Naar inhoud springen

Basiliek van Aquileia: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
k Bron toegevoegd
Versie 56689155 van Chescargot (overleg) ongedaan gemaakt.
Label: Ongedaan maken
Regel 174: Regel 174:
'''Bronnen'''
'''Bronnen'''
* Allegro, John M.(2013), ''The End of a Road'', Rousseau, etc.
* Allegro, John M.(2013), ''The End of a Road'', Rousseau, etc.
* Clementi, Tatiana (2007), ''[http://tess.beniculturali.unipd.it/web/scheda-stampa/?recid=4625 Basilica post-teodoriana, navata centrale, tessellato geometrico]'', in TESS – scheda 4625
* Cuscito, Giuseppe (2011), "Edilizia residenziale ed edifici cristiani di culto: un problema aperto", researchpaper in ''Histria Antiqua'', 20/2011.
* Cuscito, Giuseppe (2011), "Edilizia residenziale ed edifici cristiani di culto: un problema aperto", researchpaper in ''Histria Antiqua'', 20/2011.
* Fabbro, Franco (maart 1996), [http://distelrath.tripod.com/fabbro.htm ''Did early Christians use hallucinogenic mushrooms? Archaelogical evidence'']. Met mozaikplattegrond van oude noordhal.
* Fabbro, Franco (maart 1996), [http://distelrath.tripod.com/fabbro.htm ''Did early Christians use hallucinogenic mushrooms? Archaelogical evidence'']. Met mozaikplattegrond van oude noordhal.

Versie van 8 jul 2020 12:48

Basiliek van Aquileia
Basiliek van Aquileia
Plaats Aquileia
Gewijd aan Maria-Tenhemelopneming
Coördinaten 45° 46′ NB, 13° 22′ OL
Officiële website
Portaal  Portaalicoon   Christendom

De Basilica di Santa Maria Assunta ofwel Basiliek van Aquileia is de kerk van Aquileia, Italië.[1] De kerk dateert uit de 11e eeuw. De basiliek is vooral bekend om de vierde-eeuwse vroegchristelijke mozaïekvloer waarop ze is gebouwd.

Sinds 1998 staat de kerk onder de noemer 'Archaeological Area and the Patriarchal Basilica of Aquileia' op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.[2][3][4]

Geschiedenis

Algemeen

Archeologische opgravingen en Patriarchale Basiliek van Aquileia
Werelderfgoed cultuur
Basiliek van Aquileia
Land Vlag van Italië Italië
UNESCO-regio Europa en Noord-Amerika
Criteria iii, iv, vi
Inschrijvingsverloop
UNESCO-volgnr. 825
Inschrijving 1998 (22e sessie)
UNESCO-werelderfgoedlijst

Aquileia was een Romeinse stad dat in 181 voor Christus gecreëerd werd aan de Natissa rivier als een uitpost tegen de Barbaren, en toen uitgroeide tot een belangrijk handelscentrum.[5] De Christenen werden in die tijd voor hun geloof achtervolgd. Om hun geloof toch te kunnen praktiseren gebruikten ze clandestien een domus aan de rand van de stad. Dit huis zou de basis worden van de latere basiliek van Aquileia.[4][6]

Met de uitvaardiging van het Edict van Milaan in 313 door Constantijn de Grote, werden christenen niet langer vervolgd en konden de eerste kerken worden gebouwd.[7] Zodoende werd onder bisschop Theodore op de fundamenten van het voormalige geloofshuis een religieus complex gebouwd. Deze zou spoedig, maar na Theodoor, uitgebreid worden om de rap groeiende schare gelovigen te voorzien. In 452 viel Attila de Hun binnen en werd een groot deel van het compex verwoest.

In de 9e eeuw werd wederom op de fundamenten van het voormalige complex, ditmaal onder Maxentius, een derde kerk gebouwd.[8]

In 1031 bouwde de patriarch Poppone de huidige kathedraal op de fundamenten van deze kerken, door onder meer verhoging van de ommuring, aanmaak van de fresco's in de apsis en bouw van een 73 meter hoge klokkentoren.

