Italiaans landschap met tekenaar en Italiaans landschap met overzetveer

Italiaans landschap met tekenaar Kunstenaar Jan Both Jaar Ca. 1645-1650 Techniek Olieverf op doek Afmetingen 74,6 × 89,9 cm Verblijfplaats Cincinnati Art Museum Locatie Cincinnati Inventarisnummer 1981.413 Portaal    Kunst & Cultuur

Italiaans landschap met overzetveer Kunstenaar Jan Both Jaar Ca. 1645-1650 Techniek Olieverf op doek Afmetingen 76 × 91 cm Verblijfplaats Rijksmuseum Amsterdam Locatie Amsterdam Inventarisnummer SK-A-52 Portaal    Kunst & Cultuur

Italiaans landschap met tekenaar en Italiaans landschap met overzetveer zijn twee pendant-schilderijen door de Noord-Nederlandse schilder Jan Both in het Cincinnati Art Museum en het Rijksmuseum Amsterdam.

Voorstelling

Het linkerschilderij stelt een Italiaans aandoend landschap voor het rechts een grote rotsformatie waarover een waterval naar beneden klettert. Naast een hoge boom tegenover de waterval bevinden zich drie mannen. Eén daarvan kijkt aandachtig naar de waterval terwijl hij in zijn handen een vel papier en een potlood vasthoudt. De voorstelling zou geïnspireerd zijn op de watervallen in de omgeving van Tivoli.

Het rechterschilderij stelt een eveneens Italiaans aandoend rivierlandschap voor met links de rivier en rechts een landweg. Op de voorgrond ligt een veerpont afgemeerd. Twee koeien en enkele reizigers worden ontscheept terwijl de stuurman de pont op zijn plek probeert te houden. Aan wal staan enkele reizigers te wachten. Onder hen een vrouw op een schimmel die aanwijzingen geeft aan een man in een rode jas. Rechtsachter komt een man met een muilezel aanlopen.

Jan Both. Landschap met veerpont en wachtende reizigers aan oever van de Tiber. 1644-1652. Ets. Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.

De schilderijen zijn bedoeld als elkaars tegenhanger. Tot 1801 waren ze ook daadwerkelijk samen. Volgens een veilingcatalogus uit 1771 stelt het eerste schilderij een zonsopkomst voor en het tweede schilderij een zonsondergang. Het schilderij Italiaans landschap met overzetveer werd door de schilder zelf in prent gebracht.

Toeschrijving en datering

Beide schilderijen zijn gesigneerd. Het eerste ‘JBoth fc.’ linksonder op een rotsblok en het tweede ‘JBoth’ rechtsonder op een boomstam. De schilder Both verbleef van 1638 tot 1641 in Rome. De schilderijen dateren vermoedelijk van na die tijd.

Herkomst

De werken worden voor het eerst gesignaleerd op de boedelveiling van Floris Drabbe op 1 april 1743 in Leiden. De koper Hoet kocht de werken samen voor 200 gulden voor de Amsterdamse ondernemer en kunstverzamelaar Gerrit Braamcamp. Tijdens zijn boedelveiling op 31 juli 1771 en volgende dagen werden ze gekocht door Pieter Locquet eveneens uit Amsterdam. Op zijn boedelveiling op 22 september 1783 werden ze samen voor 2400 gulden gekocht door een zekere Van der Hoop. Vervolgens worden ze gesignaleerd op de boedelveiling van de Lyonese verzamelaar Claude Tolozan (1728-1798), die op 23 februari 1801 en volgende dagen plaatsvond in Parijs. Hoewel de werken in de catalogus als pendanten worden beschreven werden ze afzonderlijk verkocht. Het eerste werd voor 2000 frank opgehouden en het tweede werd voor 3800 frank gekocht door P.J. Thijs voor de Rotterdamse verzamelaar Gerrit van der Pot.

Het eerste schilderij kwam uiteindelijk terecht in de verzameling van Corneille-Louis Reynders (1755-1821) in Brussel. Op zijn boedelveiling op 6 augustus 1821 en volgende dagen in Brussel werd het voor 3500 frank verkocht aan een onbekend persoon. Omstreeks 1835 was het in het bezit van William Beckford in Fonthill Abbey in het Engelse graafschap Wiltshire. In 1854 dan wel 1856 wordt het gesignaleerd in Basildon Park in het graafschap Berkshire, destijds eigendom van James Morrison. Deze liet het na aan zijn zoon, Charles Morrison, die het op zijn beurt naliet aan zijn broer, Walter Morrison. Op 27 maart 1974 werd de verzameling van deze Walter Morrison geveild door veilinghuis Sotheby's in Londen. Tegen het jaar 1977 was het werk in het bezit van Amerikaanse kunsthandel Richard L. Feigen & Co. In 1981 werd het aangekocht door het Cincinnati Art Museum.

