Abdij van Sint-Truiden

Abdij van Sint-Truiden
Zicht op kerktoren en abdijgebouwen
Plaats	Sint-Truiden
Coördinaten	50° 49′ NB, 5° 11′ OL
Religie	Rooms-katholiek.
Kloosterorde	Benedictijnen
Gebouwd in	vanaf ca 655
Huidige bestemming	school, archief, cultureel centrum, museum
Monumentale status	cultureel erfgoed in België
Monumentnummer	22701
Architectuur
Architect(en)	o.a. Laurent-Benoit Dewez, Lodewijk Roelandt
Bouwmateriaal	kwartsiet van Tienen, Gobertinger zandsteen (toren), baksteen, Naamse steen, zandsteen (overige gebouwen)
Stijlperiode	romaans, gotiek (kerktoren, crypte); barok, neoclassicisme (overige gebouwen)
Bronzen maquette van de abdijkerk
Portaal    Religie

De abdij van Sint-Truiden, ook wel abdij van Sint-Trudo, is een voormalige benedictijnerabdij in de Belgisch-Limburgse stad Sint-Truiden. Gesticht in de 7e eeuw, hoorde de abdij tot de oudste en machtigste abdijen in de Nederlanden en stond ze tevens aan de oorsprong van de stad Sint-Truiden, die rondom de abdij groeide. De abdijkerk, in 1798 gesloopt, was een grote romaanse kerk, gewijd aan de heiligen Remaclus en Quintinus.

Geschiedenis

Stichting, vroege ontwikkeling

Aan de basis van de abdij van Sint-Truiden stond een klooster, een gemeenschap van monniken, die omstreeks 655 door de heilige Trudo werd gesticht in de plaats Sarchinium (Zerkingen; sinds de 12e eeuw aangeduid als Sint-Truiden). Na de dood van Trudo en zijn heiligverklaring, werd het klooster een pelgrimsoord. Enkele vroege bewoners van het klooster werden eveneens heilig verklaard (Eucherius van Orléans en Libertus van Kamerijk[?]). In de 9e eeuw, waarschijnlijk kort na 817, werd de Regel van Benedictus (Regula Benedicti) aangenomen. In 883 werd de abdij verwoest door de Noormannen.

Het eerste klooster bestond waarschijnlijk uit een stenen kerk en houten kloostergebouwen. Rond 950 liet bisschop Adalbero I van Metz, die tevens abt van Sint-Truiden was, een nieuwe driebeukige kerk bouwen, een voor die tijd fors gebouw van 50 m lang en 24 m breed. De bemoeienis van het bisdom Metz met Sint-Truiden (tot de 13e eeuw) is te verklaren uit een schenking van Trudo, die volgens de overlevering zijn studies bij bisschop Chlodulf van Metz had doorlopen. De oorspronkelijke schenking van Trudo omvatte behalve het domein Zerkingen, waarschijnlijk ook Webbekom en Zelem. Door particuliere schenkingen verwierf de abdij in de loop der eeuwen talrijke bezittingen in de wijde omgeving. Daarnaast had de abdij het patronaatsrecht over een groot aantal parochiekerken, die vaak waren gewijd aan de Heilige Clemens, die in de abdij van Sint-Truiden werd vereerd.

Bloeitijd middeleeuwse abdij

In de middeleeuwen waren de bedevaarten naar het graf van Sint-Trudo van grote economische betekenis voor de abdij en de nederzetting, later de stad Sint-Truiden. In de 11e eeuw hadden de pilgrimages een dusdanige omvang gekregen, dat het nodig was een nieuwe abdijkerk te bouwen om alle pelgrims op te kunnen vangen. In het derde kwart van de 11e eeuw werd een reusachtige abdijkerk in romaanse stijl gebouwd door abt Adelardus II (abt was van 1055-1082). De kerk was 100 meter lang en 26 meter breed. Hiervan zijn alleen de toren en delen van de crypte overgebleven. De toren van de abdijkerk fungeerde in tijden van oorlog als donjon, waarbij houten stellages rondom de toren werden gebouwd, waarvandaan de vijand bestookt kon worden. Dit gebeurde onder andere bij conflicten tussen de abdij en het naburige machtscentrum Brustem, waarbij de abdij minstens eenmaal werd verwoest.

