Riffijns
| Riffijns Tarifit | ||||
|---|---|---|---|---|
| Gesproken in | Marokko, met minderheden in Algerije (Bethioua , Beni Snouss etc), Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Spanje en de Verenigde Staten | |||
| Sprekers | ca. 3 miljoen[1][2][3]
| |||
| Rang | onbekend | |||
| Taalfamilie | ||||
| Varianten |
▪ Westelijk-Riffijns
▪ Centraal-Riffijns ▪ Oostelijk-Riffijns | |||
| Alfabet | Tifinagh, Arabisch en Latijns | |||
| Officiële status | ||||
| Officieel in |  Marokko (erkende minderheidstaal) | |||
| Taalorganisatie | geen | |||
| ||||
.svg){kind=small}
Het Riffijns, ook wel Tarifit,[4] Tarifiet of Tmazight genoemd, is een taal die gesproken wordt door mensen in het noorden van Marokko, voornamelijk in de Rif. De lokale bevolking identificeert zich dan ook als Riffijn, oftewel "Arifi" (meervoud: "Irrifiyen").
Het Riffijns behoort tot de Berbertalen en maakt deel uit van de Zenatitalen, een talengroep met in totaal 12 talen en dialecten gesproken in de Maghreb.
Wereldwijd zijn er ongeveer 3 miljoen sprekers.
Verspreiding binnen Marokko[bewerken | brontekst bewerken]
Het Riffijns wordt voornamelijk gesproken in de noordelijke steden van Marokko.
Stammen[bewerken | brontekst bewerken]
De Riffijns sprekende regio van het Rifgebergte, ook wel bekend als de oostelijke Rif, wordt bewoond door de volgende stam:[5]
- Ait Waryaghar zijn in aantallen de grootste en bekendste Riffijnen.[6] De Ait Wayagher waren van oudsher toonaangevend in de Rif. Ze vormden de kern van het verzet tegen de Spanjaarden in de Rifoorlog van 1920-1926. Abdelkarim El Khattabi, de leider van de opstandelingen behoorde tot de Ait Wayagher. Hij wist de Riffijnse-stammen, Ait Wayagher, Ait Touzine, Ait Tourich en Ait Temsemen, met elkaar te verenigen. Het lukte hem de strijdgroepen van de genoemde stammen tot één leger te vormen. De Riffijnen werden tenslotte in 1926 door de Spanjaarden en Fransen verslagen na de inzet van mosterdgas. Anno 2019 wonen veel Ait Wayagher in onder meer de Marokkaanse plaatsen: Al Hoceima, Tanger, Bni bouyach, Imzouren en Ajdir . In Nederland zijn de Ait Wayagher geconcentreerd in de gemeenten Den Haag, Amsterdam, Roosendaal en Bergen op Zoom. In Frankrijk en België wonen ook veel Ait Wayagher.
- Iqerâiyen leven in en rond de Marokkaanse havenstad Nador. Ook in andere Marokkaanse steden, zoals Oujda en Tétouan wonen veel Iqerâiyen. Buiten Marokko wonen de meesten in Spanje. In Nederland zijn Amsterdam en Utrecht bij de leden van deze stam het meest in trek, ze kwamen deels als gastarbeiders in de genoemde steden terecht. In Duitsland, en met name in Frankfurt, wonen ook veel Iqerâiyen. Mohamed Amezian, de eerste Riffijn die tegen de Spaanse imperialisten ten strijde trok, was een Aqerâiy. Door de Riffijnen wordt hij ook wel als de voorganger van Abdelkarim El Khattabi gezien.
- Ait Touzine sloten tijdens de Rifoorlog een pact met de Ait Wayagher om tegen de Spanjaarden te strijden. Velen wonen tegenwoordig[(sinds) wanneer?] in de Marokkaanse steden Meknes en Al Hoceima. In Nederland kwamen de Ait Touzine voornamelijk naar de vier grote steden en Haarlem. Verder wonen er ook veel Ait Touzine in België.
- Ibaqouyen, volgens traditionele verhalen waren dit eeuwenlang beruchte zeerovers die Europese schepen plunderden. Het woongebied van de Ibeqquyen bevindt zich in en nabij Al Hoceima, direct aan de Middellandse Zee. Anno 2015 wonen veel Ibaqouyen in de Marokkaanse steden Al Hoceima en Tanger. In Nederland is Amsterdam de plaats waar veel Ibaqouyen wonen. Verder wonen er ook veel in Frankrijk.
