Liopleurodon
| Liopleurodon Status: Uitgestorven, als fossiel bekend Fossiel voorkomen: Jura | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Geslacht | |||||||||||||
| Liopleurodon | |||||||||||||
| Typesoort | |||||||||||||
| Liopleurodon ferox | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Skelet van Liopleurodon ferox | |||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||
Liopleurodon op  Wikispecies
| |||||||||||||
| |||||||||||||
Liopleurodon[1][2] is een geslacht van grote uitgestorven zeereptielen uit het Jura, behorend tot de Pliosauridae. De grootste soort is Liopleurodon ferox. Fossielen van Liopleurodon zijn gevonden in het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland. Geschat wordt dat het dier tot tien meter lang kon worden.[3]
Beschrijving[bewerken | brontekst bewerken]
Liopleurodon had een gestroomlijnd lichaam en vier grote, peddelvormige poten. Met het voorste paar zwempoten werden op- en neergaande bewegingen gemaakt, waardoor het water naar achter werd geduwd en het dier zich naar voren bewoog. Liopleurodon had een korte nek en een grote, afgeplatte kop tot 1,54 meter lang, waarin zich grote tanden bevonden, de kaken waren zeer krachtig.[4] De voorste tanden waren vlijmscherp en bedoeld voor het scheuren van vlees, terwijl de achterste tanden ronder waren en gebruikt werden voor het kraken van de schelpen van ongewervelde zeedieren.
De grootte van Liopleurodon wordt vaak zeer groot aangegeven, tot wel vijfentwintig meter. Dat komt doordat Lambert Beverly Halstead een stel enorme onderkaken van tegen de drie meter lengte, specimen OUM J.10454, het Cumnor Monster, toewees aan een Liopleurodon macromerus en de totale lichaamslengte op ruim twintig meter schatte. Latere televisiedocumentaires overdreven dat weer tot vijfentwintig meter. Tegenwoordig wordt aangenomen dat het dier waartoe de kaken behoorden maximaal achttien meter zal zijn geworden. Daarbij wordt de soort nu meestal bij Pliosaurus ondergebracht als een Pliosaurus macromerus, zodat er geen direct verband meer is met Liopleurodon.
Liopleurodon had een wigvormige en afgeplatte schedel. Liopleurodon had vijfentwintig tot achtentwintig tanden op elke mandibulaire tak. Een kenmerk van L. ferox is een symfyse in het voorste deel van de schedel, die meestal korter is dan die van Pliosaurus. In dit deel van de schedel (voor de symfyse) bevinden zich zes tot zeven langwerpige tanden met een ronde dwarsdoorsnede. De tanden aan de achterkant van het gebit hebben een meer driehoekige dwarsdoorsnede. De tanden zijn scherp, aan de ene kant gezaagd en aan de andere kant glad. Ze hebben een diepe wortel, vergelijkbaar met de huidige orka's en hagedissen.
Afmetingen[bewerken | brontekst bewerken]
Liopleurodon bereikte een gemiddelde lengte van vijf tot zeven meter. Het 'Peterborough'-exemplaar wordt geschat op 6,39 meter, met een schedellengte van 1,26 meter. Deze lengteberekening is gebaseerd op de hypothese van een schedel: lichaamsverhouding van 1:5,19, op basis van de verhoudingen van de individuele GPIT1754 / 2. Deze heeft een schedellengte van 0,94 meter en een totale lengte van 4,88 meter.
De grootste schedel die kan worden toegewezen aan Liopleurodon is 154 centimeter lang. De lengte van het hele dier werd geschat op iets meer dan tien meter op basis van de veronderstelling dat de schedel 1/7 van de totale lengte is. De verhoudingen die voor deze schatting zijn gebruikt, zijn echter waarschijnlijk onjuist. In plaats daarvan werd uitgegaan van een verhouding van 1:4 of 1:5. Specimens van deze grootte wegen naar schatting 2,5 tot 5 ton, met gemiddelde exemplaren van ongeveer 500 tot 750 kilogram. Andere modellen voor gewichtsschatting gaan er echter van uit dat een individu van ongeveer 4,8 meter iets minder dan een ton zou kunnen wegen, terwijl een specimen van 5,7 meter volgens dit model 1,7 ton zou wegen. Pliosaurus macromerus, met een bijna drie meter lange onderkaak, werd ook toegewezen aan Liopleurodon, maar dit is niet duurzaam. Een exemplaar van 4,5 meter lang is te zien in Tübingen.
Leefwijze[bewerken | brontekst bewerken]
Liopleurodon was waarschijnlijk een toproofdier met sterke kaken die goed waren aangepast aan sterk bijten. Bijtsporen van Liopleurodon werden gevonden op de botten van de plesiosauriër Cryptocleidus. Liopleurodon wordt over het algemeen gezien als een jager van vlezige prooi vanwege zijn gekartelde en scherpe tanden. Versleten tanden wijzen op de jacht op grote prooien. Pliosauriërs worden beschouwd als zwemmers die een viervinnen-principe gebruikten en joegen op pijlinktvissen, haaien, grote beenvissen, zeeschildpadden, ichthtyosauriërs en zelfs zijn verwanten, de plesiosauriërs in de diepzee. Pliosauriërs worden ook gezien als een prehistorisch equivalent van tandwalvissen.
