Aramees: verschil tussen versies
kGeen bewerkingssamenvatting |
Geen bewerkingssamenvatting |
||
| Regel 28: | Regel 28: | ||
Aramees behoort tot de noordwestelijke groep van de Semitische taalfamilie, die ook de Kanaänitische talen omvat, zoals het [[Hebreeuws]] en [[Fenicisch]].<ref>{{Citeer boek |titel=Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar |achternaam=Lipiński |voornaam=Edward |url=https://books.google.com/books?id=IiXVqyEkPKcC |taal=en |uitgever=Peeters Publishers |datum=2001 |isbn=978-90-429-0815-4}}</ref> Aramese talen worden geschreven in het Aramese alfabet en de meest prominente alfabetvariant is het [[Syrisch alfabet|Syrische alfabet]].<ref>{{Citeer boek |titel=The World's Writing Systems |achternaam=Daniels |voornaam=Peter T. |url=https://books.google.de/books?id=ospMAgAAQBAJ&pg=PA499&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |taal=en |uitgever=Oxford University Press |datum=1996 |isbn=978-0-19-507993-7}}</ref> Het Aramese alfabet werd ook een basis voor het creëren en aanpassen van specifieke schrijfsystemen in sommige andere Semitische talen, zoals het Hebreeuwse alfabet en het Arabische alfabet.<ref>{{Citeer boek |titel=The Aramaic Language: Its Distribution and Subdivisions |achternaam=Beyer |voornaam=Klaus |url=https://books.google.de/books?id=pZ53zpMQNLEC&redir_esc=y |taal=en |uitgever=Vandenhoeck & Ruprecht |datum=1986 |isbn=978-3-525-53573-8}}</ref> |
Aramees behoort tot de noordwestelijke groep van de Semitische taalfamilie, die ook de Kanaänitische talen omvat, zoals het [[Hebreeuws]] en [[Fenicisch]].<ref>{{Citeer boek |titel=Semitic Languages: Outline of a Comparative Grammar |achternaam=Lipiński |voornaam=Edward |url=https://books.google.com/books?id=IiXVqyEkPKcC |taal=en |uitgever=Peeters Publishers |datum=2001 |isbn=978-90-429-0815-4}}</ref> Aramese talen worden geschreven in het Aramese alfabet en de meest prominente alfabetvariant is het [[Syrisch alfabet|Syrische alfabet]].<ref>{{Citeer boek |titel=The World's Writing Systems |achternaam=Daniels |voornaam=Peter T. |url=https://books.google.de/books?id=ospMAgAAQBAJ&pg=PA499&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |taal=en |uitgever=Oxford University Press |datum=1996 |isbn=978-0-19-507993-7}}</ref> Het Aramese alfabet werd ook een basis voor het creëren en aanpassen van specifieke schrijfsystemen in sommige andere Semitische talen, zoals het Hebreeuwse alfabet en het Arabische alfabet.<ref>{{Citeer boek |titel=The Aramaic Language: Its Distribution and Subdivisions |achternaam=Beyer |voornaam=Klaus |url=https://books.google.de/books?id=pZ53zpMQNLEC&redir_esc=y |taal=en |uitgever=Vandenhoeck & Ruprecht |datum=1986 |isbn=978-3-525-53573-8}}</ref> |
||
De Aramese taal worden nu als bedreigd beschouwd, aangezien |
De Aramese taal worden nu als bedreigd beschouwd, aangezien de taal voornamelijk door de oudere generaties worden gebruikt. Onderzoekers werken eraan om alle resterende variëteiten van Neo-Aramese talen vast te leggen en te analyseren voordat ze uitsterven. Aramees vormt tegenwoordig de moedertaal van de [[Arameeërs]] en [[Mandaeërs|Mandeeërs]], evenals enkele Mizrahi-joden. |
||
