Validisme

Validisme is een term gebruikt voor de discriminatie, marginalisering en stigmatisering van mensen met een functiebeperking op grond van hun lichamelijke en/of verstandelijke gesteldheid. Soms wordt een van de Engelse termen gebruikt, onder andere ableism ('able-ism').

Oorzaken

Validisme is de maatschappelijke reactie op de afwijkende lichaamsbouw en/of afwijkende lichamelijke of verstandelijke mogelijkheden en kwaliteiten – in combinatie met de eigen reactie daarop – die mensen belemmert. Aan de basis daarvan zou het droombeeld liggen van een perfect lichaam als sleutel naar voorspoed en geluk. Validisme kan verbonden worden met racisme en seksisme.

Soorten

Er wordt onderscheid gemaakt tussen cultureel, institutioneel, interactioneel en verinnerlijkt validisme.

Cultureel validisme

Cultuur bepaalt de mate waarin mensen met een beperking gestigmatiseerd worden. Er zijn culturen waar het uiterlijk van mensen belangrijk is en men liever niet onder ogen ziet dat beperkingen bij het leven horen. In andere culturen daarentegen kunnen bijvoorbeeld blinde mensen heel waardig behandeld worden, omdat men gelooft dat blindheid speciale gaven met zich meebrengt.

Institutioneel validisme

Mensen met een beperking kunnen in onze samenleving niet alle vanzelfsprekende activiteiten uitvoeren zoals wonen, winkelen, werken, vervoer, scholing, huishouden, etc. De maatschappij is er niet op ingericht om voor iedereen toegankelijk te zijn. Zo zijn scholen vaak niet toegankelijk, vanuit de gedachte dat mensen met een beperking maar naar speciaal onderwijs moeten gaan. Openbaar vervoer, winkels en uitgaansgelegenheden zijn vaak ook niet voor iedereen toegankelijk.

Interactioneel validisme

In de dagelijkse omgang worden mensen met een beperking vaak verkeerd ingeschat of zelfs betutteld, of er wordt geen rekening met hen gehouden. Mensen spreken hen bijvoorbeeld kinderachtig of zeer langzaam toe, of communiceren alleen met degene die naast de rolstoel loopt. Veel mensen zijn bang voor een beperking of weten niet goed hoe zij ermee om moeten gaan. Dit komt mogelijk ook doordat er maar zeer weinig mensen met handicap op tv zijn of in kranten of tijdschriften staan.

Een andere vorm van vervelende bejegening is het ontkennen van de beperking. Men doet dan alsof iemand met een beperking net zo is als alle anderen, terwijl een deel van iemands identiteit daarbij ontkend wordt.

Ook komt het voor dat iemand met een handicap tot uitzondering gemaakt wordt, omdat hij of zij nog 'gewoon meedoet aan de maatschappij". Dit wordt ook wel inspiration porn genoemd, omdat hierbij de persoon achter de handicap volledig uitgevlakt wordt en diens bestaan enkel dient tot inspiratie van mensen zonder handicap.

Verinnerlijkt validisme

Validisme zit zo diep in de samenleving verweven, dat de meeste mensen niet doorhebben hoezeer mensen met een beperking gediscrimineerd worden. Zij zien validisme simpelweg als de normale gang van zaken. Als gevolg hiervan internaliseren mensen met een beperking vaak deze negatieve oordelen over hun groep, waardoor zij gaan geloven dat zij minder waard zijn en tot minder in staat zijn dan mensen zonder beperking.

Maatschappelijke reactie

Een "validistische" samenleving beschouwt mensen met een beperking als afwijkend. Ze richt de sociale omgeving (openbaar vervoer, openbare gebouwen, uitgaansgelegenheden) zo in alsof iedereen dezelfde afmetingen en lichaamsbouw heeft en op eenzelfde wijze functioneert.

Tegenover een "validistische" samenleving staat een "inclusieve" (van 'inclusie') samenleving, waar mensen met een functiebeperking niet worden genegeerd, maar waar zij zichzelf kunnen en mogen zijn en waar drempels (letterlijke drempels, maar ook overdrachtelijke) zijn weggenomen, zodat mensen met een beperking ongehinderd kunnen participeren.

Zie ook

• Audisme
• Institutioneel racisme
• VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap

Bronnen, noten en/of referenties