Haaien: verschil tussen versies

Haaien
	Bestand:Large white shark.jpg
	Mensenhaai (Carcharodon carcharias)
	Taxonomische indeling
Rijk:	Animalia (Dieren)
Stam:	Chordata (Chordadieren)
Klasse:	Chondrichthyes (Kraakbeenvissen)
Onderklasse:	Elasmobranchii (Haaien en roggen)
	Superorde
	Selachimorpha;
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Haaien op Wikispecies
Portaal	Biologie

Interactief door geschiedenis bladeren

← Oudere bewerking Nieuwere bewerking →

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

VisueelWikitekst

In de regel

Versie van 21 apr 2007 10:16

Bestand:Parts of a shark-nl.png

De haaien (Selachimorpha, ook wel Euselachii) behoren tot de kraakbeenvissen en zijn nauw verwant aan de roggen. Haaien zijn bij het grote publiek met name bekend om de gevaarlijke soorten, maar van de meer dan 360 beschreven soorten zijn slechts vier of vijf soorten als gevaarlijk aan te merken. De meeste haaien zijn slanke, gespierde en snelle dieren die een lengte bereiken van rond de 1 à twee meter. Het zijn vrijwel altijd vraatzuchtige rovers die leven van vissen, grote kreeftachtigen en weekdieren.

Wat gevaarlijke soorten zijn de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier), de witpunthaai (Carcharhinus longimanus), de stierhaai (Carcharhinus leucas) en de witte haai of mensenhaai (Carcharodon carcharias). Deze soorten worden gewoonlijk zo'n 3 tot 4 meter lang, de laatste twee 5 tot 6 meter en met name deze soorten zijn verantwoordelijk voor vrijwel alle fatale confrontaties met mensen. Een haai is niet uitgerust om mensen aan te vallen, veel confrontaties zijn het gevolg van een vergissing van de haai, die een zwemmende mens voor een zeehond of ander prooidier aanziet.

Opmerkelijk is dat de allergrootste haaiensoorten ongevaarlijk zijn; de walvishaai (Rhincodon typus, tot 13m), de reuzenhaai (Cetorhinus maximus, tot 10m) en de reuzenbekhaai (Megachasma pelagios, tot 5m). Deze soorten leven van kleine diertjes die ze met de grote bek uit het water filteren.

Anatomie

De kop van een haai is groot en kegelvormig, de kop bevat kleine ogen aan de zijkant en neusgaten vooraan bovenop de snuit. Langs de kaakrand bevinden zich een of meer rijen sterke zaagtanden met aan de binnenzijde van de kaak nog vele rijen reservetanden. Omdat de tanden regelmatig worden verloren en worden vervangen door de reservetanden zijn de tanden altijd vlijmscherp. Aan weerszijden van de kop bevinden zich meestal 5 kieuwspleten, zelden 6 of 7. Hiermee filtert de haai zuurstof uit het water. Het is waar dat veel haaien moeten blijven zwemmen om continu van genoeg zuurstof te worden voorzien, maar er zijn ook soorten die de bek regelmatig open en dicht doen waardoor er ook water langs de kieuwen wordt gevoerd. Hierdoor kunnen ze toch ademhalen terwijl ze niet bewegen. De huid van een haai lijkt qua structuur wat op schuurpapier. Dit komt omdat de huid vele kleine harde insluitingen heeft die als een pantser dienen, wat handig is bij gevechten met prooidieren en de huid is tevens moeilijk doordringbaar voor parasieten. De romp van een haai bestaat uit de inwendige organen, en draagt tevens een aantal al dan niet gepaarde vinnen. De borstvinnen zijn gepaard en bevinden zich direct achter de kieuwspleten, de enkele rugvin is op het midden van de rug gepositioneerd. De buikvinnen, tweede rugvin en aarsvin bevinden zich meer aan de achterzijde van het lichaam. De buikvinnen zijn gemodificeerd als geslachtsorgaan bij het mannetje.

De staartvin zit achteraan en is bij de haaien vaak zeer groot. Veel soorten zijn alleen al aan de staartvin te onderscheiden, vanwege de verschillende vormen die samenhangen met de levenswijze van de haai.

Het drijfvermogen van een haai berust op een grote hoeveelheid olieachtige stof in de lever, squaleen genaamd. Deze stof is lichter dan water, haaien hebben geen zwemblaas zoals vissen.Squaleen wordt overigens gewonnen en gebruikt in de farmaceutische industrie om de vermeende verjongende werking.

