Orinx

Vlaamse miniatuur (1510) met een windmolen op de achtergrond.Breviarium-Grimani

De huwelijksstoet, Pieter Brueghel de Jonge(1564-1637)

Molenaar scherpt de maalsteen

Orinx (op verschillende manieren gespeld; ook als Orins, Oriens, Hoerix, Oerenx, Oerens, Orinckx, Orincx, Orincxs, Orings, Aurinx, Orens, Orrens, Oreins, Orains, Orenge)

(1200-1903) vormt een eeuwenoud geslacht van molenaars in het Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant.

Betekenis van de familienaam

Molenaar bevestigt zeilen op de wieken

Volgens Dr. Jozef Van Overstraeten (1896-1986), erevoorzitter van de Vlaamse Toeristenbond-Vlaamse Automobilistenbond is de meest waarschijnlijke verklaring het Middelnederlandse woord "oorrinc", dit wil zeggen oorring. Dit zou de bijnaam zijn van iemand die een opvallende oorring droeg of die oorringen maakte. Minder kans is er voor een verminking van het Middelnederlandse "horic", dit wil zeggen hoek, namelijk een afgelegen woonplaats van het dorp. Er is een familienaam Hoorickx = Van Hoorick. De x op het einde van de naam is een afstammingsletter: zoon van Orinc. Dr. Frans Debrabandere, secretaris-generaal Koninklijke Commissie voor Toponymie en Dialectologie, houdt het bij de verklaring plaatsnaam "horik of "hoek".

Schrijfwijzen

De naam Orinx wordt op verschillende manieren geschreven. De oorzaken daarvan zijn:

• De lage alfabetiseringsgraad bij de toenmalige bevolking. Weinig mensen konden lezen en nog minder konden schrijven. Algemene leerplicht werd in België pas in 1914 ingevoerd.
• Het gebruik van dialecten.
• Het gebruik van het Frans, Waals in een ander landsgedeelte waardoor dezelfde naam anders werd uitgesproken. De naam Orinx verbasterde daardoor naar Oreins.

Ten gevolge van de inlijving van België in de Franse Republiek in 1795 werd hier ook de burgerlijke stand ingevoerd met onder meer geboorteregisters. Voordien bestonden er alleen de parochieregisters: doop, huwelijk, begrafenis. De borelingen moesten bij de geboorte letterlijk aan de bestuurders worden getoond. Veel mensen konden de naam alleen zeggen, maar nog niet schrijven, omdat er veel ongeletterd waren. Naargelang het geval moest dan de pastoor of de ambtenaar bepalen hoe de naam het beste kon worden geschreven. De verwarring tussen de verschillende schrijfwijzen gebeurde bij onder anderen Simon Orinx (Herfelingen, 27 oktober 1757 -Asse (Vlaams-Brabant), 24 mei 1820). Op het einde van de 18e eeuw verhuisde Simon van Herfelingen (in het zuiden van het Pajottenland) meer naar het noorden naar Asse waar hij molenaar werd op de Watermolen van Asbeek. Het eerste kind van Simon werd geregistreerd als Anne-Marie Orickx (17 april 1797) Hijzelf tekende met een kruisje, zoals gewoonlijk was bij analfabeten. Het tweede kind werd ingeschreven met de naam Antoinette Orix (22 april 1799) en Simon tekende Orinx, maar in een stuntelig omgekeerd schrift. In 1808 werd onder het Nederlandse bewind de naam van Antoinette Orix veranderd in Orinx, dit ingevolge een arrest van de Raad van State in België, die aldus de fout in de spelling van de naam rechtzette. Het derde kind kreeg de naam Jeanne Orickx (21 juni 1801). Simon hield het bij Orinx. Het vierde kind werd Jeanne-Petronelle Orikcx (21 juni 1802), maar stierf als ze 10 amper tien jaar oud was.. De volgende kinderen Petronille, Jean en Felix kregen de familienaam Orinx. Aktedatum 22-01-1834 Het laatste kind werd Joannes Alexander Orincx.