Onder abt Wiricus (abt van 1155-1180) werden de kloostergebouwen gemoderniseerd, een onderneming die volgens de Gesta abbatum Trudosensium (de annalen van Sint-Truiden) driekwart eeuw duurde. Eerst werden het dormitorium (slaapzaal) en refectorium (eetzaal) van de monniken vernieuwd, daarna kwamen de verblijven van de abt en de proost aan de beurt. Vooral Wiricus' eigen appartement, gelegen op het hoogste punt van het terrein, met uitzicht over de stad, was comfortabel ingericht met stookplaatsen en een waterleidingsysteem. Volgens de Gesta waren de muren van de kloostergangen bedekt met gepolijste hardstenen panelen en bestonden de zuilen, in tweeën of gevieren gebundeld, uit zwart gesteente en porfier, met gebeeldhouwde kapitelen. Een ander gebouw, dat bedoeld was als gastenverblijf voor hoge gasten, had een rijkversierd plafond. Zeer bijzonder moet de grafkapel voor Sint-Wiro en zijn metgezellen zijn geweest, die eveneens onder het bewind van abt Wiricus in 1169-1172 tot stand kwam. Volgens de kroniekschrijver overtrof dit bouwwerk alles in de verre omtrek. Van de romaanse kloostergebouwen en het grafmonument is niets overgebleven, tenzij enkele op het terrein gevonden kapitelen, waarschijnlijk door een Luiks steenhouweratelier vervaardigd, van deze bouwwerken afkomstig zijn.

Nabloei

Verbouwingen en uitbreidingen vonden onder meer plaats in de 15e en begin 16e eeuw, waarbij onder andere laatgotische spitsen werden aangebracht op de middentoren van de abdijkerk. Deze werden in 1779 onder Joseph Van Herck (abt van 1751-1780) weer vervangen door een enkele barokke bekroning, die in 1953 door een storm werd afgerukt, daarna werd gerestaureerd, maar bij de brand in 1975 definitief verloren ging. Onder abt Willem van Brussel werd omstreeks 1520 de nog deels bestaande muur rondom het abdijcomplex gebouwd en het abtskwartier werd vernieuwd (waarvan de kelders onder de huidige keizerzaal nog bewaard gebleven zijn). De barokke poort kwam in 1665 gereed ter gelegenheid van het duizendjarig bestaan van de abdij. Ook een deel van de dienstgebouwen werden in deze tijd vernieuwd. Eind 18e eeuw, tenslotte, liet abt Joseph van Herck de abdijgebouwen in classicistische stijl verbouwen.

Einde van de abdij

De komst van de Fransen in 1794 betekende het einde van de abdij. De abdij werd geplunderd en ingericht als militair hospitaal. De romaanse kerk, die in 1794 door brand al zeer was beschadigd, werd in 1798 gesloopt. De bouwmaterialen, onder andere stenen, tegels, leien, balken en porfieren zuilen, werden verkocht. Enkel de kerktoren, de crypte, het poortgebouw en de dienstgebouwen bleven bestaan. Via diverse particuliere eigenaren kwamen de abdijgronden in 1824 aan de Onze-Lieve-Vrouwekerk, die het complex in 1839 aan het bisdom Luik schonk.

In 1843 werd op deze locatie het kleinseminarie van het bisdom Luik opgericht. Het kleinseminarie van het bisdom Luik stond oorspronkelijk in Rolduc, maar door de splitsing van de Nederlanden in 1838 kwam deze plaats in het buitenland te liggen. Een deel van het seminarie werd in bestaande gebouwen gehuisvest; een ander deel werd op de fundamenten van afgebroken abdijgebouwen nieuw opgetrokken, naar plannen van Louis Roelandt. In 1845 werd een nieuwe seminariekerk in neoclassicistische stijl gebouwd op de plaats waar Sint-Trudo de eerste kerk had gebouwd. Dit was de vierde kerk op deze locatie.

Recente geschiedenis

In 1975 vond een catastrofale brand plaats waarbij een deel van de abdijgebouwen werd verwoest en ook de seminariekerk verloren ging. In 1992 vond er op het complex een ontploffing plaats, waarbij de abdijmolen werd vernield. In 1999 werden de contouren van de romaanse abdijkerk op het abdijterrein (het zogenaamde Kerkveld) zichtbaar gemaakt door middel van schanskorven. Tevens markeren acht stalen zuilen de plaats en de hoogte (18 m) van de pilaren in het kerkschip. De toren en de crypte werden toegankelijk gemaakt door middel van een electronisch entreesysteem, waarbij men na betaling een code ontvangt, waarmee ter plekke een hek geopend kan worden. Het Kerkveld zelf is gratis toegankelijk. Aan de voet van de toren werd een bronzen maquette geplaatst.

