Claus van Amsberg

Claus van Amsberg
	1926 - 2002
	Prins Claus der Nederlanden in 1970
Prins-gemaal van Nederland
Periode	1980 - 2002
Voorganger	Bernhard van Lippe-Biesterfeld
Opvolger	Máxima Zorreguieta
Geboren	Hitzacker
Vader	Klaus Felix von Amsberg
Moeder	Gösta von dem Bussche-Haddenhausen
Partner	Beatrix der Nederlanden
Kinderen	Willem-Alexander (1967), Johan Friso (1968) en Constantijn (1969)
	Website

Claus George Willem Otto Frederik Geert, Prins der Nederlanden, Jonkheer van Amsberg (Hitzacker, 6 september 1926 – Amsterdam, 6 oktober 2002) was de prins-gemaal van koningin Beatrix der Nederlanden.

Jeugdjaren

Klaus-Georg^[bron?] Wilhelm Otto Friedrich Gerd von Amsberg werd in 1926 geboren op het Noord-Duitse landgoed Dötzingen net buiten het stadje Hitzacker aan de rivier de Elbe. Hij behoorde tot een Duitse familie die tot 1919 tot de lage adel werd gerekend. Zijn vader, Klaus Felix von Amsberg, was sinds 1917 rentmeester op het landgoed, na een mislukt avontuur als planter in Afrika. Hij trouwde met Gösta von dem Bussche-Haddenhausen (1902-1996), de jongste dochter van de barones die de scepter zwaaide over Dötzingen.

In 1928 vertrok het gezin naar Tanganyika (het latere Tanzania), waar zijn vader bedrijfsleider werd van een Duits-Engelse koffie- en sisalplantage. Klaus von Amsberg bracht een kleine tien jaar van zijn jeugd in Tanganyika door en typeerde later die jaren als bijzonder gelukkig. In 1933 stuurde zijn moeder hem, evenals zijn zusjes, naar familie aan de Duitse Oostzeekust. Hij had het daar echter niet naar zijn zin en in 1936 werd hij op een Duitse kostschool in de voormalig Duitse kolonie in Afrika geplaatst. Daar werd hij verplicht lid van de Hitlerjugend.

Oorlog

In 1938 vertrok zijn moeder opnieuw met Klaus von Amsberg naar Duitsland onder Hitler. Hij ging naar het gerespecteerde internaat Die Baltenschule in Misdroy (op het eiland van Wollin) in Pommeren, waar hij een vreemde eend in de bijt was bij zijn mede-scholieren. Hij vertrok naar zijn grootmoeder in Bad Doberan en vervolgde zijn schoolopleiding op het plaatselijke gymnasium. Net als veel Duitse scholieren werd hij ook hier lid van de Hitlerjugend en het Jungvolk. In 1943, op zestienjarige leeftijd, moest hij in dienst en werd ingedeeld bij de Reichsarbeitsdienst (R.A.D.), om in de Oost-Pruisische stad Koningsbergen (thans Kaliningrad, Rusland) op een vliegveld te werken. Na een oefenstage in Denemarken werd hij naar Italië gestuurd, waar hij bij de 90e (reserve)pantserdivisie werd ingedeeld. Begin mei 1945 maakten de Amerikanen hem bij zijn allereerste actie aan het front krijgsgevangen en interneerden hem in een kamp, waar hij fungeerde als tolk en chauffeur.

Carrière

Kerst 1945 was hij weer terug in het bezette Duitsland en ging wonen in Hitzacker. Zijn ouders, die als Duitse burgers en vijanden van het Britse Rijk in Afrika vastgehouden werden in een interneringskamp, zag hij pas terug in 1947. Ondertussen maakte Klaus von Amsberg zijn middelbare schoolopleiding af. Omdat hij werd uitgeloot voor de opleiding werktuigbouwkunde besloot hij rechten te studeren in Hamburg. Als werkstudent had hij allerlei baantjes. In 1952 studeerde hij af. In 1953 overleed zijn vader. Na een stage in de Verenigde Staten en een korte periode op een advocatenkantoor, waar hij zich bezighield met het rechtsherstel van Joodse Duitsers in West-Duitsland, koos hij een heel nieuwe richting: de diplomatie. Op 1 april 1957 werd hij na een geslaagde selectietest ambtenaar op het West-Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken. In 1958 slaagde hij voor het examen attaché.

