Alpengems

Alpengems; IUCN-status: Niet bedreigd (2020)
	Een mannelijke alpengems in Nationaal Park Gran Paradiso.
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Mammalia (Zoogdieren)
Orde:	Artiodactyla (Evenhoevigen)
Familie:	Bovidae (Holhoornigen)
Geslacht:	Rupicapra (Gemzen)
Soort:	Rupicapra rupicapra (Gems)
	ondersoort
	Rupicapra rupicapra rupicapra; Linnaeus, 1758
Portaal	Biologie ; Zoogdieren

De alpengems (Rupicapra rupicapra rupicapra) is de nominaatondersoort van de gems (Rupicapra rupicapra) en werd voor door Carl Linnaeus vermeld in de tiende editie van zijn Systema naturae uit 1758.^[1]

Taxonomie[bewerken | brontekst bewerken]

In de recent uitgebrachte publicaties van Wilson en Mittermeier (2011) en Groves en Grubb (2011) wordt de alpengems beschouwd als een van de vier ondersoorten van de gems, samen met de balkangems (R. r. balcanica), chartreusegems (R. r. cartusiana) en tatragems (R. r. tatrica).^[2]^[3] In het iets oudere Mammal Species of the World van Wilson en Reeder (2005) geldt de alpengems eveneens als ondersoort van Rupicapra rupicapra, maar is het een van de zes erkende ondersoorten.^[4]

Verspreiding[bewerken | brontekst bewerken]

De alpengems is het meest algemene berghoefdier van Europa en heeft zijn hoofdverspreidingsgebied in de Alpen. Daarnaast leeft deze ondersoort van de gems ook in het Juragebergte, Vogezen, Zwarte Woud, Elbezandsteengebergte, Schwäbische Alb en het Hrubý Jeseník-gebergte.^[1]

Deze ondersoort werd aan het begin van twintigste eeuw (1907 en 1914) uitgezet op Zuidereiland in Nieuw-Zeeland. De dieren werden geschonken door keizer Frans Jozef I van Oostenrijk. De herkomst van de dieren is niet geheel duidelijk, maar er wordt aangenomen dat ze uit Mürzsteg, Ebensee of de Tiroler Alpen komen.^[5]

Algemene informatie[bewerken | brontekst bewerken]

De huidige verspreiding van de ondersoort is grotendeels te danken aan herintroducties in deze gebieden. De gems, en ook de alpengems, hebben veel geleden door overbejaging, maar de alpengems is in delen van het historische verspreidingsgebied volledig hersteld. Ondanks dat de alpengems vooral geassocieerd wordt met hooggebergten, worden ze steeds vaker in bergbossen aangetroffen. Er wordt gedacht dat gemzen gedurende het Holoceen ook in zowel hooggebergten als bergbossen werden aangetroffen.^[6]

Gedrag[bewerken | brontekst bewerken]

Het paarseizoen bevindt zich hoofdzakelijk in november. Vrouwtjes zijn maar gedurende een paar dagen bronstig, wat ook invloed heeft op de intensiteit van het bronstgedrag van de mannetjes. Sommige mannetjes zijn in deze periode territoriaal, terwijl anderen actief achter vrouwtjes aangaan. Mannetjes met territoria proberen vrouwtjes hier te houden en andere mannetjes weg te jagen.^[7]

Vrouwelijke alpengems op de Schneeberg in Oostenrijk
Gemzenkudde op de Schladminger Tauern in Oostenrijk
Mannelijke alpengems in Nationaal Park Gran Paradiso
Jonge alpengems in de Stubaier Alpen
Nieuwsgierige alpengems in de Italiaanse gemeente Valsavarenche
De gems verschijnt vaak in heraldiek, hier bijvoorbeeld op het wapen van Valsavarenche.
Illustratie van een alpengems in Het Leven der Dieren. Brehm, A.E., 1895

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b ^c (en) Alpengems op de IUCN Red List of Threatened Species.
↑ (en) Wilson, D.E. & Mittermeier, R.A. (Eds.). (2011). Handbook of the Mammals of the World, Vol. 2 Hoofed Animals. Barcelona, Spanje: Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-77-4
↑ (en) Groves, C. & Grubb, P. (2011) Ungulate Taxonomy. Baltimore, Verenigde Staten: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-1-4214-0093-8
↑ (en) Grubb, P. (2005). Order Artiodactyla. In: D.E. Wilson & D.M. Reeder (Eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Baltimore, Verenigde Staten van Amerika: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-8221-0
↑ (en) Martínková, N., Zemanová, B., Kranz, A., Giménez, M.D. & Hájková, P. (2012). Chamois introductions to Central Europe and New Zealand. Folia Zoologica, 61(3-4): 239-245.
↑ (en) Baumann, M., Babotai, C. & Schibler, J. (2005). Native or naturalized? Validating Alpine chamois habitat models with archaeozoological data. Ecological Applications, 15(3): 1096-1110.
↑ (en) Filli, F. & Schnyder, J. (2013). The rutting behaviour of Alpine chamois (Rupicapra rupicapra rupicapra) in the Swiss National Park. Nationalparkforschung Schweiz: 1-14.

[IUCN-1] (en) Alpengems op de IUCN Red List of Threatened Species.

[Wilson-2] (en) Wilson, D.E. & Mittermeier, R.A. (Eds.). (2011). Handbook of the Mammals of the World, Vol. 2 Hoofed Animals. Barcelona, Spanje: Lynx Edicions. ISBN 978-84-96553-77-4

[Grubb-3] (en) Groves, C. & Grubb, P. (2011) Ungulate Taxonomy. Baltimore, Verenigde Staten: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-1-4214-0093-8

[Reeder-4] (en) Grubb, P. (2005). Order Artiodactyla. In: D.E. Wilson & D.M. Reeder (Eds.). Mammal Species of the World: A Taxonomic and Geographic Reference. Baltimore, Verenigde Staten van Amerika: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-8221-0

[Martin-5] (en) Martínková, N., Zemanová, B., Kranz, A., Giménez, M.D. & Hájková, P. (2012). Chamois introductions to Central Europe and New Zealand. Folia Zoologica, 61(3-4): 239-245.

[Holoceen-6] (en) Baumann, M., Babotai, C. & Schibler, J. (2005). Native or naturalized? Validating Alpine chamois habitat models with archaeozoological data. Ecological Applications, 15(3): 1096-1110.

[aut-7] (en) Filli, F. & Schnyder, J. (2013). The rutting behaviour of Alpine chamois (Rupicapra rupicapra rupicapra) in the Swiss National Park. Nationalparkforschung Schweiz: 1-14.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]