Het darmkanaal is kort en dik. Het inwendig oppervlak is met een wenteltrapvormige spiraalplooi uitgerust, waardoor het voedseltransport sterk wordt vertraagd en het absorberend darmoppervlak wordt vergroot.

Voortplanting

De geslachtsorganen van mannelijke haaien (zogeheten claspers) liggen tussen de buikvinnen in. Tijdens copulatie klappen deze organen naar voren uit (soms een van de twee) en penetreren de vrouwelijke cloaca (een spleetvormige opening in de buik die dient voor urine, uitwerpselen en voortplanting) Mannetjes bijten zich daarbij soms vast in de rugvin van het vrouwtje. Bij haaien vindt een paring met inwendige bevruchting plaats. Er bestaan daarbij drie vormen van ontwikkeling voor de geboorte. Sommigen haaisoorten (zoals de kathaai en hondshaai) zijn eierbarend. Deze produceren enkele stevige eieren die in leerachtige zakjes zijn verpakt, waarvan de draadvormige aanhangels het zeewier of stenen omstrengelen. De meeste haaien zijn eierlevendbarend; ze produceren levende jongen maar via een embryo dat met een dooierzak is verbonden. Niet zelden eten deze elkaar in het moederdier al op zodat er niet veel jongen worden geboren. De overlevers echter zijn al direct geduchte jagers. Tenslotte zijn sommige haaisoorten levendbarend zoals de requiem haai (Carcharhinus) en de hamerhaai (Sphyrna). Deze soorten ontwikkelen net zoals bij zoogdieren het geval is een embryo met een placenta.

Zintuigen

Reuk

Haaien hebben een goed reukvermogen, waarbij sommige soorten in staat zijn een miljoenste deel van bloed opgelost in zeewater te ruiken. Zij zijn als ware ‘zwemmende neuzen’. De reukgebieden in de hersenen zijn bij haaien ook relatief sterk ontwikkeld. Sommige soorten zoals de verpleegsterhaai hebben uitwendige barbelen die het reukvermogen nog eens extra versterken. Het reukvermogen wordt vooral gebruikt om prooien op grote afstand te lokaliseren. Voor de korte afstand wordt gebruik gemaakt van de hieronder beschreven zintuigsystemen

Elektriciteit

Haaien beschikken over en subtiel vermogen om elektrische velden, veroorzaakt door statische of bewegende objecten (zoals vissen of mensen) in hun directe omgeving te detecteren (zie ook Jacht). Dit gebeurt via kleine zintuigporiën in de kop, de zogenaamde Ampullen van Lorenzini. Deze electroreceptoren kunnen in aantal variëren van enkele honderden tot enkele duizenden. Hiermee kunnen ook prooien die onder het zand verborgen liggen worden opgespoord. Ook kunnen haaien voor oriëntatie en navigatie gebruik maken van veranderingen in het magnetisch veld veroorzaakt door oceaanstromingen ten opzichte van het magnetisch veld van de aarde

Zicht

In tegenstelling tot wat vaak werd aangenomen beschikken de meeste haaien over een goed ontwikkeld gezichtsvermogen. De ogen van haaien zijn gelijk aan die van de gewervelde dieren en hebben een netvlies (met staafjes en kegeltjes) ooglens en hoornvlies. De ogen zijn echter aangepast aan de zee door middel van het tapetum lucidum. Dit is een weefsel achter het netvlies dat we ook bij honden en katten aantreffen Het reflecteert licht terug naar het netvlies waardoor vooral het gezichtsvermogen in donkere omgevingen wordt verscherpt. De ogen van haaien hebben oogleden, maar deze knipperen niet omdat het omringende water de ogen reinigt. Zij beschikken daarbij over een extra dik oogvlies, het zogeheten knipvlies of derde ooglid (Engels: nictitating membrane) dat de ogen bedekt als zij een prooi aanvallen of verorberen. Andere haaien zoals de grote witte haai hebben dit membraan niet, maar rollen de ogen teug in de oogkassen als zij hun prooi aanvallen.

Horen (trillingen)

De oren van haaien zijn veel eenvoudiger dan bij landdieren en bestaan uit kleine openingen aan beide zijden van de kop (niet te verwarren met het spuitgat) die via een smal kanaal rechtstreeks met het binnenoor zijn verbonden. Zij hebben geen trommelvlies, omdat het omringende water uitstekend en zeer snel geluid geleidt. Voor oriëntatie op de kortere afstand wordt gebruikt gemaakt van de zijlijn aan de zijkant van het lichaam. Deze bestaat uit een lange reeks kleine komvormige orgaantjes met haartjes waarmee kleine drukverschillen veroorzaakt door beweging of vibraties in het water kunnen worden opgepakt. Vooral trillingen in het gebied tussen 25-50 Hz worden waargenomen. Haaien voelen hierdoor ook natuurrampen als een orkaan aankomen, door veranderingen in de waterdruk te registreren. Ze vluchten dan naar dieper water, lang voordat de orkaan schade aan kan richten. Ook als er onweer aankomt vluchten de haaien naar dieper water.