Vroege Aramese inscripties dateren uit de 11e eeuw voor Christus, waardoor het een van de vroegste talen is die werden opgeschreven. Vrij algemeen wordt verondersteld dat [[Jezus (historisch)|Jezus]] Aramees |
Vroege Aramese inscripties dateren uit de 11e eeuw voor Christus, waardoor het een van de vroegste talen is die werden opgeschreven. Vrij algemeen wordt verondersteld dat [[Jezus (historisch)|Jezus]] Aramees sprak.<ref>{{Cite web|url=http://www.thefirstsixdays.com/LanguageofJesus/index.htm|title=Discovering the Language of Jesus: Hebrew or Aramaic?|first=Douglas|last=Hamp|website=thefirstsixdays.com|bezochtdatum=14 september 2017|archiefdatum=24 april 2011|archiefurl=https://web.archive.org/web/20110424030043/http://www.thefirstsixdays.com/LanguageofJesus/index.htm|dodeurl=unfit}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.trouw.nl/gs-b32b4870|title=Netanjahoe had gelijk: Jezus kende Aramees én Hebreeuws|first=Robin de|last=Wever|date=28 mei 2014|website=Trouw}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://rogerabrahams.nl/aramees-2-is-jezus-letterlijk-zei/|title=Het Aramees (2): Dit is wat Jezus letterlijk zei|first=Roger|last=Abrahams|date=5 okt. 2017|archiefurl=https://web.archive.org/web/20200929111714/https://rogerabrahams.nl/aramees-2-is-jezus-letterlijk-zei/|archiefdatum=2020-09-29|dodeurl=nee}}</ref> <ref>https://historiek.net/aramees-eerste-wereldtaal-bijbel/71290/</ref><ref>https://www.pthu.nl/bijbelblog/2015/04/welke-taal-sprak-jezus/</ref> |
||
== Ontstaan en verspreiding == |
== Ontstaan en verspreiding == |
||
Versie van 22 feb 2023 00:35
| Aramees | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Delen van Libanon, Syrië, Irak en Turkije | |||
| Taalfamilie | ||||
| Dialecten |
| |||
| Alfabet | Aramees | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in |
| |||
| Taalcodes | ||||
| ISO 639-2 | arc | |||
| ||||
Het Aramees (ܐܪ̈ܡܝܐ, Oromoyo), de oorspronkelijke taal van de Arameeërs, is een Noordwest-Semitische taal die zijn oorsprong vind in het oude Aram en zich snel verspreidde naar Mesopotamië waarin het al meer dan drieduizend jaar voortdurend en onophoudelijk wordt geschreven en gesproken in verschillende varianten. Aramees diende als taal van het openbare leven van Arameeërs, taal van bestuur van koninkrijken en rijken, en ook als taal van goddelijke aanbidding en religieuze studie. Aramees wordt nog steeds in verschillende moderne varianten gesproken. De modere varianten worden geclassificeerd als Neo-Aramees (modern of nieuw Aramees).
Aramees behoort tot de noordwestelijke groep van de Semitische taalfamilie, die ook de Kanaänitische talen omvat, zoals het Hebreeuws en Fenicisch.[1] Aramese talen worden geschreven in het Aramese alfabet en de meest prominente alfabetvariant is het Syrische alfabet.[2] Het Aramese alfabet werd ook een basis voor het creëren en aanpassen van specifieke schrijfsystemen in sommige andere Semitische talen, zoals het Hebreeuwse alfabet en het Arabische alfabet.[3]
De Aramese taal worden nu als bedreigd beschouwd, aangezien de taal voornamelijk door de oudere generaties worden gebruikt. Onderzoekers werken eraan om alle resterende variëteiten van Neo-Aramese talen vast te leggen en te analyseren voordat ze uitsterven. Aramees vormt tegenwoordig de moedertaal van de Arameeërs en Mandeeërs, evenals enkele Mizrahi-joden.