De eerste buitenlandse diplomatieke baan van Klaus von Amsberg was die van derde ambassadesecretaris in de Dominicaanse Republiek. Hij werd er bevorderd tot tweede secretaris van de West-Duitse ambassade, maar bleef ook lonken naar een post in Afrika. In 1961 werd hij tweede ambassadesecretaris en ook eerste medewerker van de ambassadeur, in Ivoorkust.

Huwelijk en nageslacht

Op oudejaarsavond 1962 ontmoette hij de Nederlandse kroonprinses voor het eerst op een feestje bij vrienden in Bad Driburg. Anderhalf jaar later volgden ontmoetingen rond het huwelijk van prinses Tatjana zu Sayn-Wittgenstein en Maurits Prinz von Hessen. In 1963 keerde Klaus von Amsberg naar West-Duitsland terug om in Bonn te werken op het ministerie van Buitenlandse Zaken, sectie Economische Betrekkingen met Afrika ten zuiden van de Sahara. Verscheidene ontmoetingen eind 1964 en begin 1965, waarbij Richard Prinz zu Sayn-Wittgenstein-Berleburg als rookgordijn fungeerde, verstevigden de relatie tussen Klaus en Beatrix. Op 1 mei 1965 signaleerde fotograaf John de Rooy hen - toen ze in de tuin van kasteel Drakensteyn wandelden - zonder dat het stel dat in de gaten had; de foto verscheen op 6 mei in de Britse Daily Express en daarna in de Nederlandse kranten. Nadat de pers de identiteit van Klaus - destijds woonachtig in Bad Godesberg - had achterhaald, voelde het stel zich geforceerd een versnelde beslissing te nemen. Op 28 juni maakten zij hun verloving bekend tijdens een televisie-uitzending.

In augustus 1965 bezocht Klaus von Amsberg met Beatrix zijn geboorteplaats om zijn aanstaande echtgenote voor te stellen aan de bevolking van Hitzacker.

Het feit dat Klaus von Amsberg de Duitse nationaliteit bezat, lid was geweest van de Hitlerjugend en in de Wehrmacht had gediend, zorgde voor commotie bij een deel van de Nederlandse bevolking; twintig jaar na de Bezetting lag dit nog gevoelig. De Tweede Kamer debatteerde lang en heftig over de zaak en pas nadat de historicus Loe de Jong in Italië had vastgesteld dat Klaus von Amsberg geen enkele oorlogsmisdaad te verwijten viel, gaven de fractievoorzitters in het parlement aan dat een wetsvoorstel voor het huwelijk een meerderheid zou halen. Op 10 december 1965 kreeg Klaus een Nederlands paspoort en op 16 februari 1966 werd zijn naam officieel gewijzigd in 'Claus George Willem Otto Frederik Geert van Amsberg'.

Op 10 maart 1966 traden Beatrix en Claus in het huwelijk, waarbij hij de titel Prins der Nederlanden en het predicaat Jonkheer van Amsberg kreeg. De feestelijkheden, die plaatsvonden in Amsterdam, waar de Provobeweging zich al tijden roerde, werden verstoord door diverse relletjes en een rookbom. Claus trok op kasteel Drakensteyn in, de woning van Beatrix, alwaar ze tot 1981 woonden.

Uit het huwelijk werden drie zoons geboren:

Willem-Alexander (27 april 1967)
Johan Friso (25 september 1968)
Constantijn (11 oktober 1969)

Op 8 juni 2002 werd zijn eerste kleinkind geboren, Eloise, de dochter van prins Constantijn en prinses Laurentien.

Maatschappelijke betrokkenheid

Prins Claus bleef zijn hele leven bijzonder geboeid door Afrika. Daar zijn publieke functie in Nederland niet gepaard kon gaan met een ambitieuze carrière heeft het lang geleken alsof hij in de schaduw van zijn vrouw stond. In 1970 werd prins Claus benoemd tot voorzitter van de Nationale Commissie voor Ontwikkelingsstrategie, een soort p.r.-orgaan voor het ontwikkelingsbeleid van de regering. Een aantal aanbevelingen van die commissie, zoals een kleine subsidie aan het Angola Comité, dat streed voor een onafhankelijk Angola en een koffieboycot organiseerde om het toenmalige regime van de Portugese kolonie dwars te zitten, bleek de prins in een compromitterende (want politiek omstreden) rol te plaatsen. Daarom kreeg hij functies die minder gevoelig werden geacht: die van voorzitter van de Stichting Nederlandse Vrijwilligers en bijzonder adviseur van de minister voor Ontwikkelingssamenwerking. Maar ook in die functies voelde prins Claus zich heel beperkt; zijn persoonlijke mening moest hij grotendeels inslikken, waardoor hij kleurlozer overkwam dan hij in feite was; bovendien kon hij door zijn positie niet voortvarend te werk gaan. Toch wist hij door diplomatiek optreden, en ook door de vele lezingen die hij gaf over ontwikkelingssamenwerking, sommige van zijn ideeën wel terdege over te brengen. Zo veranderde mede door zijn invloed de basisvisie op ontwikkelingswerk: in plaats van landen in de Derde wereld te helpen, moeten wij hen leren zichzelf te helpen.