Relatie met de mens

De meeste soorten haaien zijn ongevaarlijk voor de mens. Toch zijn er ook enkele soorten die wel bekend staan als gevaarlijk voor mensen: de witte haai, de tijgerhaai, de witpunthaai, de stierhaai en tot op zekere hoogte ook de blauwe haai. Over het algemeen zijn haaien niet gevaarlijk als ze niet geprikkeld worden door bijvoorbeeld de geur van bloed. Veel ongelukken zijn in het verleden veroorzaakt door sportduikers zonder duikapparatuur die op vissen jagen met harpoenen. Het is goed mogelijk om te duiken met haaien zonder kooien mits ze niet worden gevoederd en met respect worden behandeld. Voederen met dode vis wordt soms door sportduikers en onderwaterfotografen toegepast om de haaien aan te lokken. In 2005 werden 58 niet-geprovoceerde aanvallen gemeld waarvan 4 met fatale afloop. Toch is het in Amerika zo dat de kans om geraakt te worden door bliksem groter is dan de kans om aangevallen te worden door een haai (ca 250 vs 50 incidenten per jaar). Omdat deze dieren angstaanjagend zijn, zijn ze regelmatig het onderwerp in de literatuur en in films. De bekendste is de Jaws-serie waarin groot uitgevallen exemplaren een strand onveilig maken. In Deep Blue Sea worden reuzenhaaien gekweekt door genetische manipulatie om stoffen uit de hersenen te winnen. Ze blijken helaas ook een stuk slimmer...

Bedreigde diersoort

De andere kant van de medaille is echter dat vele haaiensoorten momenteel dreigen uit te sterven als gevolg van bijvangst door vangst in visnetten en in de lijnenvisserij, en door finning: het afsnijden van haaienvinnen voor culinaire doeleinden. Vele soorten komen daardoor voor op de rode lijst van bedreigde diersoorten. Recent onderzoek ⁽¹⁾ in de Alantische Oceaan toont aan dat vooral de grote haaiensoorten in aantal drastisch afnemen. Uit dit onderzoek bleek dat de afname voor soorten als bijvoorbeeld de tijgerhaai en hamerhaai meer dan 90% bedroeg. Mogelijk leidt dit tot verschuivingen dieper in het ecosysteem.

Jacht

Haaien zijn de gevoeligste diersoort voor electromagnetische straling. Dit komt omdat ze speciale zintuigen hebben die gebruikt worden voor de detectie van de elektrische velden die ontstaan bij spiercontracties en die door alle levende vissen uitgezonden worden. Aangenomen wordt dat dit er soms voor zorgt dat haaien (vissers)boten aanvallen omdat de reactie van de boot met het zoute zeewater tot elektrische velden leidt die op die van prooivissen lijkt, hetzelfde geldt voor onderzeese stroomkabels.

De vorm en het aantal van de tanden verschilt sterk per soort, evenals de kracht van de kaakspieren. Een grote haai kan in zijn bek 3 ton druk uitoefenen per vierkante centimeter. Dat komt overeen met een olifant die op een plek ter grootte van een postzegel staat.

⁽¹⁾ Myers e.a. (2007). Cascading effects of loss of Apex predatory sharks from a Coastal Ocean, Science, 315.

Soorten haaien

Bestand:Classificatie haaien.png

Klassificatie van de belangrijkste moderne haaisoorten. Rechts: de verschillende ordes

Er zijn 375 soorten haaien die in 8 verschillende orden onderverdeeld.

Bakerhaaien (Orectolobiformes)
Doornhaaiachtigen (Squaliformes)
Grauwe haaien (Hexanchiformes)
Makreelhaaien (Lamniformes)
Grondhaaien (Carcharhiniformes)
Schoorhaaien of zee-engelen (Squatiniformes)
Varkenshaaien (Heterodontiformes)
Zaaghaaien (Pristiophoriformes)

Deze 8 orden zijn onderverdeeld in 47 families.