Vroege Aramese inscripties dateren uit de 11e eeuw voor Christus, waardoor het een van de vroegste talen is die werden opgeschreven. Vrij algemeen wordt verondersteld dat Jezus Aramees sprak.[4][5][6] [7][8]
Ontstaan en verspreiding
Het Aramees wordt oorspronkelijk gesproken door de Arameeërs, een Semitisch volk dat woonde in Noord Mesopotamië en Syrië, een gebied dat zich uitstrekt over (delen van) het huidige Irak, Syrië en Turkije.[9] Naarmate grote aantallen Arameeërs zich vestigden in Mesopotamië won hun taal veld in het Assyrische Rijk, naast het Akkadisch. In de 8e eeuw v.Chr. werd het de ambtelijke taal van het Assyrische en later ook van het Chaldeeuws-Babylonische en het Perzische Rijk.[10][11] Dit zogenaamde Rijksaramees raakte over een groot deel van het Midden-Oosten verspreid en werd eeuwenlang gebruikt als diplomatieke taal, ook door het oude Egypte.
Evolutie
Het Aramees kan in drie hoofdperiodes verdeeld worden:
- Oud-Aramees of Rijksaramees (1100 v.Chr.–200 n.Chr.), waaronder:
- Bijbel-Aramees van enkele boeken van de Hebreeuwse Bijbel; (Daniël en Ezra);
- Galilees-Aramees of Joods-Palestijns Aramees; het veronderstelde Aramees van Jezus;
- Midden-Aramees (200–1200), waaronder:
- Nieuw-Aramees (1200–heden), waaronder:
- Verschillende moderne dialecten zoals: Turoyo, Sureth en Siryon.
Uit het Rijksaramees ontwikkelden zich vanaf de 7e eeuw v.Chr. twee grote takken die aan de basis liggen van de latere varianten van het Aramees: de oostelijke in Mesopotamië en de westelijke in de delen van het Midden-Oosten ten westen daarvan.
West-Aramese tak
Tot de West-Aramese tak behoorden het Nabatees (de taal van de Nabateeërs), het Palmyreens, de taal van Palmyra en het Palestijns, dat zich ontwikkelde in het huidige Israël/Palestina, Libanon en het westen van Syrië, dat weer gesproken werd door de Samaritanen, de joden en de christenen in Palestina.
Oost-Aramese tak
Tot de Oost-Aramese tak behoort het Syrisch, dat zich ontwikkelde in de vroegchristelijke stad Edessa en belangrijk werd als taal voor de christelijke kerken in het Midden-Oosten, maar zich rond de 2e eeuw opnieuw opsplitste in twee varianten: het Oost-Syrisch, dat gebruikt werd door de kerken die onder gezag van de Perzen kwamen en het West-Syrisch, voor de kerken die tot het Romeinse Rijk bleven behoren.
De joden die in Babylon waren gebleven ontwikkelden een eigen vorm van Oost-Aramees, net als de Mandeeërs in het zuiden van Mesopotamië (het Mandaïsch).
Het Aramees bij de joden
Zie Aramees in de Bijbel.
Afgezien van de deuterocanonieke boeken, is het Oude Testament, de Tenach, voor het grootste deel geschreven in het Hebreeuws. Daniël 2:4 tot 7:28; Ezra 4:8 tot 6:18 en 7:12-26; Genesis 31:47 en Jeremia 10:11 zijn echter in het Aramees geschreven. Het gaat om een soort Aramees dat rechtstreeks uit het Rijksaramees komt, het zogenaamde Bijbel-Aramees. Het moderne Hebreeuws is doorspekt met woorden en uitdrukkingen uit het Aramees. Verondersteld wordt dat de meeste joden in Israël en Judea in het begin van onze jaartelling een vorm van West-Aramees als dagelijkse omgangstaal spraken.[bron?] Dit Joods-Aramees zou de taal van Jezus zijn geweest.