In de twaalfde eeuw werd onder de patriarch Voldorico Treffen fresco's aangebracht in de crypte van Massenzian met scènes uit het leven van St. Ermacora, de passie van Christus en andere allegorische taferelen.

Na de aardbeving van 1348 werden onder de patriarch Marquard van Randek gotische bogen ter versterking tussen de kolommen en ter overkapping van de basiliek gebouwd.[9]

Ontwikkeling van het complex

De huidige te bezichtigen romaans-gothische kathedraal is feitelijk een mix van verschillende gebouwen en bouwstijlen, als gevolg van een eeuwenlang proces dat startte met de bouw van een religieus complex kort na 313, en waarna het gebouwencomplex tot drie keer toe op de restanten van de voorgaande versie is herbouwd.

4e-5e eeuw: Vroegchristelijke tijd

Theodorische periode
Het zwarte U-vormige plan is de kerk uit de 4e eeuw. Het groene plan is de huidige kerk uit de 11e eeuw. De apsis van deze kerk wijst, zoals gebruikelijk, naar het oosten.

Het hoefijzervormige plan met zwarte contouren is de plattegrond van het oorspronkelijke Theodorische complex, die gebouwd is rondom een kern van drie zalen: de Theodorische transversale zaal (4) was het eerste gebouwd. Het werd uitgebreid met respectievelijk de Theodorische noordzaal (5) en de Theodorische zuidzaal (6), die uiterlijk rond 450 afgerond werd.[10][11] De drie ruimtes waren middels een gangpad (3) verbonden. De eerste ("Theodorische") doopvont van het complex (2), gebouwd onder Bisschop Theodoor, ligt onder de noordmuur van de huidige basiliek.[12]

Verspreid over deze zalen lag een mozaïekvloer, waarvan in het heden te bezichtigen kerk slechts de 760 m2 van de zuidzaal te zien is. Wanneer de huidige kerk (groene plattegrond) betreden wordt ziet men het blootgelegde mozaïekvloer van de voormalige zuidzaal. Een kleine stuk van de mozaïekvloer van de voormalige noordzaal is blootgelegd en zichtbaar in de zogenaamde Crypte van Ontgravingen onder de huidige klokkentoren, die later gebouwd is. De mozaïekvloer van de gang dat de drie zalen met elkander verbond ligt ook grotendeels onder de grond. Alleen het zuidelijkste stuk van deze vloer, welke aansluit aan de zuidzaal, is zichtbaar in de huidige kerk.[9]

Post-Theodorische periode

Halverwege de vierde eeuw was het aantal christelijke gelovigen zo sterk gestegen dat er een enorme uitbreiding van de noordzaal nodig was. In feite was het niet slechts een uitbreiding, het oorspronkelijke complex ging grondig op de schop om het groeiende aantal gelovigen in de zogenaamde post-Theodorische noordzaal onderdak te kunnen geven.[13] Heden zijn de contourlijnen van deze noordzaal nog te zien op het grasveld in het noordoosterlijk hoek van het huidige complex (zie situatiekaartje beneden).[14] Uit deze periode dateert ook de tweede ("post Theodorische") doopvont van het complex, welke de voorgaande vont moest vervangen nadat deze onbruikbaar werd door de enorme verbouwingen. Deze ovaalvormige doopvont is heden in de Crypte van opgravingen te bezichtigen.[9][15][12]

Rond het begin van de vijfde eeuw werd ook de zuidzaal uitgebreid tot wat de zogenaamde post-Theodorische zuidzaal zou worden. De bouw van de zuiderlijkste kolommenrij heeft toen de eerste serieuze schade aan het mozaïek toegebracht.

Vermoedelijk is toen de ovaalgevormde doopvont ook onbruikbaar geworden en werd in die periode door Bisschop Chromatius de eerste aanzet gedaan tot de huidige doopkapel (zie groene octagon). Het was van oorsprong vierkant, maar zou in de loop van de eeuwen menig keer aangepast worden.[16] Ook werden de vloeren verhoogt en met nieuw mozaiek bedekt, hetgeen (onbewust) de oorspronkelijke mozaiekvloeren zou helpen te conserveren.

