Aborigines (Australië)

Aborigines
Aborigines, 1939
Totale bevolking	670.000 (2011)
Verspreiding	Australië
Taal	Australische talen, Engels
Geloof	christendom, droomtijd, onkerkelijk
Portaal    Landen & Volken

Aborigines (vaak ook Aboriginals genoemd) zijn de eerste menselijke bewoners van het Australische continent en hun afstammelingen. Het woord Aborigines stamt van het Latijnse ab origine hetgeen vanaf de oorsprong betekent, dus de oorspronkelijke bewoners in Australië.

Geschiedenis

Australië maakte oorspronkelijk deel uit van Sahoel (de zgn. Australische Plaat), en vormde één geheel met Nieuw-Guinea. Volgens de meest recente archeologische vondsten bevolkten de voorouders van de Aborigines en de Papoea's dit continent vanuit Afrika via de Soendaplaat omstreeks 58.000 jaar geleden. Op dat moment in de ijstijd lag de zeespiegel veel lager dan nu (ca. 150 meter), waardoor het grootste deel van de zee tussen Zuidoost-Azië en Australië drooglag. Enkele zeestraten kwamen niet droog te liggen, waardoor het waarschijnlijk is dat ze met gebruik van vaartuigen Australië hebben bereikt.

Onderzoeken in 2020/2021 van DNA van moderne Papoea's en Aborigines tonen aan dat er zelfs contacten geweest zijn met de Denisovamens, een nu uitgestorven menssoort. Deze contacten moeten hebben plaatsgevonden op minimaal twee momenten: 46.000 jaar geleden en 25.000-21.000 jaar geleden.

Genetica

Genetische studies tonen dat een bevolkingsgolf die zich tijdens het initieel laatpaleolithicum van het Hoogland van Iran terugtrok, de regio Azië-Pacific bevolkte via een verspreidingsroute naar het zuiden. Er wordt aangenomen dat deze golf zich heeft uitgebreid naar Zuid- en Zuidoost-Azië en vervolgens snel divergeerde in de voorouders van oude voorouderlijke Zuid-Indiërs, Andamanezen, Oost-Aziaten en Australaziërs, waaronder Aborigines en Papoea's. Deze populaties staan gezamenlijk bekend als oude Oost-Euraziaten. Aborigines zijn genetisch het nauwst verwant aan andere Oceaniërs, zoals Papoea's en Melanesiërs, die kunnen worden beschreven als een diep vertakte Oost-Aziatische afstammingslijn.

Hoewel de algemeen aanvaarde datum voor de diversificatie van moderne mensen na de migratie uit Afrika op 60.000 tot 50.000 BP wordt gesteld, zijn er aanwijzingen dat de Aborigines mogelijk voorouders hebben van een eerdere menselijke diaspora (xOoA) die 75.000 tot 62.000 BP ontstond. Deze eerdere groep zou mogelijk zo'n 2% van de voorouders van moderne Aborigines hebben bijgedragen.

Mallick et al. (2016) en Mark Lipson et al. (2017) vonden dat de splitsing tussen Oost-Euraziaten en West-Euraziaten minstens 45.000 BP plaatsvond, waarbij de inheemse Australiërs zich binnen de Oost-Euraziatische clade nestelden. Aborigines kunnen samen met Papoea's een zusterclade vormen van een enkele Aziatische clade op het vasteland, bestaande uit de oude voorouderlijke Zuid-Indiërs, Andamanezen en Oost-Aziaten, met uitsluiting van West-Euraziaten, of alternatief genesteld zijn binnen de Oost-Euraziatische cluster zonder een sterke interne cladale structuur tegenover Aziatische afstammingslijnen op het vasteland.

Genetische gegevens over inheemse bevolkingsgroepen van Borneo en Maleisië lieten zien dat ze nauwer verwant waren aan andere Aziatische groepen op het vasteland dan aan groepen uit Papoea-Nieuw-Guinea en Australië. Dit wijst erop dat de bevolkingsgroepen in Australië lange tijd geïsoleerd waren van de rest van Zuidoost-Azië. Ze bleven onaangetast door migraties en bevolkingsuitbreidingen in dat gebied, wat verklaard kan worden door de Wallacelijn.