Claus was zich zeer bewust van de tegenstand die vooral oudere mensen tegen hem hadden. Deel van zijn charmeoffensief om zich geliefd te maken bij het Nederlandse volk, was om zo snel mogelijk Nederlands te leren. Dit lukte hem bijzonder goed; het lukte hem vrijwel accentloos Nederlands te spreken. In het eerste jaar van zijn huwelijk heeft hij zich bescheiden op de achtergrond gehouden. Maar bij de geboorte van zijn oudste zoon stond hij in het middelpunt, waarbij hij in een televisietoespraak tot het Nederlandse volk sprak. Grote sympathie verwierf hij door het uitlopen van de Nijmeegse Vierdaagse in 1967. Het bijbehorende vierdaagsekruisje verwierf hij hierbij. Hij merkte zelf eens op dat dit de enige onderscheiding is waar hij werkelijke inspanning voor heeft getoond, de overige verkreeg hij vooral als echtgenoot van zijn vrouw. Bij zijn begrafenisdienst lag het vierdaagsekruisje bij zijn kist.

Troonsbestijging van Beatrix

Nadat Beatrix in 1980 haar moeder Juliana had opgevolgd als koningin en de familie in 1981 van Drakensteyn naar Den Haag was verhuisd, nam de druk op het koninklijk gezin toe en werd ook het leven van prins Claus zwaarder. Vanaf die tijd ging zijn gezondheid achteruit. Hij kreeg als prins-gemaal meer ceremoniële taken en scheen te lijden onder het gebrek aan echt inhoudelijk werk.

Ontwikkelingssamenwerking

Ook de Nederlandse regering zag toen in dat men de kwaliteiten van de prins beter moest benutten. In 1984 werd hij benoemd tot inspecteur-generaal Ontwikkelingssamenwerking, een functie waarin hij veel landen moest bezoeken. Verder werd hij benoemd tot lid van de Raad van Commissarissen van De Nederlandsche Bank en van de PTT, en voorzitter van het Export Platform Verkeer en Waterstaat. Ook was de erudiete prins lid van de stichting Biowetenschappen en Maatschappij. Desondanks bleef zijn slagkracht beperkt vanwege zijn positie als lid van het Koninklijk Huis. In 1991 werd de ziekte van Parkinson geconstateerd. Een verschijnsel daarvan was zijn stramme motoriek. De depressie is waarschijnlijk een eerste teken geweest van deze kwaal.

In 1996 stelde de regering ter gelegenheid van zijn zeventigste verjaardag het Prins Claus Fonds in. Het fonds keert geldbedragen uit ter ondersteuning van cultuur en ontwikkeling in derdewereldlanden. Dit wordt de Prins Claus Prijs genoemd.

Ziekte en overlijden

In 1982 werd de prins opgenomen in het Nijmeegse Radboudziekenhuis. De RVD verklaarde zijn ziekte als: 'klachten van depressieve aard'. Het duurde enkele jaren voordat hij zijn ziekte had overwonnen.

De laatste jaren van zijn leven beleefde prins Claus periodes van ziekte, afgewisseld met oplevingen en actieve periodes. In 1998 onderging hij een geslaagde operatie wegens prostaatkanker, maar de bestralingen zorgden in 2000 voor urinewegproblemen. In 2001 werd een nier verwijderd en kreeg hij problemen met de andere nier. Op 2 februari 2002 lukte het hem wel het huwelijk van prins Willem-Alexander en Máxima bij te wonen. Luchtweginfecties hielden hem dat voorjaar echter wekenlang in het ziekenhuis. Op 9 augustus werd een kransslagader gedotterd. Op 6 oktober 2002 werden de gevolgen van de ziekte van Parkinson en een longontsteking prins Claus fataal.