Uit deze periode dateert ook de bisschoppelijke residentie, die middels overdekte galerijen geintegreerd was in het inmiddels flink uitgedeide complex.[17] Heden zijnhiervan slechts de contouren middels witte lijnen op het Capitoline plein zichtbaar (zie situatiekaartje beneden)[18][12].

In 452 werd de Theodorische noordhal vernield door Atilla de Hun, en werd het nooit herbouwd. Wat bewaard is gebleven, is heden tentoongesteld in de Crypte van Ontgravingen, waar ook een deel van de overlevende mozaïekvloer van de oorspronkelijke noordhal nog te bezichtigen is.

Sinds de plundering van Atilla zou er eeuwenlang niets noemenswaardigs veranderen aan wat er over was van wat ooit tot een enorm religieus complex uitgegroeid was. Het bleef functioneel echter en werd door de gelovigen gebruikt gedurende de daaropvolgende Byzantijnse overheersing.[12]

9e eeuw: Kerk van Maxentius

In de negende eeuw werd de kerk van Maxentius gebouwd, die op het stramien van de oude Theodorische zuidhal werd ontwikkeld (zie groene plan in bovenstaande plan).[19]

Het zou de zogenaamde Crypte van de Fresco's bevatten die heden te bezichtigen is (oostzijde van groene plattegrond). De fresco's, zowel die van de crypte als die in de apsis, werden overig pas aan het einde van de 12e eeuw geschilderd.

In deze periode werd ook de twee ruimtes aan weerszijden van het doopkapel gebouwd.[20] Deze zouden echter in de tijdperk van Poppo weer verdwenen zijn, mogelijk als gevolg van de eerste aardbeving die het complex zou treffen in 958. Hun funderingen werden eind negentiende eeuw herontdekt.[18]

11e-13e eeuw: Tijdperk van Poppo

Vermoedelijk vanwege de schade die het complex opgelopen had tijdens de aardbeving liet Poppo, die de kerk leidde in de periode van 1019-1042, de facades in Romaanse stijl herbouwen.[12] Hij maakte ook andere aanpassingen en de kerk met de karakteristieke klokkentoren en apsis werd in 1031 ingewijd. Hoewel er later nog reparaties en verbeteringen zouden worden doorgevoerd, zou het functioneel plan van toen niet meer veranderen.[21]

Het voorgaande vroegchristelijke mozaïekvloer werd toen bedekt door een rood en wit gekleurde tegelwerk.[12] In deze periode werd bovendien het Heilige Graf, een kopie van de Heilige Grafkerk in Jeruzalem, in de noordwesthoek van de kerk gebouwd.

14e-15e eeuw

Plattegrond van de basilica sinds de 14e eeuw en zoals het in de vroege 20e eeuw was opgetekend.

Een tweede aardbeving, nu in 1348, verwoestte de kerk grotendeels. Bij de herbouw werden extra kolommen bovenop de oude mozaïekvloer gebouwd, die klaarblijkelijk als fundering geschikt bevonden werd, en wat onvermijdelijk tot enige beschadiging van deze vloer heeft geleid. De kerk werd hoger dan voorheen, en de overkapping van de kerk werd met gotische bogen afgemaakt. De werkzaamheden zouden in de 15e onder Markward von Randeck afgerond worden.[12]

20e eeuw

De locatie is een archeologische goudmijn dat sinds vroeg in de 20e eeuw onderzocht wordt. In 1909 werd de oorspronkelijke mozaïekvloer weer blootgelegd. Door deze opgraving zijn ook de funderingen van de kolommen die op deze vloer gebouwd waren weer in zicht gekomen. Werkzaamheden werden onderbroken door tussenkomst van de Eerste Wereldoorlog, omdat de locatie toen door bombardementen getroffen werd. De schade zou meevallen en archelogische activiteiten zijn sindsdien hervat.[12]

De glazen gangpaden die nu ter bescherming over het blootgelegde mozaïek zijn gebouwd reflecteren tevens de vloerhoogte van de kathedraal vanaf de vijftiende eeuw.

