Slimme meter

Een slimme meter

Een slimme meter is een digitale gas- en elektriciteitsmeter die thuis en op afstand kan worden uitgelezen. Een slimme meter vervangt de oude analoge kilowattuurmeter.

De aanduiding "slim"

Het apparaat kan op afstand bediend en uitgelezen worden en maximaal 1 keer per 15 minuten de meterstanden doorgeven aan de netbeheerder. Daarnaast bevat het apparaat poorten waarmee op afstand andere apparatuur bediend kan worden. Zo kan via een signaal de elektriciteit afgesloten worden, bijvoorbeeld bij wanbetaling of bij (dreigende) overbelasting van het net.

Privacy

Na aandringen van de Tweede Kamer heeft minister van der Hoeven op 2 juni 2008 aan het het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) gevraagd een advies uit te brengen over de wetsvoorstellen omtrent de introductie van de slimme meters, en de gevolgen daarvan voor de privacy van de Nederlandse burger.

Dit leidde tot een adviesrapport waarin het CBP zeer kritisch was over het wetsvoorstel, met als conclusie dat het wetsvoorstel over de invoering van deze slimme meters op belangrijke onderdelen in strijd was met de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp), en op andere essentiële punten onduidelijk. Zo werd in het wetsvoorstel de netbeheerder verplicht in alle gevallen meetwaarden over het energieverbruik te verzamelen, en beschikbaar te stellen aan derden, ongeacht of de burger hiervoor toestemming zou geven of niet. Ook gaf het wetsvoorstel bijvoorbeeld niet aan hoe, hoeveel, hoe lang, waar, en waartoe de meetgegevens bewaard zouden worden.

Ook bleek uit aanvullend onderzoek door de Universiteit van Tilburg, in opdracht van de Consumentenbond, dat de verplichte invoering van slimme meters in strijd was met het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens.

Ook de Eerste Kamer ging wegens redenen als schending van grondrechten en burgerlijke vrijheden, en wegens het zeer dwingende karakter van het wetsvoorstel niet akkoord. Volgens het wetsontwerp zou een persoon die een slimme meter weigerde te laten plaatsen zich schuldig maken aan een economisch delict, en daardoor een celstraf van maximaal zes maanden, en een boete tot €17.000 opgelegd kunnen krijgen, waarna de slimme meter alsnog geplaatst zou worden.

Pas op 22 februari 2011 heeft de Eerste Kamer, na diverse aanpassingen te hebben afgedwongen, de door minister Verhagen gewijzigde wetsvoorstellen bekrachtigd.

Het CBP heeft op 28 maart 2012 een Ontwerpbesluit Gedragscode voor de verwerking van persoonsgegevens door regionale netbeheerders gepubliceerd, waarmee regelgeving en toezicht is gekomen op de omgang van de persoons- en meetgegevens die door de netbeheerders gebruikt worden.

De European Data Protection Supervisor (EDPS), de Europese Toezichthouder voor gegevensbescherming, heeft op 8 juni 2012 haar opinie gepubliceerd over de aanbeveling van de Europese Commissie over de voorbereiding van de uitrol van slimme metersystemen.

De EDPS waarschuwt hierin, dat uitrol van slimme meters mogelijk een serieuze bedreiging voor de privacy van huishoudens, gegevensbescherming, en veiligheid van de burger kan vormen, en dat het tot "massa-verzamelen" van meetgegevens, die informatie over het doen en laten van huishoudens kan leiden, bijvoorbeeld door apparaten door middel van hun specifieke stroomverbruik te identificeren, en beveelt de Europese Commissie aan hiertegen wettelijke maatregelen te nemen. In Nederland is dit probleem volgens Netbeheer Nederland al wettelijk geregeld.

Privacy: Samenvatting wet- en regelgeving

Hieronder een samenvatting van regels die op dit moment van kracht zijn volgens "Hoe zit het bij de slimme meter met mijn privacy?" aangaande privacybescherming van de consument bij gebruik van een slimme meter.