Gedwongen lening jaar 4

In het jaar 4 van de Franse republikeinse kalender (1795) werden de vermogenden van elke gemeente gedwongen een bepaald bedrag aan het Franse bestuur te lenen, dit volgens de grootte van hun geschatte fortuin. Dit bedrag moest betaald worden in baar geld (goud of zilverstukken). Een terugbetaling hebben ze nooit gekregen. In Asse stond notaris P.J. Van Innis op kop van de lijst, op plaats 36 dokter P. Van Overloop, Simon Orinx op plaats 47 en pastoor J. Van der Saecken op 54.

Verspreiding volgens de schrijfwijze

Er zijn verschillende schrijfwijzen die voorkomen in het Belgisch rijksregister gedurende het jaar 2008:

Schrijfwijze	Totaal	Gemeente (stad) met grootst aantal	Tweede grootst aantal
Orinx	75	Asse	Brussel-Hoofdstad
Orins	36	Maarkedal	Kluisbergen
Orincx	1	Asse
Horrix	40	Maasmechelen
Horinckx	21	Brussel-hoofdstad	Assenede
Horicx	14	Opwijk	Merchtem
Horicks	6	Brussel-hoofdstad	Waver
Hoorickx	21	Brussel-hoofdstad	Assenede
Oreins	35	Dour	Waver
Orens	73	Antwerpen	Beringen

In de 18e eeuw waren er in het Henegouwse een aantal personen met de naam Orenge en zelfs Orange. De Orinxs in Brussel-hoofdstad zijn grotendeels ingeweken Pajotten.

Verspreiding van de molens waar een molenaar van de familie actief was

De molenaars waren actief in het Pajottenland, als eigenaar of pachter, voornamelijk in het zuidelijk deel en verspreidden zich van daaruit naar Noord-Pajottenland, Henegouwen, Oost-Vlaanderen en Waals-Brabant. Een vijftigtal molenaars en aanverwante molenaars werden gelokaliseerd op een twintigtal molens.

Pajottenland	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode	Molenaar
Asse	molen van Asbeek (water)	bestaand	1820	Simon Orinx
Bever	molen van Broek (wind)	verdwenen	1650	Paul Orins
Beert (Pepingen)	Kattenholmolen (wind)	verdwenen	1725 - 1771	Jan-Baptist Orins
Beert (Pepingen)	Kattenholmolen		1769 - 1825	Nicolas Joseph Orins
Beert (Pepingen)	Kattenholmolen		1796 - 1832	Nicolas Orins
Bellingen (Pepingen)	Watermolen van Bellingen	verdwenen	1818	Joannes-Baptista Orincx
Elingen (Pepingen)	Zwarte molen (wind)	bestaand	1842-1846	Jan-Baptist Orins
Heikruis (Pepingen)	?		ca. 1740	Joannes-Baptist Orins
Heikruis	?		ca. 1850	Petrus Orincxs
Heikruis	?		1857	Thomas-Franciscus Orins
Herfelingen (Herne)	molen van Ter Rijst (wind)	verdwenen	1690 -1745	Jan-Baptist II Orins
Herfelingen (Herne)	molen van Ter Rijst		einde 19e eeuw	Jozef Orins
Herfelingen (Herne)	?		ca. 1770	Pierre Orinx
Herfelingen (Herne)	?		ca. 1801	Andreas Orincx
Herfelingen (Herne)	?		ca. 1810	Joannes-Baptista Orinx
Herne	Boesmolen (water)	bestaand	ca. 1630	Adrien Orins
Herne	Boesmolen		ca. 1635	Paul Orins
Herne	Buitenmolen (wind)	verdwenen	1750- 1773	Jean-François Orins
Herne	Breemmolen (wind)	verdwenen	1862- 1872	Nicolas Orins
Herne	Moleken Teveel (wind)	verdwenen	ca. 1834	Franciscus Orins
Herne	?		ca. 1805	Thomas Orins
Herne	?		1840	Jozef Orins
Herne	?		1845	Bernard Orins
Herne	Hernemolen (water)	bestaand	ca. 1834	Joannes Franciscus Orins
Kester	Tombergmolen (wind)	verdwenen	ca. 1730	Arent Orins
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	Orinxmolen (wind)	verdwenen	1756-182	Andreas Orincxs
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	Orinxmolen		1801	Jean-Baptiste Horinckx
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	Orinxmolen		1803 -1883	Carolus-Ludovicus Orincx
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	Orinxmolen		1841 -1908	Jean-Baptiste-Adolphe Orins
Oudenaken (Sint-Pieters-Leeuw)	Orinxmolen		1842	Eugene Orins
Pepingen	molen van Beringen (water)	verdwenen	1843	Joannes Baptista Orins
Sint-Pieters-Kapelle (Herne)	Oude Molen ((wind)	verdwenen	17e en 18e eeuw	...Orins
Sint-Pieters-Leeuw	Molen van Rukkelingen (wind)	verdwenen	<1834	Jan-Antoon Orins
Tollembeek (Galmaarden))	Heroutmolen (wind)	verdwenen	<1829	Theodoor Orins
Tollembeek (Galmaarden)	Molen van Heetvelde (wind)	verdwenen	1728 -1804	Judocus Orinx
Tollembeek (Galmaarden)	?		1718	Arnold Orinx
Tollembeek (Galmaarden)	?		ca. 1700	Joannes Antonius Orins
Tollembeek (Galmaarden)	?		1722	Jan Baptist I Orinx
Vollezele	?		1862	...Orins-Vandermijnsbrugge