21e eeuw

Vroeg in de 21e eeuw is ter plaatse van de zuidelijke bijruimte van de doopkapel zoals die in de 9e eeuw bestond, de zogenaamde Südhalle gebouwd, die als museumzaal dienst doet.

De bouwdelen van de kerk

Mozaïekvloer

Salomons knoop

De mozaïekvloer in de huidige kerk vormt het hoogtepunt van dit monument. Het dateert van de 4e eeuw en werd in de periode 1909-1912 blootgelegd door de verwijdering van de rode tegels, aangebracht onder Poppone. Het meet ongeveer 760 m² en is daarmee de grootste oudchristelijke mozaïekvloer.[22] Dit is overigens exclusief de mozaiekvloeroppervlakken die in andere ruimtes, zoals de voormalige noordzaal, zijn aangetroffen.

Mozaiek uit de Romaanse tijd was meer dan aesthetica: in huizen waren mozaieken het symbool van macht en rijkdom. In kerken echter werden de mozaiekbeeltenissen gebruikt om het geloofsverhaal over te brengen, vergelijkbaar met het rijke beeldhouwwerk van de latere kerken.[5] De mozaïeken tonen hoe onder Constantijn's heerschappij de tolerantie jegens het christelijk geloof toenam: de oudste beelden (noordzaal, kort na 300) zijn nog volgens laat-antieke, dat wil zeggen Romeinse tradities, waarbij voorstellingen met dieren en voorwerpen de overhand hebben. De symboliek hiervan getuigd van een gnostisch orientatie van de vroegchristelijken: de voorstellingen zouden verrassend goed overeenkomen met boek I en IV van de leer van Pistis Sophia. Deze vroegchristelijke leer, vermoedelijk ontstaan in het Egyptische Alexandrie, was wijdverspreid in het gebied van het voormalige Romeinse rijk.[23][24]

Latere mozaïeken (zuidhal, vanaf ca. 350) laten zien dat de vroegchristelijke mozaïekkunst langzaamaan overgeschakeld naar bijbelse taferelen en allegorieën, zoals Jonas en de Goede Herder, alsook het hert en het lam, en een voorstelling van het brood en de wijn.[25] Het bijbelse en tevens decoratief nuttige 'knoop van Salomon', de twee lussen die onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, komt veel voor.

Transversale zaal

De transversale zaal is de oudste zaal en de vloer hiervan was van cocciopesto[6][26]. De gang die er voorlangs liep en daarmee de drie zalen met elkander verbond is wel van mozaiek, ofschoon van relatieve eenvoud. Het zuiderlijkste deel, dat met de zuidzaal verbond is heden in de basiliek nog te zien.

Noordzaal

Slakken in een schaal

Met uitzondering van waar de fundering van de latere klokkentoren is gebouwd, kon de mozaiekvloer van de Noordzaal geheel gereconstrueerd worden.[27] Grote delen hiervan zijn te bezichtigen in de Crypte van Opgravingen.

Met name in deze zaal komen beelden voor waarvan de wetenschap de betekenis nog niet heeft kunnen ontsleutelen, zoals "kreeften in boomtoppen", schalen met paddestoelen en slakken.[23][28] Bijzondere figuren zijn onder meer de hypogrief, de geit, en symbolen die naar Christelijke deugden en het paradijs verwijzen. Benoemenswaardig zijn voorts de ram, het konijn en de Davidsster.[6][12][29]

Zuidzaal

De haan en het schildpad

Het laatst gebouwde zuidzaal toont ook de meest recente mozaiekvoorstellingen uit de vroegchristelijke tijd. De mozaiekplan kon vrijwel geheel gereconstrueerd worden en is te bezichtigen in de hoofdruimte van de huidige basiliek.[27][30]

Bij binnenkomst van het basiliek, vindt men rechts in de narthex, tegen de voet van een kolom de veelbesproken voorstelling van een haan die oog in oog met een schildpad staat. Er is geen consensus over wat de betekenis van deze voorstelling is. Symboliseert het de strijd tussen God en de duivel, ofwel de tegenstelling van licht en duisternis? [22][31] Of is het een verwijzing naar de controverse die het Arianisme in die tijd veroorzaakte?[12] Wat het ook zij, het belang van deze voorstelling wordt benadrukt door zijn herhaling, ofschoon met een andere achtergrond, in de Noordzaal.