Het tweede schilderij werd tijdens de boedelveiling van Gerrit van der Pot op 6 juni 1808 en volgende dagen bij veilinghuis Gebroeders van Rijp in Rotterdam voor 3690 gulden gekocht door het Koninklijk Museum, de voorloper van het Rijksmuseum Amsterdam.

Externe links

• Webpagina Cincinnati Art Museum (als Jan Both, Italianate Landscape with an Artist Sketching from Nature, ca. 1645-ca. 1650).
• RKDimages (als toegeschreven aan Jan Both, Rustende mannen in een bebost berglandschap met watervallen, 1634-1652).
• Webpagina Rijksmuseum Amsterdam (als Jan Both, Italiaans landschap met overzetveer, ca. 1652).
• RKDimages (als Jan Both, Italiaans landschap met veerpont, ca. 1652).

Bronnen

• Anoniem (1771) Catalogus van het uitmuntend kabinet schilderyen, teekeningen, prenten, beelden, enz. Door geheel Europa beroemd, en in veele Jaaren byeenverzameld door den heere Gerret Braamcamp. [...], Amsterdam: J. Smit, H.W. Dronsberg, A. Hupkes en Yntema en Tieboel, p. 9-10, cat.nr. 24-25 (als Jan Both, ‘Dit Landſchap vertoont eene Morgenſtond by het opgaan der Zonne: aan de linkerzyde ziet men eenig gebergte, van waar een groote waterſtroom in eene rivier afloopt. Op den voorgrond vertoonen zich drie perſoonen op eenen Heuvel, die de uitwerking des Watervals beſchouwen. Alles is zoo natuurlyk verbeeld, dat men, om zo te ſpreeken op het beſchouwen, de nog overgebleevene nachtkoelte meent te gevoelen.’ en ‘De weêrgâ van het voorgaande Schildery; verbeeldende het ondergaan van de Zon. Twee Reizigers en een knegt waar van een zyn Paard by den Toom houdt, ſchynen gereed om in eene Pont, waar in men drie menſchen en twee Beesten ziet, te ſtappen. Het ſchijnt als of de Beesten door de hitte van den dag vermoeid zyn. Alles is met zoo veel kunst en oordeel uitgevoerd, dat men van den Meester dezer twee Schilderyen billyk zeggen mag, dat hy, onder de Hollandſche Landſchapſchilders van zyn’ trant, met regt de hoogſte agting verdient.’). Zie Google Boeken.
• Anoniem (1783) Catalogus van een uitmuntend kabinet met konstige schilderijen, Door de beſte Italiaanſche, Franſche, Brabandſche en Nederlandſche Meeſters; Alles in veele Jaaren by een verzameld en nagelaten door wylen den Wel. Ed. Heer Pieter Locquet, [...], Amsterdam: Johannes Sluyter en Zoon, p. 13-14, cat. 35-36. Zie delpher.nl.
• Anoniem (1809) Catalogus der schilderijen, oudheden, enz. op het Koninklijk Museum te Amsterdam, Amsterdam: Gebroeders van Cleeff, p. 10-11, cat.nr. 39 (als Jan en Andries Both, ‘Een Italiaansch bergachtig en boomrijk Landſchap, doorſneden met eene Rivier, wordende, zoo als ook de Lucht en Wolken, door de ondergaande Zon op eene aangename wijze verlicht. Op den rijk bewasſen voorgrond ziet men bij het aankomen van eene Schuit met Beesten, eene Vrouw te Paard, welke door een’ Heer wordt aangeſproken, terwijl een Muil-Ezel wordt weggeleid. Dit Stuk, waarin het Zonlicht op de natuurlijkſte wijze wordt verbeeld, is een der voortreffelijkſte van deze Meesters; van hetzelve is eene Prent te vinden, in het geëtſte werk van deze beroemde Kunſtenaars.’).
• Anoniem (1830) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum, te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 11-12, cat.nr. 38 (als Jan en Andries Both, ‘Een italiaansch bergachtig en boomrijk landschap, doorsneden met eene rivier, wordende, zoo als ook de lucht en de wolken, door de ondergaande zon op eene aangename wijze verlicht. Op den rijk bewassen voorgrond ziet men bij het aankomen van eene schuit met beesten, eene vrouw te paard, welke door een’ heer wordt aangesproken, terwijl een muilezel wordt weg geleid Dit stuk, waarin het zonlicht op de natuurlijkste wijze wordt verbeeld, is een der voortreffelijkste van deze meester. Van hetzelve is eene prent te vinden in het geëtste werk van de eerstegenoemde van deze beroemde kunstenaars.’).
