit mannelijke en onzijdige woorden die uitgaan op een medeklinker. Het is een combinatie van de Latijnse tweede en vierde declinatie;
  • de derde declinatie bestaat voornamelijk uit vrouwelijke woorden die uitgaan op een medeklinker;
  • de vierde declinatie zijn woorden op -ej en komt overeen met de Latijnse vijfde declinatie.

Bijvoeglijke naamwoorden komen in geslacht, aantal en naamval altijd overeen met het zelfdstandig naamwoord waarop zij betrekking hebben. Zij kunnen er zowel voor als achter worden geplaatst.

Persoonlijke voornaamwoorden

[bewerken | brontekst bewerken]

In tegenstelling tot zelfstandige naamwoorden, bijvoeglijke naamwoorden en andere voornaamwaarden, maken persoonlijke voornaamwoorden onderscheid tussen de nominatief en de accusatief. De volgende tabel toont hoe zij worden verbogen:

Persoonlijke voornaamwoorden
enkelvoud meervoud
1ste persoon 2de persoon 3de persoon 1ste persoon 2de persoon 3de persoon
mannelijk vrouwelijk onzijdig mannelijk vrouwelijk onzijdig
Nom.
Acc.
Gen.
Dat.
jo
mie
miej
mi
ty
cie
ciej
ci

łu
łu
li
ła
łą
lej
lej
łu
łu
łu
li
nu
nosz
nosz
nów
wu
wosz
wosz
wów
li
łosz
łór
lew
le
łasz
łar
lew
le
le
łór
lew

De vervoeging van werkwoorden maakt onderscheid tussen persoon, enkelvoud/meervoud, wijs en tijd. De vormen in de tegenwoordige tijd zijn:

1 sg.jemu "ik bemin"
2 sg.jemasz "jij bemint"
3 sg.jema "hij/zij bemint"
1 pl.jemamy "wij beminnen"
2 pl.jemacie "jullie beminnen"
3 pl.jemą "zij beminnen"

Afgezien daarvan heeft het Wenedyk de volgende tijden en wijzen:

onbepaalde wijsjemar "beminnen"
tegenwoordige tijdjemu "ik bemin"
onvoltooid verleden tijdjemawa "ik beminde"
voltooid verleden tijdjemie "ik heb bemind"
onvoltooid toekomende tijdjoru jemar "ik zal beminnen"
voltooid verleden toekomende tijdjemaru "ik zal hebben bemind"
voorwaardelijke wijsjemarsi "ik zou beminnen, ik zou hebben bemind"
gebiedende wijsjem "bemin!"
tegenwoordig deelwoordjemęć "beminnend"
verleden deelwoordjematy "bemind"

De woordenlijst van het Wenedyk zoals gepubliceerd op het Internet bestaat uit meer dan 4000 woorden. De volgende lijst van dertig woorden geeft een beeld van hoe het Wenedyk eruitziet in vergelijking met acht andere Romaanse talen:

Vergelijking tussen negen Romaanse talen
Nederlands Latijn Portugees Spaans Frans Italiaans Reto-Romaans Roemeens Brithenig Wenedyk
arm brachium braço brazo bras braccio bratsch braţ breich brocz
dood mŏrs morte muerte mort morte mort moarte morth mroć
ei ovum ovo huevo œuf uovo ov ou ew ów
eiland īnsŭla ilha isla île isola insla insulă ysl izła
groen vĭrĭdis verde verde vert verde verd verde gwirdd wierdzi
hemel caelum céu cielo ciel cielo tschiel cer cel czał
hond canis cão perro chien cane chaun cîine can kań
ik ĕgo eu yo je io jau eu eo jo
leven vīta vida vida vie vita vita viaţă gwid wita
melk lac leite leche lait latte latg lapte llaeth łoc
naam nōmen nome nombre nom nome num nume nôn numię
nacht nŏx noite noche nuit notte notg noapte noeth noc
oog ŏcŭlus olho ojo œil occhio egl ochi ogl okieł
oor auris orelha oreja oreille orecchio ureglia ureche origl urzykła
oud vĕtus velho viejo vieux vecchio vegl vechi gwegl wiekły
paard ĕquus, cabăllus cavalo caballo cheval cavallo chaval cal cafall kawał
school schŏla escola escuela école scuola scola şcoală yscol szkoła
stad cīvĭtas cidade ciudad cité città citad oraş ciwdad czytać
stem vōx voz voz voix voce vusch voce gwg wucz
ster stēlla estrela estrella étoile stella staila stea ystuil ścioła
taal, tong lĭngua língua lengua langue lingua linguatg, lieunga limbă llinghedig, llingw lęgwa
tand dĕns dente diente dent dente dent dinte dent dzięć
vader pater pai padre père padre bab tată padr poterz
vis pĭscis peixe pez, pescado poisson pesce pesch peşte pisc pieszcz
voet pĕs pie pied piede pe picior pedd piedź
vriend amīcus amigo amigo ami amico ami prieten, amic efig omik
vuur ignis, fŏcus fogo fuego feu fuoco fieu foc ffog fok
water aqua água agua eau acqua aua apă ag jekwa
wind vĕntus vento viento vent vento vent vînt gwent więt
zwart nĭger negro negro noir nero nair negru nîr niegry

Het Onze Vader in Wenedyk:

Potrze nostry, kwały jesz en czałór, sąciewkaty si twej numię.
Owień twej rzeń.
Foca si twa włątać, komód en czału szyk i sur cierze.
Da nów odzej nostry pań kocidzany.
I dziemieć nów nostrze dziewta, komód i nu dziemiećmy swór dziewtorzór.
I nie endycz nosz en ciętaceń, uta liwra nosz dzie mału.
Nąk twie są rzeń i pociestać i głurza, o siąprz. Amen.