Zeoliet

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Zeoliet
De kanalenstructuur op moleculair niveau van een zeoliet, ZSM-5

Zeolieten zijn mineralen die behoren tot de tectosilicaten. Natuurlijke zeolieten kunnen veel water bevatten. Bij verhitting kookt dit water eruit, vandaar de naam "zeoliet", van het Griekse "zein", koken, en "lithos", steen. Er bestaan ongeveer een vijftigtal natuurlijke zeolieten en meer dan honderd kunstmatige zeolieten. Veel voorkomende natuurlijke zeolieten zijn clinoptiloliet, natroliet, heulandiet en stilbiet.

Kunstmatige zeolieten worden onder andere gebruikt in wasmiddelen en katalyse. Door de hoge mate van vochtopname worden natuurlijke zeolieten onder andere gebruikt als adsorptiemateriaal in kattenbakvulling of als voornaamste ingrediënt voor het maken van aanvullende voedermiddelen voor honden en katten om de ontlasting dikker te maken [1][2].

Eigenschappen[bewerken | brontekst bewerken]

Een zeoliet is opgebouwd uit silicium-, aluminium- en zuurstofatomen. Deze atomen vormen tetraëders, die op hun beurt weer kooien kunnen vormen. Hierdoor krijgt de zeoliet een zeer poreuze structuur. De structuur van een zeoliet is echter wel zeer regelmatig en de aaneengeschakelde kooien vormen een soort kanalen. Deze kanalen kunnen worden gezien als gangen en liftschachten in een flatgebouw. In de kooien kunnen kleine moleculen (zoals water) en ionen zitten. De ionen zijn vaak nodig om de negatief geladen structuur van Si, Al en O te compenseren. Verhitting van het zeoliet op hoge temperatuur kan ervoor zorgen dat de structuur in elkaar klapt. Verdere verhitting van dit amorfe materiaal kan voor nucleatie van een nieuwe keramische fase zorgen.

Soorten natuurlijke zeolieten[bewerken | brontekst bewerken]

Industriële toepassingen[bewerken | brontekst bewerken]

Zeolieten worden onder meer gebruikt in wasmiddel als ionenwisselaar voor het ontharden van water. Ook als katalysatoren worden zeolieten veel toegepast, zoals bij het kraken van olie.

Zeolieten als moleculaire zeef[bewerken | brontekst bewerken]

Ieder zeoliet heeft een verschillende kanalenstructuur, waarbij de afmeting, vorm en mate van rechtheid verschillen. Vaak zijn er kanalen in twee dimensies die een regelmatig netwerk vormen.

De kanalen van zeolieten hebben de grootte van atomen of moleculen, en deze eigenschap maakt ze geschikt als "moleculaire zeef". Een zeoliet met smalle kanalen kan bijvoorbeeld waterstof van stikstof scheiden, en een zeoliet met wat grotere kanalen scheidt normaal-alkaan van iso-alkaan.

Zeolieten als ionenwisselaar[bewerken | brontekst bewerken]

Zeolieten zijn te beschouwen als een zout. Hierbij zijn de ionen die in de structuur zitten (K, Na of Ca) het positieve metaalion. De zeolitische kristalstructuur werkt als het negatieve tegenion. De metaalionen kunnen worden verwisseld voor andere ionen. Deze eigenschap is te gebruiken bij bijvoorbeeld het verminderen van de waterhardheid:

Na-Zeoliet + 1/2 Ca2+ → Na+ + Ca-Zeoliet

Zeolieten als katalysator[bewerken | brontekst bewerken]

Zeolieten kunnen omgezet worden in hun zure vorm. Eerst past men ionenwisseling met ammonium-chloride toe:

Na-Zeoliet + NH4+ → Na+ + NH4-Zeoliet

Verhitten geeft dan:

NH4-Zeoliet → H-Zeoliet + NH3

Dit H-Zeoliet is een vast zuur, met een enorm binnenoppervlak in de kanalen, vaak honderden m2 per gram zeoliet. Op een temperatuur van enige honderden graden Celsius is het dermate zuur dat het alkanen kan activeren. Deze eigenschap kan gebruikt worden voor het omleggen, verbreken en vormen van allerlei koolstof-koolstofverbindingen, bijvoorbeeld in isomerisaties en alkylaties.

Zeolieten bij 'cracking'[bewerken | brontekst bewerken]

Zeolieten kunnen gebruikt worden als 'mal' bij de bewerking van ruwe aardolie. De aardolie wordt door het zeoliet geleid, wat de olie een bepaalde vorm geeft zodat deze gemakkelijker gekraakt kan worden.

Zeoliet gebruiken in vijver/water[bewerken | brontekst bewerken]

Als er in vijver/water te veel ammoniak (NH3) wordt gemeten kan er natuurlijk zeoliet worden ingezet. Een te hoog ammoniakgehalte is schadelijk voor alle levende organismen. Zeoliet heeft als eigenschap om ammoniak goed te adsorberen. Elke gram zeoliet kan circa 2 mg ammonia adsorberen.

Toxicologie[bewerken | brontekst bewerken]

Zeolieten, met name van natuurlijke oorsprong, kunnen vervuild zijn met asbestachtige stoffen en op die manier een gevaar vormen voor de mensen die ermee in aanraking komen. Er zijn echter ook natuurlijke zeolieten waaronder Clinoptiloliet die veilig zijn en gebruikt worden als "technologisch" toevoegingsmiddel in diervoeder.

Externe links[bewerken | brontekst bewerken]

Referenties[bewerken | brontekst bewerken]

  1. (en) (es) Ananda, Felix, Evaluation of zeolite inclusion and level of food intake on diet digestibility and faecal characteristics of dogs. Scielo (29-9-2017). Geraadpleegd op 01-05-2018.
  2. (en) Charleaux, Natália, Increasing levels of zeolite and Yucca schidigera in diets for adult cats. Scielo (13-4-2011). Geraadpleegd op 1-5-2018.
Zie de categorie Zeolite van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.