• Netbeheerders en energieleveranciers mogen meetgegevens alléén in de volgende gevallen gebruiken:
  • één maal per jaar voor de jaarafrekening
  • zes maal per jaar voor de tweemaandelijkse energie-overzichten
  • indien de consument verhuist
  • indien de consument overstapt naar een andere energieleverancier
  • indien de netbeheerder noodzakelijk beheer aan het energienet uitvoert.
• De energieleverancier mag de meetgegevens alleen dán vaker uitlezen, indien de eindgebruiker daarvoor expliciet toestemming heeft gegeven.
• Het in kaart brengen van het leefpatroon van de eindgebruiker is niet toegestaan, de slimme meter dient alleen het totale energieverbruik te meten.
• Tenzij de eindgebruiker toestemming verleent aan de energieleverancier mag deze niet onderzoeken welke apparaten er aan de slimme meter gekoppeld zijn en hoe deze gebruikt worden.
• De gegevens van de eindgebruiker die wél zichtbaar zijn voor de netbeheerder en/of energieleverancier, worden op een aantal manieren door de wet- en regelgeving beschermd en door overheidsinstanties bewaakt:
  • de overheid heeft wettelijke eisen aangaande beveiliging van de slimme meters gesteld
  • de manier waarop de netbeheerders gegevens verzenden en opslaan
  • energiebedrijven dienen hun netten en het dataverkeer te beschermen
  • het CBP houdt toezicht op hoe de energiebedrijven met persoonlijke gegevens van de eindgebruiker moeten omgaan, behoudens de Wet bescherming persoonsgegevens, en de Gedragscode voor de verwerking van persoonsgegevens door regionale netbeheerders.
  • de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa) controleert hoe de energiebedrijven met klanten en elkaar omgaan, bij het verwerken van persoonlijke gegevens van de eindgebruiker.
• Tenslotte is het voor de eindgebruiker niet verplicht om een slimme meter te gaan gebruiken. Er zijn dan twee mogelijkheden:
  • na het plaatsen van een slimme meter kan de eindgebruiker een opdracht aan de netbeheerder geven om de meetgegevens niet meer op afstand uit te lezen. De netbeheerder dient deze functie van de slimme meter daarop uit te zetten. Hierna zal de slimme meter functioneren als een eenvoudige energiemeter, waarbij dus alleen de huidige meterstand weergeven wordt. Indien de functie op een later tijdstip toch gewenst is, mag de netbeheerder voor het weer aanzetten kosten in rekening brengen.
  • een eindgebruiker kan de slimme meter ook in zijn geheel weigeren. De huidige meter blijft dan behouden, of krijgt van de netbeheerder een vervangende traditionele meter. Let op dat het bijvoorbeeld mogelijk is, dat vanaf het jaar 2020 (EU-doelstelling) het gebruik van een slimme meter alsnog verplicht gesteld wordt, waarbij te denken valt dat de kosten voor de nieuwe meter door de eindgebruiker gedragen worden.

In beide gevallen zullen de meterstanden zelf jaarlijks doorgegeven dienen te worden.

Het Slimme Meter Loket, onderdeel van het informatieloket van de overheid voor consumentenrechten ConsuWijzer, biedt ook informatie omtrent privacy, de mogelijkheid om vragen over de slimme meter, of klachten hierover, direct aan de Energiekamer NMa (Nederlandse Mededingingsautoriteit) te stellen.

Voor- en nadelen

Huishoudens en andere kleinverbruikers kunnen met meetgegevens van de slimme meter meer inzicht krijgen in hun energieverbruik. Ook kunnen zij besparingstips krijgen die speciaal op hun situatie zijn toegesneden. Andere veronderstelde voordelen zijn:

• Door actuele meterstanden online wordt de eindafrekening betrouwbaarder. Het is nu mogelijk terug te zien wanneer er veel energie is verbruikt, hierdoor kun je je eindafrekening ook beter inschatten.
• Het kost minder moeite om te verhuizen en over te stappen van aanbieder, de meterstanden worden digitaal doorgegeven en er hoeven dus geen meterstandenkaartjes meer worden ingevuld. Hierdoor kan er marktwerking ontstaan en kunnen tarieven misschien naar beneden gaan.
• De netbeheerder kan de voorzieningszekerheid beter waarborgen, door groepen klanten af te sluiten en andere klanten daardoor te vrijwaren van uitval van de elektriciteit.
• Koppeling met decentrale opwekkers zoals zonnepanelen en een micro-warmtekrachtkoppeling. Door deze systemen te koppelen aan de slimme meter (en hier bijvoorbeeld een flexibele tarievenstructuur aan te verbinden) ontstaat er meer gedetailleerd inzicht in financiële gevolgen van opwekking van de energie door de consument zelf. Helaas zijn de huidige generatie 'slimme' meters hier niet op voorbereid en ziet de eigenaar van de zelf opgewekte energie hier helaas nog geen voordeel voor terug.
• Energiebedrijven kunnen het gas en de elektriciteit van buiten af en op afstand afsluiten, bijvoorbeeld bij calamiteiten en als de klant te laat betaalt.
• Oudere meters (vóór DSMR 4.0, Dutch Smart Meter Requirements) communiceren mogelijk via PLC/BPL met de netbeheerder. Sinds versie 4.0 van de DSMR specificatie wordt PLC niet meer gebruikt in slimme meters, en worden uitsluitend GPRS en Ethernet gebruikt voor communicatie met de netbeheerder. Het gebruik van PLC staat erom bekend regelmatig hevige storingen bij radiotoepassingen te veroorzaken, vooral tussen 2 tot 30 MHz (korte golf), die voornamelijk veroorzaakt worden doordat de frequenties van PLC die van de korte golf overlappen, elektriciteitskabels over het algemeen niet afgeschermd zijn, er zeer veel ongewenste harmonischen optreden bij PLC. Vooral radioamateurs ondervinden hier regelmatig hinder van, doordat hun ontvangstapparatuur erg gevoelig is. Ook radioastronomie-, ruimtevaart-, tijdsynchronisatie-, scheepvaart-, luchtvaart-, en defensiediensten maken gebruik van deze frequentieband en ondervinden ook met enige regelmaat hinder van PLC-installaties.

Nadelen zijn:

• De meter zelf, het verzamelen, opslaan en ter beschikking stellen van de meetgegevens kosten op zichzelf weer energie. Overigens is de slimme meter daarin niet uniek; ook een analoge kilowattuurmeter verbruikt zelf een kleine hoeveelheid energie, evenals het vervoer van de meteropnemer en de verwerking van de opnames.
• De meetgegevens kunnen de privacy van de burger schaden.
• De slimme meter heeft een los telwerk voor teruglevering door decentrale opwekkers, bijvoorbeeld via PV-installaties. De slimme meter saldeert dus niet, zoals een analoge meter die gewoon terug draait. Hierdoor kunnen de energiebedrijven voor levering een ander tarief rekenen dan voor teruglevering, wat voor- of nadelig kan uitpakken voor de afnemer. Bij de regelgeving anno 2014 maakt deze mogelijkheid de opwekker afhankelijk van de keuzes van zijn energiebedrijf.

Werking

Huishoudens en zakelijke energieverbruikers kunnen voordeel hebben van de slimme meter indien zij frequent inzage krijgen in het energieverbruik. Dit inzicht zou moeten leiden tot bewustwording en dientengevolge een lager energieverbruik. Voor die bewustwording zijn drie categorieën functionaliteiten voorhanden, namelijk de lokale In Home Display, de factuur gebaseerd op het werkelijke verbruik en webapplicaties.

Voor de factuur (gebaseerd op het werkelijke verbruik) of webapplicatie moeten de verbruiksgegevens van dat adres worden verzonden vanaf de woning naar een centrale computer. Hiervoor registreren de slimme meters het energieverbruik met tussenpozen van 15 minuten voor elektriciteit en 60 minuten voor gas (en eventueel water en warmte). Gangbare technieken voor communicatie tussen de woning en de back office zijn GPRS (Mobiele telefonie netwerken) en PLC (Power Line Carrier).

Slimme meters zijn in heel Europa in opkomst en worden door diverse energiebedrijven aangeboden.