Uitvaart

Prins Claus der Nederlanden, jonkheer van Amsberg, werd op dinsdag 15 oktober 2002 na een plechtige uitvaart bijgezet in de grafkelder van de koninklijke familie in de Nieuwe Kerk te Delft. Voorgangers in de uitvaartliturgie waren ds. Carel ter Linden en pastor Huub Oosterhuis. Voor het eerst in het land sprak men over deze uitvaart als staatsbegrafenis.

Herinnering

De prins bleef in de ogen van het grote publiek heel lang een aardige, maar wat treurige en kwetsbare schaduwfiguur naast koningin Beatrix.^[bron?] Zeker toen in de jaren negentig de pers zijn ziektes nogal schreeuwerig uitvergrootte, werd dit beeld versterkt.^[bron?] De laatste jaren wist hij dit beeld echter danig bij te stellen. Door zijn warme betrokkenheid bij het wel en wee van ontwikkelingslanden, zijn openhartige interviews, zijn juridische gevechten tegen onjuiste publicaties in roddelbladen en zijn ludieke, humorvolle acties als protest tegen het strakke keurslijf heeft hij toch nog vele Nederlanders in hun hart geraakt. Zo deed hij bijvoorbeeld tijdens een door hem gegeven lezing zijn stropdas af en wierp deze weg. Dit is voor meerdere vooraanstaande mannen aanleiding geweest ook zonder stropdas door het leven te gaan.

Prins Claus heeft bij velen in de herinnering het beeld achtergelaten van een stijlvolle en bijzonder integere man. Ten tijde van zijn overlijden werd hij algemeen gezien als het populairste lid van de koninklijke familie^[1].

In het Koninkrijk zijn nog veel tastbare herinneringen aan prins Claus. Straten, pleinen en instellingen als scholen zijn naar hem vernoemd. Het Prins Clausplein, een belangrijke schakel in het Nederlandse snelwegnet, draagt zijn naam. Hetzelfde geldt voor de Prins Clausbrug in Utrecht. Het Prins Claus Fonds werd ter gelegenheid van de zeventigste verjaardag van Prins Claus opgericht en heeft als doel om culturele kennis te vergroten en een goede wisselwerking tussen cultuur en ontwikkeling te bevorderen.

Op 6 december 2009 vond een eenmalige voorstelling plaats in Carré onder de titel CLAUS! Naar het idee en onder regie van John Leerdam van Stichting Julius Leeft!. Het was lezing met muziek van Harto Soemodihardjo en teksten van Paulette Smit, Pieter Hilhorst, Yoeri Albrecht, Manoushka Zeegelaar Breeveld en Guus Pengel, waarin een keur van artiesten, politici en andere bekende Nederlanders de rol van Prins Claus op zich namen.^[2]

Titels en predicaten

Klaus^[bron?] von Amsberg (1926-1965)
Jonkheer Claus van Amsberg (1965-1966)^[bron?]
Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Claus der Nederlanden, Jonkheer van Amsberg (1966-2002)
Zijne Koninklijke Hoogheid de Prins der Nederlanden (1980-2002). Uit respect voor zijn schoonvader, prins Bernhard, heeft de prins deze titel nooit officieel gedragen. De titel is echter wel officieel aan hem toegekend als prins-gemaal van de Koningin der Nederlanden.

Trivia

Indertijd was Claus overspannen. Zijn familie besloot hem mee te nemen naar Lech om wat bij te komen. Ze zaten gezellig voor de open haard en Claus viel bijna in slaap. Ga toch naar bed zei de familie en kom morgenochtend lekker uitgerust weer terug.

De volgende ochtend werd Claus erg fris wakker, gooide het raam open, keek naar de magnifieke besneeuwde bergen en ademde diep de frisse berglucht in. Hij keek naar beneden en zag in de witte sneeuw voor het chalet met gele letters staan : Claus is impelstapel gek !

Claus werd weer bijna gek, waarschuwde de bewaking en zei ik wil binnen een uur horen wie dat heeft gedaan. Zo'n drie kwartier later kwam een adjudant bij hem die zei : Prins Claus we hebben het opgelost.

Claus zei nu vertel het dan. De adjudant antwoordde. Dat gele komt omdat het urine is. Van wie vroeg Claus. Van Pieter van Vollenhoven zei de adjudant. En hij voegde er aan toe : en het handschrift is van uw vrouw.