De rabbijnse geschriften zijn grotendeels in het Aramees geschreven: de Babylonische Talmoed en aanverwante geschriften in het Joods-Babylonisch, de Jeruzalemse Talmoed in het Joods-Aramees.
Aramees schrift
Zie Aramees alfabet voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De latere varianten van het Aramees ontwikkelden eigen vormen van schrift, gebaseerd op dit oorspronkelijke alfabet, zoals het Syrische en het Mandese schrift. Het Arabisch alfabet is afgeleid van het Nabateïsche schrift.
Huidige toestand
Zie Syrisch voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Tegenwoordig wordt het Aramees nog gesproken door Aramese christenen in plaatsen zoals Qamishli, Alqosh, Maaloula, Mardin en Midyat.
In Syrië wordt nog wel een Nieuw-Westaramees dialect gesproken door de christenen in de omstreken van Damascus.[12][13] De Aramese christenen in de streek van Tur Abdin in het oosten van Turkije spreken het Centraal-Nieuw-Aramees. Ze behoren tot de Syrisch-orthodoxe Kerk van Antiochië, Syrisch-katholieke Kerk of Evangelische Kerk. De meesten onder hen zijn de streek ontvlucht en leven nu in Europa en Noord-Amerika.
De Aramese christenen in grensgebieden van Noord-Irak, Turkije en Iran spreken Nieuw-Oostaramees, Sureth en ook wel het Madenhoyo genoemd, wat "oostelijk" betekent. De sprekers van die taal leven vrijwel volledig in de diaspora.
In Zuid-Irak wordt nog Nieuw-Mandaïsch gesproken. Een aantal naar Israël geëmigreerde joden uit Irak en Iran kennen nog hun eigen Oost-Aramees dialect, afgeleid van het Joods-Babylonisch. Varianten worden nog gesproken in het dorpje Jish ten noordwesten van het Meer van Galilea. Na 1948 kwam het Aramese dialect daar in de verdrukking tussen het Hebreeuws en het Arabisch.
Als liturgische taal wordt het West-Syrisch nog gebruikt door de Syrisch-Orthodoxe Kerk, Syrisch-Katholieke Kerk en de Syrisch-Maronitische Kerk. De christelijke kerken in Irak en Iran gebruiken Oost-Syrisch. Deze talen worden vooral door religieuzen in leven gehouden.
Tellen
Hieronder een tabel met vergelijkingen tussen Oud Aramees, Nieuw-WestAramees (Suryon), Nieuw-Centraalaramees (Turoyo) en Nieuw-Oostaramees (Sureth). Wat betreft de uitspraak:
- De E met een apostrof wordt uitgesproken als een sjwa (dus: ə; zoals in: schoenen).
- Wat de numeralia betreft, zijn de verschillen met het Bijbels Aramees en andere oude dialecten, zoals het Edessaans Aramees, miniem.
| Nederlands | Oud-Aramees | Nieuw Westers-Aramees
(Suryon) |
Nieuw Centraal-Aramees (Turoyo) |
Nieuw Oosters-Aramees
(Sureth) |
|---|---|---|---|---|
| een | chad | ɑħħɑð | ħa ħðo | ga |
| twee | te'reen | iθᵊr | tre | tre |
| drie | te'lata | eθlɑθ | tloθo | tlatha |
| vier | arre'be'a | ɑrpɑˤ | arˤbˤo | arba |
| vijf | chamme'sja | ħɑmmeʃ | ħamʃo | gamsja |
| zes | sjieta | seθ | əʃto | esjta |
| zeven | sjiebe'a | eʃbɑˤ | ʃawˤo | sjowa |
| acht | te'manne'ja | θmoːn | tmənyo | tmanja |
| negen | tiesje'a | eŧʃɑˤ | təʃˤo | tisha |
| tien | ase'r | eˤsɑr | ˤasrˤo | esra |
Zie ook
Literatuur
- Holger Gzella, De eerste wereldtaal. De geschiedenis van het Aramees, 2017, ISBN 9789025307011