Nederland

Voorwaarden

Het meetsysteem, in combinatie met de infrastructuur van de netbeheerder, dient:

• de meterstanden op afstand uit te kunnen lezen, waaronder ook de gegevens van andere meters zoals bijvoorbeeld gas-, water-, warmte-, en productiemeters
• het actueel vermogen en terugvoeding weer kunnen te geven en registreren
• kwartierwaarden voor verbruik en terugvoeding te registreren
• gegevens en status van het systeem (onder andere tarieven en verbruik) weer te kunnen geven op bijvoorbeeld een in-home display, of deze informatie te kunnen leveren aan een gekoppelde applicatie of module
• op afstand uitgelezen en aangepast te kunnen worden, zoals bijvoorbeeld firmware updates toepassen, en het aan- en uitschakelen van functies op afstand die de levering van elektriciteit te kunnen beperken, onderbreken en hervatten, bijvoorbeeld bij wanbetaling, of als onderdeel van een contract met de energieleverancier voor extra functionaliteit te verkrijgen.
• de kwaliteit van de energielevering te kunnen registreren (onderbrekingen en dergelijke).

Het ministerie van Economische Zaken heeft het Nederlands Normalisatie Instituut (NEN) opdracht gegeven om basisfuncties voor de meetinrichting voor elektriciteit, gas en thermische energie voor kleinverbruikers te beschrijven en normeren, met als resultaat dat op 27 april 2007 de NEN-norm NTA 8130 (Basisfuncties voor de meetinrichting voor elektriciteit, gas en thermische energie voor kleinverbruikers) is opgemaakt. De nadruk in de NTA 8130-normering ligt op de beschrijving van de basisfunctionaliteiten voor de slimme gas- en elektriciteitsmeters, zoals hoe communicatie dient te verlopen.

De architectuur waaraan een slimme meter en zijn omgeving moet voldoen, is gespecificeerd in de NTA 8130-normering (basisfunctionaliteiten), plus de daarvan afgeleide DSMR-specificatie (Dutch Smart Meter Requirements) versie 4, met inbegrip van de begeleidende protocollen, definities, en afhankelijkheden voor de communicatie, zoals

• DSMR P1: de communicatiepoort voor apparatuur bij de eindgebruiker, bijvoorbeeld een extern beeldscherm
• DSMR P2: de communicatiepoort voor het uitlezen van andere meetinstrumenten zoals een gasmeter, warmtekrachtkoppelingen (HRe-ketel), watermeter, etc.
• DSMR P3: de communicatiepoort tussen de meetinstallatie en de netbeheerder
• DSMR GPRS: de GPRS infrastructuur

Voor de communicatie tussen de systemen van de netbeheerder en de slimme meter kunnen zowel mobiele communicatie-netwerken zoals GPRS en publieke netwerken zoals Internet worden gebruikt. Sinds DSMR-4.0 is PLC uit de normering verwijderd, tot grote vreugde van radioamateurs. In de praktijk zal bij een nieuwe meter veelal GPRS worden gebruikt, al dan niet aangepast voor de speciale infrastructuur.

Invoering

De “Wet implementatie EG-richtlijnen energie-efficiëntie” en “wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet ter verbetering van de werking van de elektriciteits- en gasmarkt”, dienen om te voldoen aan Europese richtlijnen om efficiënter met energiebronnen om te gaan.

Het op verzoek laten installeren van slimme meters was al geruime tijd mogelijk in Nederland. Zo introduceerde energieleverancier Oxxio in 2005 de eerste slimme meter voor zowel elektriciteit als gas in Nederland. Oxxio heeft deze activiteit sinds 1 januari 2012 overgedragen aan de regionale netbeheerders, omdat de overheid besloten heeft dat de regionale netbeheerders de vervanging, plaatsing, en beheer van de slimme meters vanaf die datum moeten verzorgen.

Op 20 maart 2007 berichtte Eneco in een persbericht, dat ENECO-klanten die over een slimme meter beschikten gebruik konden maken van het “Telmi EnergieTegoed”, een betaalsysteem voor de levering van gas en elektriciteit, op basis van een vooraf gestort tegoed.

In juli 2008 is het wetsvoorstel "Wijziging van de Elektriciteitswet 1998 en de Gaswet ter verbetering van de werking van de elektriciteits- en gasmarkt (31374)", met diverse amendementen, aangenomen door de Tweede Kamer. Een onderdeel hiervan is de invoering van de slimme meter bij alle kleinverbruikers (burgers).

Sinds 2009 zijn er in Nederland diverse projecten om de bestaande gas- en elektriciteitsmeters bij wijze van proef door slimme meters te vervangen of in geval van nieuwbouwprojecten, te plaatsen, om ervaring met de apparatuur en mogelijkheden op te doen, en om hieraan verbeteringen toe te brengen.