Andere in het oog springende beelden zijn portretten van sponsoren, een uitgebreide dankbetuigingstekst aan Theodorus voor de bouw van het religieuze complex, en de eerdergenoemde uitgebreide bijbelse taferelen rond Jonas.[12]

Basiliek

Crypte

De fresco-crypte

De crypte, ookwel fresco-crypte genoemd, en de kapel van St. Petra stammen uit de 9e eeuw. De crypte heeft byzantijnse fresco's, die later in de 12e eeuw zijn aangebracht, toen Ermanno bisschop werd.[9] De fresco's verhalen de legende van het bezoek van Johannes Marcus alias Marcus aan Aquilea.[32]

Heilig Graf

Hoewel geen deel van het bouwwerk maar 'slechts een invulling', moet dit element genoemd worden vanwege zijn religieuze waarde: het is een reproductie uit de 11e eeuw van het Heilige Graf in de Heilig Grafkerk in Jeruzalem. Het werd gebruikt gedurende ceremonies in de Goede Week.[6]

Klokkentoren

De kerk zoals die heden bezocht kan worden is officieel ingewijd met de completering van de 73 meter hoge klokkentoren ("Campanile") in 1031.[7] De toren was opgebouwd uit de stenen van het oude amphitheater, een overblijfsel uit de Romeinse tijd dat op zo'n 500 meter ten westen van de basiliek lag.[24][33] De toren bleef overeind gedurende de aardbeving van 1348, maar werd daarna toch maar veiligheidshalve aan de voet versterkt door de fundering tapvormig te verbreden.

Paradoxaal genoeg is er van dit beeldbepalende element verder weinig meer te zeggen dan dat het beklommen kan worden voor een aardig uitzicht op de stad.

Kerk van de heidenen

Kerk van de Heidenen, met een doorsnede dat het gebouw aan het eind van de negentiende eeuw toont.[34]

Het westerlijke deel van het complex waar zich de doopkapel en de zijruimtes bevonden en die middels een gang, de zogenaamde portico, aan de feitelijke kerk verbonden zijn, wordt ook wel de "kerk van de heidenen" genoemd, omdat aanstaande gelovigen voor de doop het gebouw ten westen betraden (1), gedoopt werden (2) en zich dan via de portico (3) naar het oosten (naar 'het licht') begaven om de feitelijke kerk (4) te betreden. De mozaik van de pauw die ooit in de portico te bewonderen was, en nu in de Chromatiuszaal tentoongesteld staat, stond dan ook toepasselijk voor de herrijzenis en het eeuwige leven.[35]

Doopkapel

De doopkapel is uit de 5e eeuw en staat tegenover de entree van de basiliek. Ze zijn door de portico met elkaar verbonden.[36] Het gebouw is vierkant van buiten en achthoekig van binnen; daar staat een groot zeshoekig doopvont omringd door zes pilaren, die vroeger bovenaan in een boog verbonden waren met de buitenmuur.[6][37]

Het doopvont is gerestaureerd door Carolus VI.

Chromatiuszaal

De Chromatiuszaal, ookwel Südhalle genoemd, is een museumruimte dat in 2011 gebouwd is op het oppervlak van wat voorheen een van de twee appendices van de doopkapel was.[16] Deze ruimtes waren in de negende eeuw gebouwd, maar zijn waarschijnlijk in de aardbeving van 1348 verdwenen om nooit meer opgebouwd te worden. De funderingen van deze ruimtes waren herontdekt in 1893. In de Chromatiuszaal is heden onder meer een mozaïekrestant van een pauw tentoongesteld, die ooit in de porticus te bewonderen was.[18]

