Gebruiker:Dick Bos/Kladblok6

Orchideeëntuin Gerendal
Type	heemtuin
Locatie	Gerendal
Coördinaten	50° 50′ NB, 5° 51′ OL
Oppervlakte	1 hectare
Opening	1958
Beheerder	Staatsbosbeheer

opzetje Orchideeëntuin Gerendal

De Orchideeëntuin Gerendal is een gespecialiseerde heemtuin in Schin op Geul, in de Nederlandse provincie Limburg. De tuin is in 1958 aangelegd door Staatsbosbeheer, om toeristen de gelegenheid te bieden orchideeënsoorten en andere planten van kalkgraslanden te leren kennen, zonder wegen en paden te verlaten.

De tuin is alleen tijdens de bloeiperiode van de orchideeën in Nederland, in mei en juni geopend.

Het Gerendal[bewerken | brontekst bewerken]

Het Gerendal is een droogdal dat uitloopt in het Geuldal. Het geheel van loofbossen, heggen, poelen, holle wegen, akkers, kalkgraslanden en hoogstamboomgaarden in dit dal vormt een prachtig voorbeeld van het authentieke Zuid-Limburgse cultuurlandschap. Het dal is asymmetrisch: de oostelijke helling is veel steiler dan de westelijke.^[1] De steile oostelijke helling is begroeid met bos, terwijl vooral op de westelijke helling de kalkgraslanden te vinden zijn. Sinds 1951 werd door Staatsbosbeheer in het Gerendal grond verworven, met het doel een natuurreservaat te stichten. Daaronder vielen bossen, maar ook een aantal van de botanisch uiterst interessante kalkgraslanden. De natuurgebieden zijn uiterst kwetsbaar en over het algemeen niet of beperkt toegankelijk voor publiek.

Midden in het Gerendal is de orchideeëntuin aangelegd op zo'n stuk kalkgrasland. Daar is het publiek welkom om de flora van de kalkgraslanden, in het bijzonder de orchideeën, van dichtbij te bekijken en te fotograferen.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

De Orchideeëntuin Gerendal was een initiatief van dr. ir. W.H. Diemont, toentertijd houtvester, later hoofdingenieur-directeur van de provinciale directie Limburg van Staatsbosbeheer.^[2] In 1958 begon hij op een terrein aan de rand van een stuk bos op de westelijke helling te experimenteren. Hier lag een sterk bemest grasland. Bemesting werd gestaakt. Beweiding met schapen ingevoerd. Er was sprake van een zeer langzame regeneratie van de flora van het kalkgrasland. Om dit proces te bespoedigen werd de bodem bewerkt. Op een stukje grond van 0,19 ha. werden 26 kwadranten van 1,5×1,5 m tot 30 of 35 cm diep omgespit, nadat eerst de graszoden waren verwijderd. Daarbij werd het aanwezige kalksteen gemengd met de lössrijke leem. Erbovenop werd een laagje verse humus uit het bos aangebracht.

In juni en juli 1958 werden in deze kwadranten 21 verschillende soorten orchideeën aangeplant, ofwel met kluiten die uitgestoken waren op natuurlijke standplaatsen, of met knollen uit de handel. Daarbij lag de nadruk op die soorten die in het Gerendal van nature voorkwamen. Maar er werden ook soorten aangeplant, die in de ruimere omgeving voorkwamen en enkele soorten die kort daarvoor uit Zuid-Limburg verdwenen waren. Van alle soorten is in de daaropvolgende tien jaren nauwkeurig bijgehouden hoe ze zich ontwikkelden.^[3]

In 1962 Diemont p. 340f

De tuin[bewerken | brontekst bewerken]

De tuin had een oppervlakte van ongeveer 2500 m². (Tuinman 1974) 0,6 ha., later 1 ha. (Oase)

Soorten orchideeën[bewerken | brontekst bewerken]

In de periode 1958-1974 zijn enkele bedreigde orchideeënsoorten geplant in de orchideeëntuin. Nadien is een vrij natuurlijke situatie ontstaan. Bijna alle thans aanwezige planten hebben zich spontaan gevestigd. Dat blijkt ook uit het feit dat in de tuin veel soorten groeien die in het Gerendal ook in het wild voorkomen. In de orchideeëntuin Gerendal zijn een groot aantal verschillende soorten inheemse orchideeën te zien:^[4]

Nederlandse naam	Wetenschappelijke naam	Orchideeëntuin	Natuurreservaat Gerendal	Opm.
Poppenorchis	Aceras anthropophorum	+	+
Hondskruid	Anacamptis pyramidalis	++	+
Groene nachtorchis	Dactylorhiza viridis	+	+
Bosorchis	Dactylorhiza fuchsii of Dactylorhiza maculata ssp. fuchsii	++	++
Brede wespenorchis	Epipactis helleborine	+	+
Grote muggenorchis	Gymnadenia conopsea	++	++
Bokkenorchis	Himantoglossum hircinum	+	-
Grote keverorchis	Listera ovata	++	++
Bijenorchis	Ophrys apifera	+	+
Mannetjesorchis	Orchis mascula	+	+	bloeit al begin mei
Soldaatje	Orchis militaris	++	++
Purperorchis	Orchis purpurea	++	++
Aapjesorchis	Orchis simia	+	-
Aangebrande orchis	Neotinea ustulata	+	-
Welriekende nachtorchis	Platanthera bifolia	+	+
Bergnachtorchis	Platanthera chloranta	+	+
++ = veel / algemeen; + = schaars / zeldzaam; – = niet (meer) aanwezig

