Heerweg (Romeinse Rijk)
Een heerweg, met varianten heerstraat, heirbaan (niet te verwarren met heerban) of heirweg of in het Latijn via, is een oude Romeinse (lange-afstands)weg. Heer (van het Germaanse harja) is een in het Nederlands in onbruik geraakt woord voor leger. Die naam wijst op het oorspronkelijk doel van deze "snelwegen". De Romeinen legden duizenden kilometers wegen aan naar alle delen en kolonies van het Romeinse Rijk om met hun legers snel ter plaatse te zijn in geval van een opstand. Ook handelaars maakten dankbaar gebruik van deze wegen. Dit feit ligt aan de oorsprong van het gezegde "alle wegen leiden naar Rome".
Woordherkomst
In het Middelnederlands betekende "heer" naast "voornaam persoon" ook "leger". Een heerweg of heirbaan was dus een weg aangelegd voor het leger. Heer in de betekenis van leger kan men ook nog ontdekken in andere Nederlandse woorden, zoals herberg (een plaats waar een leger wordt geborgen), hertog (legerleider, togen is een Middelnederlands woord voor trekken of leiden), de verouderde woorden heerschaar (legergroep) en heirtocht (veldtocht), en ook in het Duitse "Hermann" (soldaat).
Geschiedenis
Tot het eind van de 18e eeuw waren de vroegere heerbanen de voornaamste verbindingswegen in de Nederlanden en in andere delen van Europa. Langs deze wegen vinden we sporen van Romeinse villa's, tumuli (= grafheuvels) enzovoort. Daarna namen steenwegen hun plaats in als belangrijkste verbinding tussen de dorpen.
De heerwegen waren de eerste goede wegen die werden aangelegd. Dat karwei werd meestal uitgevoerd door de Romeinse soldaten. Zo'n Romeinse weg werd schematisch aangelegd, met lagen van verschillende grondstoffen. Zo werd de uitgegraven aarde gebruikt voor de agger. Daarop kwam dan de fundering van grote stenen en nog andere lagen van kiezel en zand. Het wegdek bestond uit platte kasseien. In gebieden waar stenen schaars waren, werden de wegen veelal van hout gemaakt. Het aardelichaam werd opgesloten door boomstammen aan weerszijden en de aangestampte aarde werd afgedekt met dunne takken. Dit alles maakte dat de weg niet zou verzakken en hoger lag dan haar omgeving. Ze kon wel 8 meter breed zijn. Aan de zijkanten groef men greppels (talud) om het water af te voeren. Aan deze heerbanen ontstonden veel nieuwe dorpen, zoals dat in het Maasland en in Haspengouw vaak het geval is.
Veel straatnamen verwijzen nog naar hun Romeinse oorsprong:
- Heerbaan
- Heirbaan
- Heerweg
- Heereweg
- Heirweg
- Romeinse weg
- Romeinse steenweg
- Oude baan
- Herenstraat
- Chaussée Brunehaut
In de middeleeuwen bleven de heerwegen belangrijke handelsroutes, zoals dat in Noord-Nederland ook doorgaans nog wordt verstaan. Het onderhoud hiervan was een publieke zaak, dus werden hierover verschillende wetten gemaakt. Zo ook Oud-Friese wetten vanaf de 12e en de 13e eeuw. Als regel gold dat een heerweg 20 voet (ruim 6 meter) breed moest zijn. In Noord-Frankrijk en België worden de heerwegen ook wel Chaussée Brunehaut genoemd.
De heerwegen worden ook aangegeven op de Peutingerkaart, een 14e-eeuwse kopie van een 4e-eeuwse wegenkaart. Hierop is ook de heirbaan Maastricht-Nijmegen getekend, met het raadselachtige Feresne als statio.
Belangrijke nog te herkennen heerwegen
Lage landen
De Lage Landen werden door de Romeinen voorzien van een uitgebreid wegennet om de Noordzee met de Rijngrens te verbinden. De Via Belgica tussen Bonen, Kamerijk, Tongeren en Keulen was de belangrijkste weg in Noordwest-Europa. Noordelijk daarvan liep de heirbaan Tongeren-Bonen, via Sint-Truiden, Elewijt, Asse, Kortrijk en Kassel. Er waren verschillende noord-zuidverbindingen, namelijk:
- de limes Litus Saxonicum langs de kust, waarvan in Vlaanderen de Steenstraat deel heeft uitgemaakt
- Beuken-Doornik-Kortrijk-Oudenburg[1]
- Beuken-Blicquy-Velzeke-(Aardenburg?)