Crypte van Opgravingen

De crypte van opgravingen, die onder de tuin strekt van de huidige basiliek tot rondom de klokkentoren en hiermee de gehele oppervlak van het oorspronkelijke Theodorische complex bevat, heeft niks van doen met de religieuze praktijken in het verleden. Het is een ondergrondse ruimte dat is ontstaan door de archeologische opgravingen van het complex, en wordt nu als museumruimte gebruikt. Het laat goed zien hoe het complex in de loop van de jaren letterlijk laag voor laag is getransformeerd van de oorspronkelijke domus die clandestien als geloofshuis gebruikt werd, tot de basiliek van vandaag.[6]

Liturgie

4e eeuw

De zuid- of noordzaal (de wetenschap is hier niet over uit) werd gebruikt door dopelingen die zich voorbereidden op de doop, terwijl de andere zaal werd gebruikt voor de heilige mis. De transversale zaal zou gebruikt worden als kleedkamer en voor de viering van het vormsel.[6]

9e-11e eeuw

De doopceremonie werd maximaal tweemaal per jaar gehouden, op de dag voor Kerstmis en soms nog op een andere dag. Dopelingen, in die tijd enkel volwassenen, betraden "de kerk van de heidenen" aan de westkant, werden ondergedompeld, en verlieten het gebouw via de oostelijke deur, naar het licht en de basiliek.

Directe omgeving van de basiliek

Capitoline plein

Bestand:Aquileia Basiliek-situatiekaartje.png
De basiliek en zijn directe omgeving1: Basiliek 2:Portico 3:Doopkapel 4:Chromatiuszaal 5:Klokkentoren 6: Contouren residentie van de eerste Bisschoppen

Het geplaveide Capitoline plein was de locatie van de bisschoppelijke residentie, gebouwd in de post-Theodorische periode. Heden zijn slechts de contouren zichtbaar middels witte lijnen op het plein.[18][12][33]

Patriarchaat plein

Ten zuiden van het basiliekcomplex ligt het "Piazza Patriarcato". Deze tuin bevat de resten van een groot Romeins gebouw: het was een gebouw dat in dezelfde periode gebouwd werd als toen het religieuze complex gestart werd. Het was een opslagplaats (lat: horrea) van ca. 66 × 90 meter waarin oorlogsbuit en reserves bewaard werd voor het leger dat aan de grenzen van het rijk patrouilleerde. Het gebouw heeft er tot de achtiende eeuw gestaan. Nu is slechts middels witte lijnen het profiel van het voormalige gebouw te zien.[14][18][33]

Kerkhof van de Helden

Achter de basiliek ligt het Kerkhof van de Helden, een kerkhof met slachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. Het was in 1921 ingewijd door Celso Costantini, een geroemde geestelijke die zich in de periode van 1915 tot 1922 over de basiliek en de Aquileiaanse parochie ontfermde.[38]

Deze oorlogskerkhof verving een eeuwenoude kerkhof dat verspreid rondom de basiliek lag, en welke ten behoefe van de huidige kerkhof ontruimd en verhuisd werd, om een waardige rustplaats voor oorlogsslachtoffers te creëeren.[24] Er zijn enkele monumenten op het oorlogskerkhof, onder andere ter herdenking van Maria Bergamas, die samen met tien onbekende soldaten is begraven. Zij staat bekend als "Moeder van de onbekende soldaat".[39]

Galerij

  • Mozaïekvloer
    Mozaïekvloer
  • Doopkapel
    Doopkapel
  • Oude lagen onder de basiliek
    Oude lagen onder de basiliek
  • Kerkhof
    Kerkhof
  • Kerk van de heidenen, met het 'afgekapte' doopkapel op de voorgrond.
    Kerk van de heidenen, met het 'afgekapte' doopkapel op de voorgrond.
  • De pauwmozaïek die ooit in de apsis van de portico te bewonderen was. De pauw stond symbool voor herrijzenis en het eeuwige leven.
    De pauwmozaïek die ooit in de apsis van de portico te bewonderen was. De pauw stond symbool voor herrijzenis en het eeuwige leven.
Zie de categorie Basilica Patriarcale (Aquileia) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Basiliek_van_Aquileia&oldid=56689159"