Voetnoten

↑ ANWB Fietsroute Gerendal. alhier online beschikbaar (geraadpleegd 2017-07-14); zie ook: Van Nieuwenhoven 1978, p. 267/8.
↑ Zie dit overzichtje (in of na 1966; hier wordt gesproken van dr. W.H. Diemont). Zie ook: deze pagina van RHCL; hier wordt (onder "Overige informatie") gemeld dat Dr. Ir. W.H. Diemont op 1 april 1966 benoemd werd tot hoofding.-dir. SBB-Limburg. Voordien was hij (o.a.) houtvester bij SBB in Limburg.
↑ Diemont 1969, p. 336-339.
↑ Overzicht van zestien orchideeën die voorkomen in Orchideeëntuin Gerendal en al dan niet in Gerendal (natuurreservaat) volgens Van Westreenen en Kreutz 1999, p. 53. In: ANWB-flyer: [z.j.] – Orchideeën in het Gerendal. alhier te downloaden (geraadpleegd 2017-07-14) worden veertien (terwijl er wordt gezegd: vijftien) soorten genoemd; sommige namen zijn wat onnauwkeurig; in de lijst wordt genoemd: Harlekijn Anacamptis morio, terwijl die volgens Van Westreenen en Kreutz 1999 niet (meer) in de tuin voorkomt; en schaars in het natuurreservaat. Tuinman 1974 geeft een aantal van 23 soorten; volgens de gegevens op de website van Oase groeien er in de orchideeëntuin 20 soorten.

Literatuur

(nl) Bossenbroek, Ph. (1980) – '20 jaar orchideeëntuin in Limburg – stand van zaken,' in: Natuurhistorisch Maandblad, 69e jrg. (1980) nr. 6/7 , p. 131-136. te downloaden via deze pagina op de website van het Natuurhistorisch Genootschap in Limburg.
(de) Diemont, W.H. (1969) – 'Zehn Jahre Freilandkultur einiger einheimischer Orchideen im "Gerendal", Niederlanden, Limburg,' in: Vegetatio, vol. 18 (RIVON-mededeling nr. 308), p. 33-347.
(nl) van Nieuwenhoven, P.J. (eindred.) (1978) - Ontdek het Mergelland. Hilversum : IVN / VARA (in de serie "Nederlandse Landschappen"). Met tekstbijdragen van P.J. van Nieuwenhoven, G.P. Gonggrijp, V. Lefeber, E. de Grood, W.M. Felder, H.W.A. Lemmerling, F.W. Bosch, J.Th. ter Horst en H.K. Vijverberg en afbeeldingen van (o.a.) Rein, Taco en Chiel Westra (volledige opgave van verantwoording tekst en illustraties: p. 288). ISBN 90 6301 004 4. 288 pgs.
van Proemeren, Huub & Patrick Kloet (eindred.) (2008) – 50 jaar orchideeëntuin : een terugblik naar het verleden [s.l.]] : Staatsbosbeheer. 20 p. alhier online in te zien (geraadpleegd 2017-07-17).
Tuinman, Ing. A. (1974) – 'Orchideeëntuin in het Gerendal,' in: Tasma, D.D. en A. Tuinman ing. (1974) – Het Geuldal : van Cottessen tot Valkenburg. [Heerlen] : IVN-Limburg. WorldCat entry – 56 p., 24 cm. (p. 51/2).
van Westreenen, F.S. en C.A.J. Kreutz (samenst.) (1999) – De orchideeën van het Gerendal. Roermond : Staatsbosbeheer. WorldCat entry - 68 p.; 24 cm.

Externe links

Orchideeëntuin Gerendal op de website van Staatsbosbeheer.
Orchideeëntuin Gerendal op de website van Stichting Oase.
Werkgroep Orchideeëntuin van Vereniging tot Natuurbehoud Cadier en Keer.

Zie de categorie Orchideeëntuin Gerendal van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

[asym-1] ANWB Fietsroute Gerendal. alhier online beschikbaar (geraadpleegd 2017-07-14); zie ook: Van Nieuwenhoven 1978, p. 267/8.

[diemont-2] Zie dit overzichtje (in of na 1966; hier wordt gesproken van dr. W.H. Diemont). Zie ook: deze pagina van RHCL; hier wordt (onder "Overige informatie") gemeld dat Dr. Ir. W.H. Diemont op 1 april 1966 benoemd werd tot hoofding.-dir. SBB-Limburg. Voordien was hij (o.a.) houtvester bij SBB in Limburg.

[ontw-3] Diemont 1969, p. 336-339.

[soorten-4] Overzicht van zestien orchideeën die voorkomen in Orchideeëntuin Gerendal en al dan niet in Gerendal (natuurreservaat) volgens Van Westreenen en Kreutz 1999, p. 53. In: ANWB-flyer: [z.j.] – Orchideeën in het Gerendal. alhier te downloaden (geraadpleegd 2017-07-14) worden veertien (terwijl er wordt gezegd: vijftien) soorten genoemd; sommige namen zijn wat onnauwkeurig; in de lijst wordt genoemd: Harlekijn Anacamptis morio, terwijl die volgens Van Westreenen en Kreutz 1999 niet (meer) in de tuin voorkomt; en schaars in het natuurreservaat. Tuinman 1974 geeft een aantal van 23 soorten; volgens de gegevens op de website van Oase groeien er in de orchideeëntuin 20 soorten.

[1]

[2]

[3]

[4]