• 
  Gedenksteen abt Wiricus
• 
  Romaans kapiteel
• 
  Plattegrond opgravingen
• 
  Heringericht Kerkveld

Lijst van abten van Sint-Trudo

• Trudo (ca 630-693; stichter)
• Drogo van Metz (ca 820)
• Adalbero I van Metz (ca 944-962)
• Guntram (ca 1035-1055)
• Adelardus II (1055-1082), bouwheer romaanse abdijkerk en Onze-Lieve-Vrouwekerk in de stad Sint-Truiden
• Rodulfus II ( -1155)
• Wiricus, ook Wiric van Staepel (1155-1180), bouwheer romaans klooster
• Willem van Rijckel (ca 1258), stichter Sint-Agnesbegijnhof
• Willem van Brussel (ca 1520), bouwheer abtskwartier en abdijmuur
• Hubrecht van Sutendael (ca 1665), bouwheer barok portaal
• Amandus van der Eycken (ca 1735)
• Joseph van Herck (1751-1780), bouwheer classicistisch poortgebouw en Keizerszaal

Beschrijving gebouwen

Het abdijcomplex, deels omgeven door een 5 meter hoge muur uit 1520, is ca 6 ha groot en strekt zich uit tussen de Grote Markt, de Diesterstraat, de Abdijstraat, de Stenaertberg, de Plankstraat en de Meinstraat. Het bestaat thans uit overblijfselen van de oude abdijkerk, enkele abdijgebouwen uit de 18e eeuw, en een aantal 19e-eeuwse seminariegebouwen, die rond twee binnenplaatsen zijn opgetrokken. Ook elders in Sint-Truiden bevinden zich gebouwen, die met de abdij verbonden waren. Een deel van de kerkschat van de abdijkerk bevindt zich thans in de schatkamer van de naast de abdij gelegen Onze-Lieve-Vrouwekerk.

Crypte met Stefanusaltaar

Crypte

De crypte, gelegen onder het priesterkoor, de viering en de transepten van de verdwenen 11e-eeuwse abdijkerk, werd in 1939 bij archeologische opgravingen herontdekt en is sinds 1992 tegen betaling voor het publiek toegankelijk. Ze kwam waarschijnlijk tot stand onder abt Adelardus II (1055-82), die de abdijkerk liet vergroten tot een lengte van 100m. De crypte bestaat uit een driebeukige ruimte van ca 16 x 23 m, waarvandaan enkele gangen met grafnissen leidden, waar abten en monniken begraven werden. Vanuit de kerk kon men de crypte betreden via trappen in de transeptarmen. De hoofdruimte van de crypte, die deels in ruïneuze staat is gelaten, is ingericht met enkele moderne altaren en herdenkingsplaquettes voor heiligen. In deze ruimte is ook een lapidarium ingericht met onder andere enkele rijkbewerkte romaanse kapitelen, een fragment van een gebeeldhouwd romaans fries en andere bouwfragmenten en archeologische vondsten. Ook kan men er een film bekijken over het ontstaan van de abdijstad.

• 
  Crypte met lapidarium
• 
  Romaans fries
• 
  Gotisch bouwfragment
• 
  Grafnissen in de crypte

Kerktoren

De toren van de abdijkerk is slechts het restant van een indrukwekkend westwerk met twee, wellicht drie torens en een westkoor. De massieve romaanse onderbouw dateert uit 1035-55 en is gebouwd van kwartsiet van Tienen en Gobertinger zandsteen. In de 13e en 14e eeuw is de toren verbouwd in gotische stijl en verhoogd. In de 16e eeuw werden de bakstenen traptorens toegevoegd. De klokkenstoel uit 1779 is neoclassicistisch. Recent zijn nieuwe stalen trappen en vijf uitzichtplatforms aangebracht. De trap met 195 treden voert deels binnen de 'uitgeholde' toren, deels langs de buitenkant omhoog. De toren is 65 m hoog en is tegen betaling te bezichtigen (één entree voor toren, crypte, Keizerszaal en Academiezaal).

• 
  Maquette westwerk
• 
  Toren vanuit het oosten
• 
  Toren vanuit het noorden
• 
  Uitzicht op de Grote Markt

Portaal

Het portaal aan de Grote Markt is een indrukwekkend barok bouwwerk uit 1655 en kwam tot stand ter gelegenheid van het duizendjarig bestaan van de abdij. Het gebouw draagt het wapen van de opdrachtgever, abt Huibrecht van Sutendael. De architect is onbekend gebleven, maar het gebouw draagt de kenmerken van een volleerd barokarchitect. De poorten, ramen en de hoeknis zijn uitbundig gedecoreerd. Het zandstenen portaal is geplaatst in de abdijmuur naast de toren en gaf via een overwelfde ruimte en een kleine binnenplaats toegang tot de kerk. De overwelfde ruimte heeft een laatgotisch kruisribgewelf, waaruit blijkt dat in 1655 slechts de buitenkant van het portaal vernieuwd werd.