De bekendste soorten zijn:

Gladde haai of Toonhaai

Grijze haai

Grijze rifhaai

Groenlandse haai

Grootvlekkige hondshaai

Grote blauwe haai

Hamerhaaien

Haringhaai

Bestand:Shark Tail shapes.png

Veel soorten zijn aan de vorm van de staartvin te herkennen.

Indonesische gespikkelde epaulethaai (Hemiscyllium freycineti)

Luipaardhaai

Port-Jacksonhaai

Reuzenhaai

Slaaphaai (Somniosus pacificus)

Spitssnuit-haringhaai

Megalodon (uitgestorven)
Hybodus (uitgestorven)

Externe links

[1] Adopteer een haai

--- Zie ook:

Lijst van kraakbeenvissen

Fotogalerij

Electrosensoren in de kop van een haai.

Electrosensoren in de kop van een haai.
Een eicapsule van een verpleegstershaai.
Gedroogde haaienvinnen in een Chinese apotheek.
Een verpleegstershaai.
De grootste haai is de walvishaai
De witpuntrifhaai heeft witte vinpunten.
Een tand van de reusachtige uitgestorven Megalodon.
Bek van de tijgerhaai (Galeocerdo cuvier)

De haai als voorbeeld voor de Olympische Spelen

Sinds de Olympische Zomerspelen van 2000 in Sydney gaan veel zwemmers van wereldklasse gekleed in een synthetische 'haaihuid'. De nieuwe stof van hun zwemkleding, die qua structuur enigszins op de huid van een haai lijkt, moet de stromingsweerstand gunstig beïnvloeden. De Olympische deelnemers hopen op aquadynamische voordelen, om zo elkaar de records te ontfutselen.

Bronnen: Hans Hass, Vissen der Wereld (Baarn: Mossault, 1974)

Zie de categorie Selachimorpha van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

@@ Regel 35: / Regel 35: @@
 Haaien hebben een goed reukvermogen, waarbij sommige  soorten in staat zijn een miljoenste deel van bloed opgelost in zeewater te ruiken. Zij zijn als ware ‘zwemmende neuzen’. De reukgebieden in de hersenen zijn bij haaien ook relatief sterk ontwikkeld. Sommige soorten zoals de [[verpleegsterhaai]] hebben uitwendige [[barbelen]] die het reukvermogen nog eens extra versterken.  Het reukvermogen wordt vooral gebruikt om prooien op grote afstand te lokaliseren. Voor de korte afstand wordt gebruik gemaakt van de hieronder beschreven zintuigsystemen
 ===Elektriciteit===
-Haaien  beschikken over en subtiel vermogen om  elektrische velden, veroorzaakt door statische of bewegende  objecten  (zoals  vissen of mensen) in hun directe  omgeving te detecteren (zie ook Jacht). Dit gebeurt via  kleine zintuigporieën in de kop, de zogenaamde [[Ampullen van Lorenzini]].  Deze electroreceptoren kunnen in aantal variëren van enkele honderden  tot enkele duizenden. Hiermee kunnen ook prooien die onder het zand verborgen liggen worden opgespoord. Ook kunnen haaien voor oriëntatie en navigatie gebruik maken van veranderingen in het magnetisch veld veroorzaakt door oceaanstromingen  ten opzichte van het magnetisch veld van de aarde
+Haaien  beschikken over en subtiel vermogen om  elektrische velden, veroorzaakt door statische of bewegende  objecten  (zoals  vissen of mensen) in hun directe  omgeving te detecteren (zie ook Jacht). Dit gebeurt via  kleine zintuigporiën in de kop, de zogenaamde [[Ampullen van Lorenzini]].  Deze electroreceptoren kunnen in aantal variëren van enkele honderden  tot enkele duizenden. Hiermee kunnen ook prooien die onder het zand verborgen liggen worden opgespoord. Ook kunnen haaien voor oriëntatie en navigatie gebruik maken van veranderingen in het magnetisch veld veroorzaakt door oceaanstromingen  ten opzichte van het magnetisch veld van de aarde
 ===Zicht===
 In tegenstelling tot wat vaak werd aangenomen beschikken de meeste haaien over een goed ontwikkeld gezichtsvermogen. De ogen van haaien zijn gelijk aan die van de gewervelde  dieren en hebben  een netvlies (met staafjes en kegeltjes) ooglens en hoornvlies. De ogen zijn echter aangepast aan de zee door middel van het [[tapetum lucidum]]. Dit is een  weefsel achter het  netvlies dat we ook bij honden en katten aantreffen  Het reflecteert licht  terug naar het  netvlies waardoor vooral het gezichtsvermogen in donkere omgevingen wordt verscherpt.