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode	Molenaar
Neigem	Neigemmolen	bestaand	1690-1748	Jacobus Philipus Oriens
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst (wind)	verdwenen	1824-1871	Jan-Baptist Orins
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1857	Leopold Orins
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1857-1908	J.B. Orins
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1873 -1946	Petrus Orins
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1944	René Orins
Schorisse (Maarkedal)	Rizoimolen, Bos Ter Rijst		1975-1980	Robert Orins
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen (wind)	verdwenen	1824	J.B. Orins
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen		1855	Theodoor Orins
Sint-Lievens-Esse (Herzele)	Biezelenbergmolen		1833-1873	Leopold Orins
Sint-Maria-Horebeke (Horebeke)	Plankeveldmolen (wind)	bestaand	1869	Hubert Orins
Viane (Geraardsbergen)	Mertensmolen (water)	bestaand	1810	Th. Orins
Viane (Geraardsbergen)	Molen op de Kasteelberg (wind)	verdwenen	1810	Th. Orins

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode	Molenaar
Bassilly (Silly)	Moulin du Chêne St.Christophe (wind)	verdwenen	1635-1654	Paul Orincx
Cambron-Saint-Vincent Lens (België)	Moulin du Châpitre Saint Vincent (water)		ca. 1688	Paul Orins
Chièvres	Watermolen van Neuville	bestaand	ca. 1720	Pierre Orins
Edingen	?		ca. 1680	Francis Orinckx
Edingen	?		ca. 1750	J.F. Orins
Gibecq (Ath)	Molen van Gibecq (wind)	verdwenen	ca. 1818	J. Th. Orins
Hove (Hoves) (Opzullik) (Silly)	Molen van Hoves (wind)	Verdwenen	ca. 1465	J. Hoerix
Hove	Molen van Hoves (wind)	verdwenen	ca. 1674	Jean Orins
Hove	Molen van Hoves(wind)	verdwenen	ca. 1750	J. B. Orins
Lessines	Watermolen		1770	H.P. Orins
Naast (Zinnik	?	verdwenen	ca. 1650	P. Orins
Silly	Moulin du Prince (wind)	verdwenen	1658	Paul Orins
Twee-Akren (Lessen) en Gibecq (Ath)	?		1794-1855	J.B. Orins

	Molen	Bestaande/Verdwenen	Periode	Molenaar
Monstreux (Nijvel)(Nivelles)	Moulin de Monstreux (water)	verdwenen	1778	P.J. Oreins
Thines	?		1840	H. Orins

Galerij

• 
  Molen van Asbeek, Asse. Simon Orinx (1757-1820) was hier molenaar. Hij is de voorvader van de huidige Orinx in Asse.
• 
  De Zwarte molen en het voormalig molenhuis, Elingen.
• 
  Boesmolen, Herne.
• 
  St.Waltrudis- of Hernemolen, Herne.
• 
  Molen van Plankenveld, Sint-Maria-Horebeke.
• 
  Heetveldemolen, Tollembeek.
• 
  Mertensmolen in Viane.