Op 7 april 2009 bepaalde de Eerste Kamer dat de invoering van de slimme meter op vrijwillige basis zou dienen te geschieden en ging derhalve niet akkoord met de wetsvoorstellen. De wetsvoorstellen werden niet verworpen maar aangehouden, onder andere zolang er voor een eindgebruiker de verplichting bestond om de slimme meter te laten plaatsen op straffe van maximaal €17.000 en/of gevangenisstraf van maximaal 6 maanden.

Minister van der Hoeven (CDA) moest de Eerste Kamer schriftelijk toezeggen dat deze verplichting tot het plaatsen veranderd werd in een vrijwillige keuze voor de eindgebruiker, en dat zij dit via een novelle aan de Tweede Kamer ter stemming zou aanbieden, zodat dit deel definitief uit het wetsontwerp kon verdwijnen.

De op 26 februari 2011 door de Eerste Kamer bekrachtigde wetsvoorstellen, werden (met de door de Eerste Kamer vereiste aanpassingen) opnieuw ingediend door minister Verhagen (CDA).

Op 19 mei 2011 bleek uit een persbericht van de KEMA dat het mogelijk was om met bestaande technologieën een “smart grid” of slim energienet te creëren, inclusief bijbehorend marktmodel waarin consumenten onderling elektriciteit konden uitwisselen. Volgens de KEMA voor het eerst, dat resultaten zo'n grote schaal bekend werden gemaakt.

Met de invoering van de slimme meter van overheidswege, is op 1 januari 2012, voor een periode van twee jaar, op kleine schaal gestart met het plaatsen van slimme meters in nieuwbouw- en renovatieprojecten, bij reguliere vervanging van meters, en op verzoek van de burger, waarbij de eerdere ervaringen met de slimme meters worden beproefd. Op deze manier willen de overheid en (energie)bedrijven verdere ervaring opdoen met de plaatsing van slimme meters, en eventuele aanpassingen in de architectuur kunnen testen en beschrijven.

Tot 2014 wordt nog met de slimme meter getest, ook door het aantal locaties uit te breiden, waarna de ervaringen met het invoeren en plaatsen van de slimme meter geëvalueerd worden. De regering besluit hierna in overleg met het parlement hoe de meter in de rest van Nederland verspreid zal worden.

Vanaf 2014 is voorzien, dat netbeheerders de slimme meter gratis aan alle Nederlandse huishoudens aan gaan bieden.

Indien eerder een slimme meter gewenst is dan dat de netbeheerder deze zelf aanbiedt, dan kunnen er kosten aan de plaatsing verbonden zijn. De netbeheerder mag voor de plaatsing van de slimme meters voor zowel elektriciteit als gas maximaal € 72,60 rekenen. Indien er geen gasaansluiting in het huis aanwezig is, dan kost de plaatsing van de meter voor alleen elektriciteit maximaal € 66,64.

Op 10 maart 2014 heeft minister Kamp van Economische Zaken in een brief aan de tweede kamer aangekondigd dat op 1 januari 2015 gestart zal worden met de grootschalige uitrol van de slimme meter, zodat op 31 december 2020 wordt voldaan aan de Europese eis dat minimaal 80% van de aansluitingen is uitgerust met een slimme meter. In het ontwerpbesluit is de weigeroptie gehandhaafd, zodat het mogelijk blijft om de plaatsing in zijn geheel te weigeren. Daarnaast is in het ontwerpbesluit de verplichting voor de schakelfunctie geschrapt, zodat deze functionaliteit (het op afstand in- en uitschakelen van een aansluiting) niet meer aanwezig zal zijn in de meters die tijdens de grootschalige uitrol worden geplaatst, vooral vanwege zorgen over cybercriminaliteit en maatschappelijke acceptatie.

Zie ook

• Nederlandse elektriciteitsmarkt
• Smart grid
• Terugleververgoeding

Externe links

• Slimme meter loket van ConsuWijzer
• Slimme meter, rijksoverheid.nl
• Slimme energiemeter voor iedereen, persbericht 14 september 2007 van de Nederlandse rijksoverheid.
• Onderzoek UvA naar veiligheid

Bronnen, noten en/of referenties