In een onderzoek uit 2001 werden bloedmonsters verzameld van enkele Warlpiri-mensen in het Noordelijk Territorium om hun genetische samenstelling te bestuderen. De studie concludeerde dat de Warlpiri afstammen van oude Aziaten, waarvan het DNA nog steeds enigszins aanwezig is in Zuidoost-Aziatische groepen, zij het sterk verminderd. Het Warlpiri-DNA mist bepaalde informatie die in moderne Aziatische genomen wordt aangetroffen, en bevat informatie die niet in andere genomen wordt aangetroffen. Dit versterkt het idee van isolatie van de oude Aborigines.

Genetische gegevens die in 2011 werden verzameld door Morten Rasmussen et al., die een DNA-monster namen van een haarlok van een Aboriginal uit het begin van de 20e eeuw, lieten zien dat de Aboriginal-voorouders waarschijnlijk via Zuid-Azië en Maritiem Zuidoost-Azië naar Australië migreerden, waar ze bleven. Als gevolg hiervan hebben de Aboriginal-volkeren buiten Afrika continu hetzelfde gebied langer bewoond dan welke andere menselijke populatie dan ook. Deze bevindingen suggereren dat moderne Aborigines de directe afstammelingen zijn van de oostelijke golf, die Afrika tot 75.000 BP verliet. Deze bevinding is compatibel met eerdere archeologische vondsten van menselijke resten in de buurt van Lake Mungo die dateren van ongeveer 40.000 BP. De Rasmussen-studie vond ook bewijs dat Aboriginal-volkeren enkele genen dragen die geassocieerd worden met de Denisovamens van Azië. De studie suggereert dat er een toename is in het delen van allelen tussen het genoom van de Denisovamens en de Aborigines, vergeleken met andere Euraziaten of Afrikanen. De Denisovamensen droegen DNA bij aan Aborigines en aan de huidige Nieuw-Guineeërs en een inheemse stam op de Filipijnen die bekend staat als Mamanwa.

Een onderzoek uit 2016 aan de Universiteit van Cambridge suggereert dat deze volkeren ongeveer 50.000 BP Sahoel bereikten. De zeespiegel steeg en isoleerden Australië ongeveer 10.000 BP, maar Aborigines en Papoea's gingen genetisch eerder van elkaar af, ongeveer 37.000 BP. Het onderzoek vond ook bewijs voor een onbekende groep hominini, verwant aan de Denisovamensen, met wie de Aboriginal en Papoea-voorouders zich moeten hebben vermengd, waardoor er een spoor van ongeveer 4% in het genoom van de meeste Aborigines achterbleef.

Carlhoff et al. (2021) analyseerden een Holoceen jager-verzamelaarsmonster (Leang Panninge-grot) uit Zuid-Sulawesi, dat een hoge mate van genetische drift deelde met Aborigines en Papoea's. Dit suggereert dat deze populatie zich afsplitste van de gemeenschappelijke voorouder van Aborigines en Papoea's. Het monster vertoont ook genetische affiniteit met Oost-Aziaten en de Andamanezen in Zuid-Azië. De auteurs merken op dat dit jager-verzamelaarsmonster kan worden gemodelleerd met ~50% Aboriginal/Papoea-gerelateerde afkomst en ~50% Oost-Aziatische of Andamanese Onge-afkomst, wat de diepe kloof tussen Leang Panninge en Aboriginal/Papoea's benadrukt.

Uit twee genetische studies van Larena et al. uit 2021 bleek dat de Filippijnse Negrito-volkeren zich hadden afgesplitst van de gemeenschappelijke voorouder van de Aborigines en de Papoea's voordat de laatste twee zich van elkaar hadden afgesplitst, maar nadat hun gemeenschappelijke voorouder zich had afgesplitst van de voorouder van de Oost-Aziatische volkeren.

Uniparenteel DNA

De meest voorkomende Y-chromosoom-haplogroepen onder Aborigines zijn C1b2, gevolgd door haplogroepen S en M. Deze laatste haplogroepen komen ook zeer vaak voor onder Papoea's.