De hersenen van Liopleurodon namen minder dan een procent van zijn lichaamsmassa in, wat suggereert dat het een visueel roofdier was dat zeer snel informatie moest verwerken. Dit type hersenen is nog steeds bijna precies te vinden bij de grote witte haai. Ze waren ook allebei de meest succesvolle zeejagers in hun tijd. Alles wijst erop dat hun jachtgedrag hetzelfde is. Liopleurodon was waarschijnlijk op zoek naar prooi-achtige vormen op het wateroppervlak tot een diepte van vijftien meter. Als hij een prooi zag, versnelde hij extreem snel en kon daarmee enkele meters uit het water springen. Een groot verschil met de grote witte haai is de tandvorm, die van de haai is ontworpen om de prooi door te snijden, de dikkere maar sterkere van de Liopleurodon daarentegen kon de prooi verpletteren. Deze pliosauriër had vermoedelijk een goed ontwikkeld reukvermogen, wat het roofdier in staat stelde zijn prooi al van enige afstand te ruiken.
Ontdekkingsgeschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Liopleurodon werd voor het eerst beschreven door Henri-Émile Sauvage in 1873 aan de hand van drie tanden. Eentje werd in 1835 gevonden door Jacques Amand Eudes-Deslongchamps bij zijn opgraving van Poekilopleuron bucklandi (1873) in de buurt van Boulogne-sur-Mer in Noord-Frankrijk en werd geassocieerd met Liopleurodon ferox (ferox = wild). De tand is vijfenzeventig millimeter lang. De anderen werden gevonden in de departementen Cher en Calvados. De tand van Cher is zeventig millimeter lang en werd toegewezen aan L. grossouvrei. Sauvage beschreef die van Calvados als L. bucklandi. Alleen de tanden toegewezen aan L. ferox en L. grossouvrei zijn beschreven door Sauvage. Sauvage heeft de verwantschappen van Liopleurodon niet onderzocht. Later (1909) werd de tand geassocieerd met skeletmateriaal van een volwassen dier uit het Callovium (Clay-formatie) bij Peterborough in Engeland en werd een verwantschap met Pliosaurus vastgesteld. Voordat dit materiaal werd gevonden, was de geldigheid van het taxon controversieel. In Duitsland zijn alleen tanden of tandfragmenten gevonden die aan het geslacht zijn toegewezen, waarvan het type onbekend is (Noordrijn-Westfalen), Nedersaksen.
Classificatie[bewerken | brontekst bewerken]
Externe classificatie[bewerken | brontekst bewerken]
Liopleurodon is een lid van de familie Pliosauridae, een groep binnen de Pliosauria, die bekend is uit het Jura (mogelijk ook uit het Krijt) van Europa en Noord-Amerika. Liopleurodon was een van de basisvertegenwoordigers van het Midden-Jura binnen de groep. Deze verschillen van hun familieleden uit het Boven-Jura, onder andere door het aantal tandcompartimenten en kortere schedel- of lichaamslengte. Af en toe worden Pliosaurus-soorten uit het Boven-Jura met een vergelijkbaar aantal tandcompartimenten (bijvoorbeeld P. rossicus) toegewezen aan Liopleurodon. Deze toewijzing is echter niet houdbaar omdat deze soorten de beschreven autapomorfismen van Pliosaurus hebben, maar Liopleurodon niet. In plaats daarvan vermoedt men een convergente ontwikkeling van de korte symfysen bij Liopleurodon en sommige Pliosaurus-soorten. Een studie uit 2013 vat Liopleurodon, Simolestes, Peloneustes, Pliosaurus en Brachaucheininae samen als Thalassophonea.
Interne classificatie[bewerken | brontekst bewerken]
Er zijn momenteel twee soorten die kunnen worden toegewezen aan het geslacht Liopleurodon:
- Liopleurodon ferox (typesoort; Engeland en Frankrijk)
- Liopleurodon pachydeirus (Engeland) verschillen van L. ferox door kenmerken in tanden en halswervels. Er zijn ook andere soorten waarvan het nog onduidelijk is of ze tot hun eigen soort behoren:
- L. grossouveri
- L. rossicus, nu geplaatst bij Pliosaurus
- L. macromerius
- L. nova (Er is zeer weinig bekend over deze soort.)
Populariteit[bewerken | brontekst bewerken]
In de BBC televisieserie Walking with Dinosaurs werd een Liopleurodon met een lengte van vijfentwintig meter en een gewicht van honderdvijftig ton getoond, gebaseerd op de veronderstelling van een achttien meter lange Liopleurodon, waarvan men dacht dat het een juveniel was. Deze grootte wordt echter bekritiseerd omdat dit exemplaar hoogstwaarschijnlijk geen Liopleurodon was, maar een ongeschreven taxon: 'Monster van Aramberri' genoemd. Bovendien wordt aangenomen dat het dier kleiner was dan aangenomen (vijftien meter) en waarschijnlijk volledig volgroeid was.
| Bronnen, noten en/of referenties
Literatuur
Noten
|