• 
  Barokportaal
• 
  Binnenzijde portaal
• 
  Detail portaal
• 
  Hoeknis

Keizerszaal. Plafondschildering van de gebroeders Caldelli(?)

Abtskwartier

Het abtskwartier bestaat uit een U-vormig gebouwencomplex uit de 16e-19e eeuw, rondom een cour d'honneur (erehof of staatsieplein). Een van de oudere gebouwen is het poortgebouw uit 1779, ontworpen door Laurent-Benoît Dewez in de stijl van de Luikse barok. Het fronton boven de poort is voorzien van beeldhouwwerk van de Luikenaar Henri Vivroux (1737-1808) en stelt een mirakel van de heilige Trudo voor. Een ander gebouw binnen het abtskwartier met een lange geschiedenis is de Keizerszaal, oorspronkelijk in opdracht van abt Willem van Brussel gebouwd, in de 16e eeuw door abt Sarens hersteld. De kelders dateren nog uit die laatste periode. In 1770 werd deze vleugel in opdracht van abt Joseph van Herck grotendeels opnieuw opgetrokken door de barokarchitect Laurent-Benoit Dewez. De plafondschildering wordt toegeschreven aan de gebroeders Caldelli, twee Italiaanse decoratieschilders. Zij beelden de ontvangst van de broers van Jozef in Egypte uit, een allegorische voorstelling, die duidelijk maakt dat de opdrachtgever, abt Van Herck, niemand boven zich duldde dan keizer Jozef II, en dus niet de Luikse prins-bisschop. De muurschilderingen zijn 19e-eeuws. In de ontvangstruimte naast de Keizerszaal bevindt zich een Kruisafneming, toegeschreven aan een leerling van Rubens en een beeld van de heilige Eucherius, toegeschreven aan Jean Del Cour.

• 
  18e-eeuwse vleugel (Diesterstraat)
• 
  Detail poortgebouw met reliëf en jaarsteen (1779)
• 
  Poortgebouw en Keizerszaal (rechts)
• 
  Decoratie Keizerszaal

Dienstgebouwen en seminarie

De voormalige abdijhoeve en andere dienstgebouwen langs de Abdijstraat en Stenaertberg zijn oorspronkelijk 17e-eeuws, maar in de loop der eeuwen sterk aangepast aan uiteenlopende functies. Momenteel zijn er het Stedelijk Museum en het Hoevemuseum in ondergebracht.

Elders in de stad bevinden zich nog enkele gebouwen die aan de abdij gelieerd waren. Zo werd het oude begardenklooster in de Diesterstraat al in de 16e eeuw ingericht als seminarie van de abdij. Volgens de gevelsteen werd het poortgebouw in 1778 opgetrokken. De seminariekapel in de Breendonkstraat is een sterk verbouwd 17e-eeuws pand met een 19e-eeuws koor. Hier is thans een kunstopleiding gevestigd.

Het kleinseminarie van het Bisdom Luik was eerst in de abdij Rolduc gevestigd, maar werd na de splitsing van Nederland en België verplaatst naar Sint-Truiden. De neoclassicistische seminariegebouwen bevinden zich op het abdijterrein rondom twee binnenhoven en dateren uit de periode 1843-45, hoewel ze in de 20e eeuw diverse malen zijn verbouwd en uitgebreid. In de gebouwen is onder andere een school gevestigd. De Academiezaal is een achthoekige aula uit ca 1845 en is gebouwd in neoclassicistische stijl naar een ontwerp van de Gentse architect Louis Roelandt, die ook de Gentse opera bouwde. De zaal is door haar akoestische kwaliteiten zeer geschikt voor concerten.

• 
  Seminariegebouw Diesterstraat
• 
  Seminariekapel Breendonkstraat
• 
  Kleinseminarie, 1e binnenhof
• 
  Kleinseminarie, 2e binnenhof

Trivia

• In de crypte van de abdijkerk zouden ten tijde van de Reformatie vergaderingen zijn geweest van Calvinisten, onder bescherming van de toenmalige abt. Ook het Verbond der Edelen zou hier hebben vergaderd.

Externe links

• Geschiedenis en plattegrond

Bronnen

• Diriken, P., Religieus erfgoed in Haspengouw. Kortessem, 2013
• Hartog, E. den, Romanesque Architecture and Sculpture in the Meuse Valley. Leeuwarden/Mechelen, 1992
• Hartog, E. den, Romanesque sculpture in Maastricht. Maastricht, 2002
• Timmers, J.J.M., De Kunst van het Maasland. Assen, 1971

Referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Benedictijnenabdij (Sint-Truiden) van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.