Aanpassingen aan de omgeving

Aborigines bezitten erfelijke vaardigheden om zich op verschillende manieren aan te passen aan een breed scala aan omgevingstemperaturen. Een onderzoek uit 1958, dat de koudeadaptatie van de in de woestijn levende Pitjantjatjara vergeleek met een groep Europeanen, toonde aan dat de koudeadaptatie van de Aboriginal-groep verschilde van die van de blanke mensen, en dat ze beter konden slapen tijdens een koude woestijnnacht. Een onderzoek uit 2014 van de Universiteit van Cambridge vond dat een gunstige mutatie in twee genen die thyroxine reguleren, een hormoon dat betrokken is bij het reguleren van de stofwisseling, helpt bij het reguleren van de lichaamstemperatuur als reactie op koorts. Het effect hiervan is dat de woestijnbewoners een hogere lichaamstemperatuur kunnen hebben zonder de activiteit van het hele lichaam te versnellen, wat vooral schadelijk kan zijn bij kinderziekten. Dit helpt mensen te beschermen tegen de bijwerkingen van infecties.

Traditionele levenswijze

Er wordt getwijfeld aan de juistheid van het volgende gedeelte.
Raadpleeg de bijbehorende overlegpagina en pas na controle desgewenst het artikel aan.
Opgegeven reden: dit klinkt als een verhaal uit een oud schoolboekje. Het is niet in balans en informatie uit onderzoek van de laatste veertig jaar ontbreekt (sjabloon geplaatst op 27 november 2020)

Aborigine met boemerang, 1920

De eerste inwoners van Australië waren jager-verzamelaars. Zij leefden in groepen van een veertigtal mensen die elk hun eigen gebied hadden. In de binnenlanden, waar minder voedsel was, bestonden de stammen uit niet meer dan twintig personen. De groepen hadden onderling contact. Eens in het jaar troffen de Aborigines uit New South Wales elkaar in de tijd dat de motten uitvlogen. Deze werden gevangen en als delicatesse gegeten. De Aborigines gebruikten deze periode niet alleen om te feesten, maar ook om ceremonies uit te voeren, rituele gevechten te houden en huwelijken te sluiten. Deze Aborigines werden wel 'mottenjagers' genoemd.

De Aborigines kenden geen pijl-en-boog, ze gebruikten de boemerang en de zogenaamde woomera, een hulpstuk bij het speerwerpen, als wapen. Landbouw was onbekend. Toch oefenden ze een niet geringe invloed uit op de hen omringende natuur door op gezette tijden bepaalde gebieden van de bush op een beheerste manier te laten afbranden. Hierdoor kregen nieuwe generaties planten de kans te groeien.

Aboriginestammen in het noordwesten van Australië hadden enig contact met de bewoners van eilanden die nu tot Indonesië behoren. Via de Straat Torres waren er stapsgewijs contacten tussen Australië en Nieuw-Guinea. De Aborigines hebben weinig of geen technieken en gewoonten overgenomen van andere volkeren. Zij gingen niet over tot het cultiveren van gewassen. De mannen waren van oudsher de jagers. De vrouwen verzamelden bessen en andere eetbare plantaardige materialen. Deze vrouwen gaven de kennis van planten door aan hun dochters. De mannen bereidden van oudsher het eten.

Veel wijst er op dat bepaalde aspecten van de huidige maatschappij en cultuur in Australië teruggaan tot een leefwijze van 45.000 tot 60.000 jaar geleden, aspecten die overal in de wereld verloren gingen of vervangen werden. Toen de eerste kolonisten eind 18e eeuw aankwamen, leefden er tussen de 315.000 en de 750.000 mensen in Australië. In 2006 werd het aantal inheemsen door het Australian Bureau of Statistics geschat op 517.200, 2,5% van de totale bevolking van Australië. Niet alleen door ziekte verminderde hun aantal, maar ook door het vrijwel straffeloze moorden door Britse kolonisten.

Zie ook: Prehistorie van Australië

Huidige levenswijze

De laatste decennia is het aantal Aborigines weer gestegen, maar weinig daarvan leven nog in de traditionele levenssfeer. Velen wonen in de steden, de overigen in afgelegen woonplaatsen of in aan hen teruggegeven natuurgebieden. Sinds men hier uranium gevonden heeft, dreigt ontginning niet alleen het natuurgebied te vernietigen maar ook de eeuwenoude cultuur.

In de moderne Australische samenleving nemen de Aborigines een marginale positie in. De gemiddelde gezondheid en economische welstand laat nog steeds veel te wensen over. De levensverwachting is dan ook ongeveer 10 jaar lager dan die van de gemiddelde Australiër.