Aanverwante molenaars

Molenaars leerden doorgaans het vak van vader op zoon. Wel was iedere molenaar niet in de mogelijkheid om al zijn zonen werk te geven. Andere molenaars waren dan bereid om ze aan te werven vermits ze toch een minimale kennis hadden van het vak, waarbij ze gelegenheid hadden om kennis te maken met de dochters. Het gevolg hiervan was dat er nogal wat huwelijken afgesloten werden tussen molenaarsfamilies. Een opmerkelijk voorbeeld gebeurde in de 18e eeuw tussen de molenaars Orinx en de eveneens prominente molenaars Van Lierde. In 1711 huwde Jacobus Orins, molenaar te Neigem met Elisabeth Van Lierde, hun dochter Catharina Orins huwt in 1754 met Michiel Van Lierde eerst molenaar van de molen van Terhagen in Gooik en later van de molen van Opalfene in Ternat.

Hieronder een lijstje van molenaars die verwant waren met de familie Orinx-Orins.

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar
C. Mahie	Koereitmolen (wind)(verdwenen)	Asse (Koereit,94)	oom	Ludo Orincx	1890
A. Van Overstraeten	?	Asse	echtgenoot	Johanna Orins	1892
H. Van Horenbeeck	? 4e sectie 97	Asse	echtgenoot	Antonia Orinx	1828
N. Walraevens	Kattenholmolen (wind)	Beert	schoonvader	J.B.Orincx	<1768
J.B. Nerinckx	Kattenholmolen	Beert	echtgenoot	Catharina Orins	1833
L. Schoonheyt	Kattenholmolen	Beert	schoonvader	Joannes A. Orinx	1690
G. Van Overstraeten		Elingen	schoonvader	Joanna Orins	1860
M. Van Lierde	Watermolen van Terhagen	Gooik	echtgenoot	Catharina Oriens	1754
M. Thiels	Buitenmolen (wind)	Herne	echtgenoot	Orins	1846
J.B.Van Lierde	Tombergmolen (wind)	Kester	schoonvader	Carolus L. Orins	1773-1835
J.F. Van Ingelgem	?	Mazenzele (Opwijk)	schoonvader	Eugenius L. Orincx	1880
J. Goossens	?	St.Martens-Lennik	schoonvader	Franciscus L. Orins	1903
C. Van Cutsem	Molen van Rukkelingen (wind)	St.Pieters-Leeuw	echtgenoot	Catharina Orins	1825-1849
A. Vincart	Molen van Rukkelingen	St.Pieters-Leeuw	echtgenoot	Maria Orins	1853
P. Mangelschots	Molen van Rukkelingen	St.Pieters-Leeuw	stiefvader	Maria Orins	1838
D. Van Lierde		St.Pieters-Leeuw	schoonbroer	Maria Orins	1853
J. Van Dalem	Koutermolen (wind)	Schepdaal	echtgenoot	Maria Orins	1808
J. De Vroede	?	Tollembeek	schoonvader	Arnold Orins	ca. 1680

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar
F. Van Lierde	?	Denderwindeke	schoonvader	J.B. Orinx	† 1747
J. De Bilde	Rizoimolen (wind)	Schorisse	schoonbroer	J.B. Orins	1847-1856
E. De Bilde	Rizoimolen	Schorisse	schoonbroer	J.B. Orins	1847-1856

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar
J.F. Wyvekens	Molens van Arenberg (water)	Rebecq-Rognon (Rebecq)	zoon/kleinzoon	A.M.Orins/Arnold Orins	1692-1773

Naam	molen	gemeente	verwantschap	met	jaar
P. du Welz	Molen van Horruettes (water)	Horrues (Zinnik)	schoonbroer	J. Oriens	1620-1690

• 
  De watermolen van Terhagen, Gooik.
• 
  Kleine molen van Arenberg, Rebecq.
• 
  Grote molen van Arenberg, Rebecq. (noteer de duiven op de schoepen).