- Gzenaya (Igzennayen) wonen ten zuiden van de Ait Wayagher, grenzend aan het gebied dat Frans protectoraat was. De Igzennayen speelden in het zuidelijke deel van de Rif een belangrijke rol tijdens de Rifoorlog. Ze vochten tegen de Fransen en stalen munitie van hen. Velen wonen tegenwoordig[(sinds) wanneer?] in de Marokkaanse steden Taza en Fez. In Nederland hebben ze een sterke voorkeur voor de gemeenten Rotterdam, Den Haag en Zeist.
- Metalsa (Ibdarsen), wonen ten oosten van de Gzenaya en grenzen aan dat gebied. De Metalsa hebben ná de Ait Buyehyi het grootste grondgebied. Bekende steden zijn Driouch en Ain Zohra. In Nederland wonen de meeste Ibdarsen in Rotterdam en Utrecht.
- Ait Sâid (Bettiwa), de Ait Saïd hadden, nog voordat de linie bestaande uit voornamelijk Ait Wayagher, Ait Touzine en Ait Temsemen, aankwam bij Annual (Slag om Annual), veel verzet getoond in het centrale gebied van de Rif. De Spanjaarden hadden in de plaats Dar el Kabdani tegen hen voor de eerste maal in het Rifgebergte een tank ingezet. Vaak wordt in Riffijnse kringen gezegd dat Ait Saïd na de Ait Wayagher, het meeste verzet toonden. In Nederland wonen veel stamleden in de gemeenten Tilburg, Gouda, Amsterdam, Helmond, Utrecht en Alphen aan den Rijn. In Tilburg is verreweg de grootste groep van de daar wonende Marokkanen Ait Saïd (Dar Kebdani).
- Targuist (Targist), west van Ait Wayagher, voor de helft taalkundig gearabiseerd.
- Ayt Ammart, ten zuiden van Ait Wayagher, volledig Riffijns sprekend.
- Ayt Mazdui, ten oosten van Targist.
- Tafersit, volledig Riffijns sprekend.
- Temsamane, oostelijk van Ait Wayagher, noordelijk van Ait Touzine. Riffijns sprekend.
- Ayt Uliccek volledig Riffijns sprekend.
- Ayt Bufrah , grotendeels taalkundig gearabiseerd, rondom Agni wordt er nog Riffijns gesproken.
- Bni Gmil, grotendeels taalkundig gearabiseerd, rondom Khloqet en Azro n Tilli wordt er nog Riffijns gesproken.
- Mestassa, grotendeels taalkundig gearabiseerd, rondom Imzouar wordt er nog in zeer beperkte mate Riffijns gesproken.
- Ayt Itteft, ten westen van Snada wordt er Darija gesproken, terwijl er ten oosten van Snada Riffijns wordt gesproken.
- Ayt Buyehyi (Tawrirt Hasi-Berkan Saka), grotendeels Riffijns sprekend.
- Icebdanen (Kebdana Ras el Ma, Kebdana Zayyu, Oujda en Berkane) volledig Riffijns sprekend.
- Ayt Settut (Oulad Settout Zayyu) , grotendeels gearabiseerd, er wordt buiten Zayyu nog Riffijns gesproken.
- Ayt Iznassen (Oujda en Berkane) grotendeels gearabiseerd, er wordt buiten Berkane en Saidia nog Tamazight gesproken.
Alfabet[bewerken | brontekst bewerken]
Het alfabet van het Riffijns is, zoals alle andere Berbertalen het Tifinagh, maar daarnaast worden het Arabische en Latijnse alfabet ook gebruikt.
Dialecten[bewerken | brontekst bewerken]
Het Tarifit bestaat uit drie dialecten. Deze verschillen nauwelijks van elkaar, maar kennen enkele typische verschillen in de uitspraak van bepaalde woorden. De drie dialecten zijn, met hun sprekers en plaatsen:
- het westelijk-Riffijnse dialect gesproken door de Ait Waryaghar, Ibaqouyen, Ait Ammarth en Ait Yetteft in Al Hoceima, Imzouren, Beni Bouayach en omgeving. Dit dialect staat er om bekend dat het de zachte "k" (ook wel zachte "g") gebruikt, daar waar het Centraal-Riffijnse dialect de zachte "k" omzet in een "ch"-klank (vergelijk: taknift en tacnift, amkan en amcan, tikri en ticri, aghak en aghac).
