Joop den Uyl

Johannes Marten (Joop) den Uyl (Hilversum, 9 augustus 1919 – Amsterdam, 24 december 1987) was een Nederlands politicus en leider van de Partij van de Arbeid (PvdA) van 1967-1986. Hij wordt in het algemeen gekarakteriseerd als idealistisch en bevlogen, maar ook eerder polariserend dan samenbindend.

Den Uyl had als leider ('Ome Joop') een grote aanhang. Zoals voor elk politicus van formaat was er naast waardering ook ontevredenheid over zijn beleid, zoals bijvoorbeeld over de opgelopen staatsschuld (hoewel deze ook onder volgende kabinetten opliep). Hij is mogelijk de belangrijkste representant van het idee van de maakbare samenleving.

Levensloop

Den Uyl werd geboren in een gereformeerd gezin. Zijn vader Johannes den Uyl was winkelier en mandenmaker en overleed toen Den Uyl 10 jaar was. Den Uyl bezocht het Christelijk Lyceum in Hilversum van 1931-1936, waarna hij economie studeerde aan de Universiteit van Amsterdam. In 1942 behaalde hij zijn doctoraalexamen. Tot 1945 was hij ambtenaar bij het "Rijksbureau Prijsvorming chemische producten" van het ministerie van Economische Zaken. In die periode kwam hij in contact met de illegale Parool-groep. Na de Tweede Wereldoorlog werd hij journalist bij Het Parool en Vrij Nederland. Vanaf januari 1949 tot 1963 was hij directeur van de Wiardi Beckman Stichting, het wetenschappelijk bureau van de PvdA.

In 1953 werd Den Uyl lid van de gemeenteraad van Amsterdam, (tot 1965) en in 1956 lid van de Tweede Kamer (tot 1963). Na een periode als wethouder voor Economische Zaken van Amsterdam (1963-1965) werd hij korte tijd minister van Economische Zaken in het kabinet Cals-Vondeling (1965-1966). In deze functie besloot hij tot sluiting van de kolenmijnen in Limburg.
Van 1967-1973 was hij fractieleider van de PvdA in de Tweede Kamer.

Van 1973-1977 was Den Uyl minister-president van het Kabinet-Den Uyl. In deze periode werd hij geconfronteerd met een olieboycot door Arabische olieproducerende landen als gevolg van het Nederlandse standpunt in de Jom-Kippoeroorlog. Den Uyl meende: "Het wordt nooit meer zoals het geweest is." Het kabinet besloot tot distributie van benzine en stelde een autoloze zondag in. Den Uyl was weliswaar een omstreden premier, maar werd door vriend en vijand geprezen om de wijze waarop hij de Lockheed-affaire afhandelde.

Tijdens deze regeerperiode werden de onderhandelingen gevoerd met de Surinaamse delegaties over de onafhankelijkheid van Suriname, die op 25 november 1975 een feit werd. Den Uyl, Jan Pronk en Wilhelm Friedrich de Gaay Fortman speelden in die onderhandelingen een cruciale rol.

In 1977 viel het kabinet, mede doordat de verhouding tussen Den Uyl en minister van Justitie Dries van Agt volledig verstoord was geraakt. Ook de houding van de PvdA-fractie jegens Van Agt ten tijde van de zaak-Menten zou een rol gespeeld hebben.

De PvdA ging de verkiezingen in onder de leus "Kies de minister-president" (staatsrechtelijk gezien een onjuiste formulering). Die verkiezingen werden overschaduwd door de treinkaping bij De Punt. De PvdA won 10 zetels, ten koste van de kleine linkse partijen, en had met 53 zetels de grootste fractie ooit. Desondanks kwam de PvdA niet in de regering. Na 208 dagen van moeizame onderhandelingen mislukte de formatie met het CDA. Onder Den Uyls leiding voerde de PvdA vervolgens oppositie van 1977 tot 1981, gevolgd door een interim-periode van 1981-1982, waarin hij terugkeerde als vice-premier en minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid onder CDA-premier Van Agt. Dit kabinet hield maar 8 maanden stand en stond bekend als het 'vechtkabinet'. Daarna werd Den Uyl opnieuw fractieleider van de PvdA tot 1986. Inmiddels was de strijd rond zijn opvolging losgebarsten. Deze werd tenslotte gewonnen door Wim Kok.

In 1985 ontving Den Uyl van zijn alma mater, de Universiteit van Amsterdam, een eredoctoraat. Tot die tijd werd Den Uyl wel aangeduid met "de doctorandus uit Buitenveldert".

Den Uyl was gehuwd met Liesbeth den Uyl. Ze hadden 3 zonen en 4 dochters. Hun dochter Saskia Noorman-den Uyl is fractielid van de PvdA in de Tweede Kamer, hun zoon Xander den Uyl is bondsecretaris van de ABVAKABO. Den Uyl overleed in 1987 op 68-jarige leeftijd aan een hersentumor.

Voorganger: J.E. Andriessen	Minister van Economische Zaken 1965-1966	Opvolger: J.A. Bakker
Voorganger: B.W. Biesheuvel	Minister-president 1973-1977	Opvolger: A.A.M. van Agt
Voorganger: B.W. Biesheuvel	Minister van Algemene Zaken 1973-1977	Opvolger: A.A.M. van Agt
Voorganger: W. Albeda	Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid 1981-1982	Opvolger: L. de Graaf
Voorganger: A.P.J.M.M. van der Stee	Minister voor Nederlands-Antilliaanse Zaken 1981-1982	Opvolger: J. de Koning

Bronnen, noten en/of referenties