Tsjiatoera (stad)
Stad in Georgië 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Situering | |||
| Regio | Imereti | ||
| Gemeente | Tsjiatoera | ||
| Coördinaten | 42° 17′ NB, 43° 17′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2022) |
 12.348 [1]
| ||
| Hoogte | 360 m | ||
| Stad sinds | 1921 | ||
| Overig | |||
| Website | chiatura.gov.ge | ||
| Foto's | |||
| |||
| |||
Tsjiatoera (Georgisch: ჭიათურა) is een stad in het westen van Georgië, in de regio (mchare) Imereti met 12.348 inwoners (2022) en is het bestuurlijk centrum van de gelijknamige gemeente. Het ligt op ongeveer 350-550 meter boven zeeniveau in en boven de kloof van de rivier Kvirila, 70 kilometer ten oosten van regiohoofdstad Koetaisi en 180 kilometer ten westen van hoofdstad Tbilisi. De stad is bekend om de mangaanmijnen en de vele kabelbanen die het rijk is.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
De geschiedenis en ontwikkeling van Tsjiatoera als stad is verbonden met de vondst van mangaanerts in het gebied in de jaren 1870. De ontginning hiervan begon in 1879 op initiatief van de dichter Akaki Tsereteli. De grote hoeveelheden mangaan in de grond noopten Tsereteli zich te wenden tot buitenlandse bedrijven, nadat hij eerst trachtte op eigen kracht de exploitatie op te zetten.[3] Daarna ging de ontwikkeling snel. In 1880 werkten er nog minder dan 100 arbeiders, in 1887 was dat al ruim 1100, in 1900 ruim 3700 en in 1913 ongeveer 12.000. In de eerste jaren vond het vervoer van het erts over de weg plaats naar Sjorapani, het dichtsbijzijnde spoorwegstation. In 1891 begon de bouw van een smalspoorlijn vanaf Sjorapani door de Kvirila-kloof naar Tsiatoera, die in 1895 gereed kwam.[5] Daarna werd de productie snel opgeschroefd en werd het mangaan geëxporteerd naar Engeland, Nederland, de Verenigde Staten, België, en andere Europese landen en slechts een kleine hoeveelheid naar Rusland. Aan het eind van de 19e eeuw had het mangaan uit Tsjiatoera een dominante positie op de wereldmarkt veroverd met een aandeel van 50%.[6] In het revolutiejaar 1905 was Tsjiatoera een van de Georgische centra van arbeidersrevolte en waren er vele stakingen.[7] De Eerste Wereldoorlog, Russische Revolutie en de Democratische Republiek Georgië brachten nog meer haperingen in de productie.
De industrialiering in de Sovjet-Unie bracht een nieuwe impuls aan de mangaanwinning. Het Eerste Vijfjarenplan voorzag in de bouw van een grote ijzerlegeringfabriek in Zestafoni, aan de hoofdspoorlijn niet ver van Sjorapani. Om het vervoer naar deze fabriek efficiënter te maken, werd in deze periode de smalspoorlijn tussen Sjorapani en Tsjiatoera omgebouwd naar breedspoor.[8] De ijzerlegeringfabriek in Zestafoni was belangrijk voor de Russische defensieindustrie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Metallurgen van de Zestafonifabriek beheersten voor het eerst in de Sovjet-Unie de productie van elektrolytisch mangaan, wat nodig is voor pantserstaal.[9]
De diepe vallei van de Kvirila waarin de woningen zijn gelegen maakt dat het hoogteverschil met de mijnen in de heuvels substantieel is, en de mijnwerkers verloren elke dag veel tijd met de verplaatsing. Daarom werd vanaf 1954 een uitgebreid netwerk van kabelliften uitgebouwd. Van deze meer dan een halve eeuw oude banen zijn er in de 21e eeuw nog 12-17 in gebruik.[10]
Demografie[bewerken | brontekst bewerken]
Begin 2022 had Tsjiatoera 12.348 inwoners,[1] een daling van ruim 3% sinds de volkstelling van 2014. De bevolking van Tsjiatoera bestond in 2014 vrijwel geheel uit Georgiërs (99,1%). De grootste etnische groepen zijn circa 70 Armeniërs enkele tientallen Russen. In de jaren 90 van de 20e eeuw kende Tsjiatoera een enorme afname van de bevolking. Het verloor meer dan de helft van de inwoners doordat de mijnen sloten in de politieke en economische chaos in deze periode en de massa emigratie als gevolg daarvan.[11] Sinds 2002 en de heropening van de mijnen is het aantal inwoners rond de 12-13.000 blijven hangen.
| Jaar | 1922 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002[12] | 2014 | 2021 | 2022 | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aantal | 3.243 |  13.926 |
21.521 |
25.474 |
26.715 |
29.228 |
13.835 |
12.803 |
12.496 |
12.348
| ||||
| Verantwoording data: Bevolkingsstatistiek Georgië 1897 tot heden[13][14][12] | ||||||||||||||
Vervoer[bewerken | brontekst bewerken]
De belangrijkste interregionale verbindingsweg naar en van Tsjiatoera is de nationale route Sh22 die het Imereti Hoogland verbindt met de landelijke autosnelweg S1 / E60 bij Zestafoni en anderzijds het oosten van de regio Imereti bedient via Satsjchere.
In 1895 werd Tsjiatoera via het spoor verbonden met de hoofdlijn bij Zestafoni en door de inspanningen van de filantropiste Elisabeth Tsereteli in 1904 met Satsjchere verbonden.[16] Er rijdt dagelijks een trein van Koetaisi via Zestafoni naar Tsjiatoera en eindpunt Satsjchere. Vanaf de jaren 1960 tot medio begin jaren 2000 reed er een interurban trolleybus tussen Tsjiatoera en Satsjchere.
Het lokale vervoer in de stad Tsjiatoera is sinds de jaren 1950 geregeld met ruim tien kabelbanen,[10] waarvan een aantal in 2020-2021 gerenoveerd zijn.[17]
Stedenbanden[bewerken | brontekst bewerken]
Tsjiatoera onderhoudt stedenbanden met:[18]
Sport[bewerken | brontekst bewerken]
De voetbalclub FK Tsjiatoera werd oorspronkelijk in 1936 opgericht en gebruikt het Temoer Maghradzestadion als thuisbasis. De club werd in 1978 kampioen in de Georgische SSR, maar speelt sinds de eeuwwisseling niet meer op het hoogste niveau.
Geboren[bewerken | brontekst bewerken]
- Gija Goeroeli (1964), voetballer
Trivia[bewerken | brontekst bewerken]
Het Belgische reisprogramma Reizen Waes was in het derde seizoen (2017) in Tsjiatoera.
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|