Erkenning

Lange tijd werden de Aborigines door de blanke bevolking beschouwd als het toppunt van achterlijkheid. Tegenwoordig heeft men een minder beperkte kijk op wat de waarde van een cultuur uitmaakt en is er veel meer waardering gekomen voor, bijvoorbeeld, de kunst en de mythologie. Ook staat de Australische overheid het toe om, in gebieden waar veel Aborigines wonen, naast de blanke wet ook de Aborigine wet toe te passen. Dit betekent concreet dat Aboriginedaders kunnen worden vervolgd volgens de eigen normen en waarden. Deze zijn vaak strenger dan de blanke wet.

Landrechten

In 1976 nam de Australische overheid de Land Rights Act aan. Dit houdt in dat Aborigines kunnen onderhandelen met de overheid over land. Als Aboriginerechten op het land eenmaal zijn vastgesteld, mag het land op geen enkele wijze worden veranderd. Dit is van belang, omdat Australië geacht werd aan niemand toe te behoren bij het in bezit nemen door de Britten. Door deze wet laat men zien dat dat niet het geval was. In 1992 sprak het Hooggerechtshof uit, dat Australië in 1788 ten onrechte een "terra nullius" (land van niemand) was genoemd. Wel moeten de Aborigines hun beweerde landrechten steeds bewijzen, wat tot slepende rechtszaken heeft geleid.

Eigen benamingen

De Aborigines noemen zichzelf niet zo. Er is daarnaast geen sprake van één type Aborigine. Er zijn vele stammen met honderden verschillende dialecten. Enige voorbeelden van namen die zij voor hun eigen stammen gebruiken:

• Tiwi (een verzamelnaam voor enige stammen in de noordelijke kustgebieden)
• Gagudju (noordelijke gebieden)
• Pitjantjatjaras (Centraal-Australische woestijngebied)
• Mutijulu (Ulurugebied)
• Koori (Zuidoosten)
• Yolngu (een verzamelnaam voor enige stammen in Noordoost-Arnhemland)
• Nyungah (Zuidwesten)

Gestolen generaties

Zie Gestolen generaties voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Door de onderwaardering van de Aborigines en een totaal onbegrip voor hun levensstijl, kwam vanaf de jaren 20 van de twintigste eeuw een beweging op gang die Aboriginekinderen van hun ouders weghaalde en hen bij blanke pleeggezinnen onderbracht. Dit werd met name gedaan als bewezen kon worden dat een van de biologische ouders van het kind een niet-Aborigine was. Veel Aboriginekinderen hebben op deze wijze het contact met hun familie verloren. Dit wordt als bijzonder ernstig ervaren, omdat de familieband bij de Aborigines van groot belang is. De Aboriginekinderen die op deze manier van hun familie werden weggenomen, worden ook wel the Stolen Generations (de gestolen generaties) genoemd. Het gaat hierbij om duizenden kinderen van Aborigine-afkomst. Men denkt hier nu anders over: in 2007 bepaalde het Hooggerechtshof in Australië dat een van deze Aboriginekinderen (een man) een bedrag van 300.000 Australische dollars moest worden uitgekeerd, vanwege het feit dat het niet terecht was iemand van zijn Aboriginefamilie weg te halen. Men verwacht nu meer van deze rechtszaken.

Een ander gevolg van de gestolen generatie is het in 2006/2007 door de Australische overheid vastgestelde excessieve drankmisbruik onder deze Aborigines in reservaten. Hiermee samenhangend constateerden zij ook, dat er bij de Aborigines een duidelijke correlatie bestond tussen alcoholgebruik en incestueuze handelingen. De overheid verbood daarom in 2007 de verkoop van alcohol aan Aborigines in de reservaten.

Op 13 februari 2008 bood de Australische regering officieel haar verontschuldigingen aan:

Voor de pijn, het lijden en het kwetsen van de gestolen generaties, hun nageslacht, achtergebleven families en gemeenschappen, verontschuldigen wij ons. Aan moeders en vaders, broers en zusters, voor het uiteenscheuren van families en gemeenschappen, verontschuldigen wij ons. En voor de onwaardige behandeling en vernedering van een trots volk met een trotse cultuur, verontschuldigen wij ons.