Vooraanstaanden

Naam	Functie	Gemeente
Jean Oriens(Oerens) (ca. 1620-1698)	Schepen	Hove(Henegouwen)
Jacobus Oriens,(ca.1720)	Schepen	Denderwindeke (Werdergrate)
Jean-Baptiste-Adolphe Orins (1841-1908)	Burgemeester	Oudenaken
Franciscus Ludovicus (Louis) Orins (1878-1943)	Burgemeester.	Pepingen

Aanverwanten

Naam	Functie	Gemeente	Verwantschap
J.B. Nerinckx (1803-1878)	Burgemeester	Beert	echtgenoot C. Orins
V.E. Nerinckx (1840-1913	Burgemeester	Beert	zoon van J.K.Orins
J.B. Nerinckx (1830-1910)	Schepen	Beert	zoon van E.Orins
J. Van Dalem (1808-?)	Burgemeester	Schepdaal	echtgenoot van J.M. Orins
J. De Troch (1873-1954)	Burgemeester	Schepdaal	gehuwd met kleindochter van E.Orins.
J. De Vroede (1676-1684)	Schepen	Tollembeek	schoonvader A. Orins
J. Fr. Goossens (1836-1895)	Burgemeester	Sint-Martens-Lennik	schoonvader van Fr. L. Orins

Bronnen

• O.W. BOOMSTRA. De waardij van een vroege opleiding (1993), Verloren Hilversum,p. 464, p.23 geraadpleegd 17/8/2019
• Fr. DEBRABANDERE, Verklarend woordenboek van de familienamen in België en Noord-Frankrijk (1993). Gemeentekrediet
• R. DE WOLF, Molenaars Orinx-Orins, Pajottenland.be: poort tot het Pajottenland
• R. DE WOLF. De molenaars Orinx en Orange I de stamvader van het Belgisch trekpaard (2023), p.68. geraadpleegd 10/04/2023
• (fr) HYNDERICK DE THEULEGOET, Monographie Du Cheval de Trait Belge (Classic Reprint), 1911, (reprint), Forgotten Books, 2018, 188s, ISBN 978-02-822481-6-1[6], bezocht 24 aug 2020.
• H. HOLEMANS, Kadastergegevens: 1835-1985 Brabantse wind- en watermolens(1991). Ons Molenheem
• J. OCKELEY, De gedwongen lening van het jaar IV in de kantonnale municipaliteit Asse in Eigen schoon en De Brabander, 1983 (deel 3). p.531-577.
• J. PEREMANS, De familie Orins te Tollembeek, in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 1992, 20 - 4.
• J. PEREMANS, Genealogische schetsen uit onze streek (De familie Orins), in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 2000, april-mei-juni, p. 137.
• (fr) H. TEMPERMAN, Le moulin à vent de Hoves et ses meuniers (1200-1903), in Annales du Cercle archéologique d'Enghien, 1976-'78 (deel 18). pp. 317-332.
• (fr) H. TEMPERMAN, Les finances et la population de Hoves-Graty (1504-1664), in Annales du Cercle archéologique d'Enghien, 1976-'78 (deel 18). pp. 365-408.
• B. ROOBAERT, De molenaarsfamilie Orins, in Het Oude Land van Edingen en Omliggende, 1992, 20 - 2.
• Gemeentelijk archief Asse
• Belgisch Rijksarchief: zoeken-naar-personen
• Verspreiding van familienamen in België
• Geneanet: zoek uw voorouders
• Forebears: zoek naar miljoenen namen en plaatsen
• Een slag van de molen. Erfgoedbakens in ons landschap [7]
• Lijst van molens en molenaars Orinx
• De nog bestaande molens in het Belgisch molenbestand
• De verdwenen molens in het Belgisch molenbestand
• Lijst van windmolens in Henegouwen
• Lijst van windmolens in Oost-Vlaanderen
• Lijst van windmolens in Vlaams-Brabant
• Lijst van windmolens in Waals-Brabant
• Lijst van watermolens

Voetnoten