• Anoniem (1839) Aanwijzing der schilderijen, berustende op ’s Rijks Museum te Amsterdam, [s.l.: s.n.], p. 10, cat.nr. 38 (als Jan en Andries Both, ‘Een Italiaansch bergachtig en boomrijk Landschap, doorsneden met eene rivier, wordende de lucht en de wolken, door de ondergaande zon op eene aangename wijze verlicht. Op den rijk bewassen voorgrond ziet men bij het aankomen van eene schuit met beesten, eene vrouw te paard, die door een’ heer wordt aangesproken, terwijl een muilezel wordt weggeleid. Dit stuk, waarin het zonlicht op de natuurlijkste wijze wordt verbeeld, is een der voortreffelijkste van deze meester. Van hetzelve is eene prent te vinden in het geëtste werk van den eerstegenoemde van deze beroemde kunstschilders.’). Zie Google Boeken.
• Anoniem (1903) Catalogus der Schilderijen miniaturen, pastels, omlijste teekeningen, enz. in het Rijks-Museum te Amsterdam, Amsterdam: Boek- en kunstdrukkerij v/h Roeloffzen-Hübner en Van Santen, p. 60, cat.nr. 593 (als Jan Both, Italiaansch Landschap met Ponteveer). Zie archive.org.
• Dubourcq, P.L. (1858) Beschrijving der schilderijen op 's Rijks Museum te Amsterdam met Fac Simile der Naamteekens, Amsterdam: Frans Buffa & Zonen, p. 18, cat.nr. 38 (als Jan en Andries Both, Italiaansch Landschap met Ponteveer). Zie Google Boeken.
• Hoet, Gerard (1752) Catalogus of naamlyst van schilderyen, met derzelver pryzen [..., tweede deel], 's Gravenhage: Pieter Gerard van Baalen, p. 79, cat.nr. 43-44 (als Jan Both, ‘Een uitmuntend Landſchap, met een ſchou dat overvaart, door J. Bot, zoo goet als van hem bekent is. h. 2 v. 5 en een vierde d., br. 2 v. 10 en een half d.’ en ‘Een zeer ſchoone waterval, zynde die van Tivoli, door denzelven, een weerga van het voorgaande.’). Zie Google Boeken.
• Hofstede de Groot, C. (1926) Beschreibendes und kritisches Verzeichnis der Werke der hervorragendsten holländischen Maler des XVII. Jahrhunderts. Neunter Band, Esslingen a. N.: Paul Neff Verlag (Max Schreiber), Paris: F. Kleinberger., p. 436, cat.nr. 52 (als Jan Both, Die Fähre), p. 448, cat.nr. 88 (als Jan Both, Drei Zeichner). Zie digi.ub.uni-heidelberg.de.
• Thiel, Pieter J. J. van, et al. (1976) All the paintings of the Rijksmuseum in Amsterdam, Maarssen: Gary Schwartz, ISBN 90-6179-010-7, p. 137, cat.nr. A 52 (als Jan Both, Italiaans landschap met overzetveer).
• Waagen (1857) Galleries and cabinets of art in Great Britain: being an account of more than forty collections of paintings, drawings, sculptures, mss. &c. &c. visited in 1854 and 1856, and now for the first time described, London: John Murray, p. 311 (als Jan Both, ‘A waterfall dashing between mighty rocks. On the left three figures under a tree. Hills in the distance. On wood. 1 ft. 9 in. high, 2 ft. 1 in. wide. Attractive in composition, and carefully executed in a powerful, warm tone.’). Zie archive.org.

Tentoonstellingen

• Alle wegen leiden naar Rome. Kunstenaarsreizen in Europa (16de-19de eeuw), Gemeentelijk Museum van Elsene, Elsene, 11 oktober 2007-27 januari 2008, ISBN 9789061537526 (alleen Italiaans landschap met overzetveer).

Noten