Kunst en cultuur

Er is rotskunst gevonden van rond 30.000 jaar oud. Kunst werd gezien als een communicatiemiddel met de voorouders uit de Droomtijd. Aangezien de Aboriginals geen schrift hadden, dienden kunstvormen zoals rotsschilderingen, houten figuren, dans, muziek en orale tradities een belangrijke rol in de overdracht van kennis en verhalen. De symboliek die daarbij wordt gebruikt, bijvoorbeeld om een didgeridoo of boemerang mee te versieren, verwijst naar diepere betekenissen die aan buitenstaanders niet kenbaar mogen worden gemaakt.

Veel Aboriginalkunst worden nog op dezelfde wijze gebruikt, vooral bij initiatieriten. In de jaren '80 ontstond de hedendaagse Aboriginalkunst die meer westers is van aard. Kunstenaars uit grote steden genieten veelal een westerse opleiding en gebruiken tegenwoordige materialen als verf en doek om zich uit te drukken. Deze Urban Aboriginal-kunst is individueler van aard en soms uitgesproken politiek. Kunstwerken gaan bijvoorbeeld in tegen het beeld van de 'primitieve wilde' dat de wereld heeft van Aboriginal. Een bekende vorm van hedendaagse Aboriginalkunst is dotpainting, een commerciële mengvorm van westerse schilderkunst, Aboriginesymbolen en etnografie.

Een collectie hedendaagse Aboriginalkunst is te zien in het Wereldmuseum Leiden.

Aboriginevlag

Zie Aboriginevlag voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

^?Vlag van de Aborigines sinds 1995

De Aboriginevlag is ontworpen door Aborigine Harold Thomas. De vlag is aan de bovenzijde zwart. Het zwart symboliseert het volk en de onderkant is rood en symboliseert de aarde. In het midden van de vlag staat een gele cirkel die de zon als bron van het leven verbeeldt.

Droomtijd

Voor de Aborigines van Australië is droomtijd de basis van de wet (regels) en overlevering (traditionele kennis) voor het leven; hij bepaalt hoe dingen zijn en moeten zijn. Droomtijd is ook een fundamenteel aspect van de schepping. Voor het leven was er een duister, vlak en kleurloos land. Daaronder bestonden alle mogelijkheden. Soms braken elementen door het oppervlak en kwamen er heuvels, rivieren en bronnen, en zo ontstond zelfs het zonlicht. De elementen waren de voorouderlijke vormen van mensen, kangoeroes, bijen, dingo's en al het leven.

Droomtijd wordt vaak voorgesteld als een verzameling etiologische mythen over de scheppingstijd. In werkelijkheid is het een ingewikkelde samenvatting van de rechten en verantwoordelijkheden die mensen hebben bij het gezamenlijk verblijf in bepaalde gebieden zonder overconsumptie. De uitdrukkingsvormen in de kunst en de muziek (didgeridoo) worden wereldwijd gewaardeerd. Droomtijd speelt ook een rol bij rechtszaken over landrechten en in religieuze initiatierituelen.

Verhalen over zeespiegelstijging

Er zijn mondeling overgeleverde verhalen over zeespiegelstijging, over een tijd, toen bepaalde landstreken nog (grotendeels) droog waren: Port Phillip Bay was een gebied waar kangoeroes rondliepen en ook op opossum gejaagd kon worden; volgens de Ngarrindjeri kon Kangaroo Island ooit te voet bereikt worden; de noordoostkust was verbonden met het Groot Barrièrerif; de Spencergolf was volgens de Narungga ooit een 'flood-plain lined with freshwater lagoons'. Deze verhalen zouden stammen uit een tijd toen het zeeniveau 10–70 meter lager was, een periode van 7.800 tot 12.600 jaar geleden.

Zie ook

• Aboriginalbeleid
• Prehistorie van Australië
• Wandjina

Bronnen, noten en/of referenties

• meerdere schrijvers (2005) Australia, eyewitness travelguides London: Dorling Kindersley Limited.
• Hugh Finlay, Mark Armstrong, Micelle Coxall, Jon Murray, Jeff Williams (1994) Australia lonely planet travel survival kit 7de editie Hawthorn: Lonely Planet Publications.
• Neil Hermes en Anne Matthews (2005) Australië ontdekking van een continent vertaling:Wim van der Zwam en Nelleke van der Zwam. Abcoude: uitgeverij Uniepers

Mediabestanden

Zie de categorie Aboriginal Australians van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.