- Beuken-Asse-Rumst
- Rumst-Elewijt-Baudecet-Taviet-Aarlen
- de heirbaan Tongeren-Duurstede + Tongeren-Taviet
- de heirbaan Maastricht-Nijmegen + Via Mansuerisca
- de heirbaan Aken-Xanten
Meestal is het traject van deze al 2000 jaar oude wegen nog steeds goed te volgen, omdat ze nog lang in gebruik bleven. De aanleg van nieuwe, verharde wegen kwam hier namelijk pas op gang na 1750. Het gedeelte tussen Tongeren en Tienen, nog altijd bekend als 'Romeinse Kassei' of 'Romeinse Weg', is het best bewaard gebleven stuk Romeinse weg in de Nederlanden. Vanuit de lucht is de bijna kaarsrechte, nochtans onverharde weg nog duidelijk te zien (zie De Romeinse Kassei vanuit de lucht.). Op sommige plaatsen zijn de wegen opgenomen in wandel- en fietsroutes; in Nijmegen wordt ze bijvoorbeeld aangegeven door bordjes van de VVV.
Langs deze wegen werden veel statio's gesticht en ontstonden ook vaak vici. Toch stammen de vele vondsten die langs Romeinse wegen worden gedaan niet alleen uit de Romeinse tijd, omdat Romeinse wegen nog lang haar belang behielden. Op sommige plaatsen werd ook de weg zelf opgegraven, zoals in Asse en Voerendaal. Het NGI in Brussel beschikt over een originele kaart van deze wegen, getekend in 1963 in opdracht van Joseph Mertens, rijks-archeoloog.
Albanië / Griekenland / Turkije
- Via Egnatia (146 v.Chr.) verbond Dyrrhachium met Byzantium via Thessaloniki
Frankrijk
- Via Aquitania, van Narbonne, waar de weg zich voegde bij de Via Domitia, naar de Atlantische Oceaan, door Toulouse en Bordeaux,
- Via Domitia (118 v.Chr.), Italië Nîmes via Narbonne naar de Pyreneeën en Spanje, waar deze weg zich samenvoegd met de Via Augusta op de Col de Panissars. De weg doorkruist de volgende steden: Briançon, Gap, Apt, Cavaillon, Nîmes, Béziers en Narbonne.
- Amiens - Boulogne-sur-Mer, de Chaussée Brunehaut via St-Vaast-en-Chaussée, St-Ouen, Domqueur, Yvrench, Noyelles-en-Chaussée en Brunehaut-Pré
- Amiens - Soissons - Reims
- Lutetia - Rouen
- Lutetia - Orléans
- Lutetia - Autun - Chalon
- Massilia - Avenio - Valence - Lyon - Chalon
- Chalon - Langres - Toul - Metz - Trier
- Langres - Reims
- Langres - Besançon - Pontarlier - Genève
- Autun - Bourges - Tours - Angers - Nantes
- Bordeaux - Saintes
- Nantes - Castennec - Armorica
- Poitiers - Nantes
- Tours - Le Mans
- Chalon - Besançon - Straatsbrug/Mulhouse - Germania
- Aosta - Albertville - Chambéry - Rhône-vallei
Italië
Belangrijke wegen
- Via Aemilia, van Rimini (Ariminum) naar Piacenza (Placentia)
- Via Appia, (312 v.Chr.), van Rome naar Apulië (Puglia)
- Via Aurelia (241 v.Chr.), van Rome naar Frankrijk
- Via Cassia, van Rome naar Toscane
- Via Flaminia, van Rome naar Rimini (Ariminum)
- Via Salaria, van Rome naar de Adriatische Zee (Salaria heeft te maken met het zout dat gewonnen werd bij de zee)
Dit waren ook de belangrijkste wegen of "viae" in de Romeinse tijd.
Overige
- Via Aemilia Scaura (109 v.Chr.),
- Via Amerina, van Rome naar Ameria (Amelia) en Perugia
- Via Claudia Julia Augusta (13 v.Chr.)
- Via Clodia, van Rome naar Toscane, daarbij een systeem vormend met de Via Cassia
- Via Julia Augusta (8 v.Chr.),
- Via Labicana, ten zuidoosten van Rome
- Via Ostiensis, van Rome naar de havenstad Ostia
- Via Postumia (148),
- Via Praenestina, van Rome naar Praeneste
- Via Traiana, van Rome naar Brindisi via Bari
- de meeste van deze wegen zijn genoemd naar de censor die opdracht gaf tot hun constructie
Transalpiene wegen
Deze wegen verbonden het moderne Italië met Duitsland
- Via Claudia Augusta van Venetië naar Augsburg
- Via Mala van Milaan naar Lindau via de San Bernardinopas
Spanje
- Via Augusta, van Cádiz naar de Pyreneeën, waar de weg samenvoegd met de Via Domitia bij La Jonquera. De weg loopt door Valencia, Tarragona en Barcelona.
Verenigd Koninkrijk
- Akeman Street
- Ermine Street
- Fen Causeway
- Fosse Way
- London-West of England Roman Roads
- Peddars Way
- Stane Street
- Stanegate
- Via Devana
- Watling Street
Bronnen, noten en/of referenties
|