- het Centraal-Riffijnse Dialect van de Igzenayen, Ait Touzine, Ait Tourich, Ait Temsaman, Iqeraiyen, Tafersite, Ait Saïd in Nador, Temsamane, Midar en omgeving. Dit dialect staat er om bekend dat het de "ch" klank veelvuldig gebruikt, daar waar de overige twee dialecten vooral de zachte "k" gebruiken. Een andere eigenschap van dit dialect is de vaak nasale uitspraak van woorden die met een klinker eindigen.
- het oostelijk-Riffijnse dialect van de Ibdalsen, Ait Buyahyi, Ikebdanen en Ait Iznassen in Berkane en omstreken Dit dialect verschilt van de andere twee dialecten, omdat het vaak de "L"-klank behoudt daar waar de andere twee dialecten de "l" hebben ingeruild voor de "r" of voor de "dj" (zo wordt het woord yedji in dit dialect uitgesproken als yelli en mermi als melmi). Sommige stamdialecten binnen deze categorie gebruiken ook regelmatig een "dl" klank in plaats van de "l".
Onderstaande tabel laat enkele verschillen in dialect zien.
| Nederlands | West-Tarifit (Hoceima en omstreken) |
Centraal-Tarifit (Nador e.o.) |
Oost-Tarifit (Berkane e.o.) |
|---|---|---|---|
| Dochter | Yedji | Yedji | Yelli |
| Ezel | Aghyur | Aghyur | Aghyul |
| Gedachte | Rbar | Rbar | Lbal |
| Groet | Sedjem | Sedjem | Sellem |
| Het is | Thedja | Thedja | Thella |
| Hij bidt | It zadja | It zadja | It zalla |
| Hoe | Mamek | Mamec | Mamek |
| Jouw | inek/inem | nnec/nnem | nnek/nnem |
| Links | Azermad | Azermad | Azelmad |
| Loopje | Tikri | Ticri | Tikli |
| Mooi | Kna | Cna | Kna |
| Nacht | Djireth | Djireth | Lilleth |
| Ram | Ikari | Icari | Ikari |
| Wanneer | Mermi | Mermi | Melmi |
| Zwart | Abarkan | Abarcan | Abarkan |
Verspreiding buiten Marokko[bewerken | brontekst bewerken]
Het Tarifit (Riffijns) is de moedertaal van ongeveer 4,5 miljoen Riffijnse Marokkanen en van ongeveer 2,5 miljoen Marokkanen in Europa. Deze groep is vooral te vinden in Nederland, België, Frankrijk, Spanje en Duitsland. Verder is er nog een kleine groep Riffijnen in Algerije. Voraal in Bethioua. Deze wonen in Tlemcen en Oran.
Arabisering[bewerken | brontekst bewerken]
De Riffijnse taal wordt gesproken door zo'n 95 procent van de Riffijnen. Er is echter een klein aantal stammen die in de vorige eeuw taalkundig is gearabiseerd. Het gaat hier om de Ayt Bufrah, Ayt Itteft, Bni Gmil, Mestassa en Targuist in het westen van de Rif. Deze vijf stammen zijn grotendeels overgegaan op het Darija met een Riffijns accent en Riffijnse invloed. Een minderheid van deze vijf stammen spreekt nog het Riffijns. Ondanks de taalkundige arabisatie zien deze vijf stammen zichzelf als Riffijnen. In het oosten van de Rif zijn de Oulad Stout ook grotendeels gearabiseerd, evenals de Ait Iznassen. Of de Ait Iznassen tot de Rif behoren, is altijd een discussiepunt geweest.[bron?] Duidelijk is in ieder geval dat de meeste Ait Iznassen zich niet als Riffijnen beschouwen, vooral vanwege het eigen geografische leefgebied dat zij hebben.
De overige stammen van de Rif zijn allen volledig Riffijns sprekend. Van arabisering binnen deze stammen is dan ook geen sprake. Integendeel, zij verzetten zich sterk tegen de Arabische invloeden in de Rif, zowel taalkundig als cultureel.
Bronnen, noten en/of referenties
|
