Willem Elsschot

Willem Elsschot
Algemene informatie
Volledige naam	Alphonsus Josephus de Ridder
Pseudoniem(en)	Willem Elsschot
Geboren	7 mei 1882
Geboorteplaats	Antwerpen
Overleden	31 mei 1960
Overlijdensplaats	Antwerpen
Land	België
Werk
Genre	romans
Bekende werken	Lijmen/Het Been; Kaas
	Dbnl-profiel
	(en) IMDb-profiel
Portaal	Literatuur

Willem Elsschot (pseudoniem van Alphonsus Josephus de Ridder) (Antwerpen, 7 mei 1882 – aldaar, 31 mei 1960) was een Vlaams roman schrijver en dichter. Hij produceerde poëzie en slechts 750 pagina's proza, maar heeft een grote invloed gehad.

Biografie

Elsschot werd in Antwerpen geboren als zoon uit een bakkersgezin. Hij studeerde in Antwerpen onder meer aan de Antwerpse gemeenteschool in de Van Maerlantstraat, het atheneum en het Hoger Handelsinstituut, maar maakte zijn studies aan het atheneum niet af. Op het atheneum kreeg hij onder andere les van Pol de Mont en kwam zijn liefde voor de literatuur tot bloei. Hij oefende verschillende beroepen uit; niet enkel in Antwerpen en Brussel maar ook in Parijs en Rotterdam.

Vanaf 1912 werkte De Ridder voor het tijdschrift La Revue Continentale Illustrée, eigendom van zijn vriend Jules Valenpint, die model stond voor het personage Boorman in de roman Lijmen/Het Been, waarin La Revue Continentale is omgedoopt in "Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen". Het echte tijdschrift ging tijdens de Eerste Wereldoorlog wegens de economische omstandigheden in België op de fles.

Gedurende de Eerste Wereldoorlog was hij secretaris van het Nationaal Comité voor Hulp en Voeding in Antwerpen.

Na de oorlog stichtte hij zijn eigen reclamebureau dat hij tot aan zijn overlijden bleef besturen. In die rol schreef hij onder andere een tekst met de titel "Lofzang op de mostaard" (eet mosterd van Tierenteyn Ferdinand / veruit de bekwaamste fabrikant / van ons beminde Belgenland). Hij was gespecialiseerd in gedenkboeken van bedrijven en winkeliersverenigingen. Elsschot hield niet van de reclamewereld. Vlak voor zijn dood in 1960 formuleerde hij het als volgt: "Niet alleen walg ik van de reclame, maar ook van de commercie in het algemeen. En ik heb Lijmen geschreven omdat ik er op een of andere manier van af moest komen. Ik moest wel reclame bedrijven, want van mijn pen heb ik nooit kunnen leven."

Elsschot was van 1942 tot 1960 de advertentie-acquisiteur van Snoecks.

Hij liet in de duinen van Sint-Idesbald (Koksijde) zijn villa Kerkepanne bouwen en vond daar zijn tweede thuis. Daarover schreef hij onder meer in Tsjip.

Met de huwelijkstrouw zou Elsschot het niet zo nauw genomen hebben^[1], zo zou hij tussen 1946 en 1951 een relatie met de dichteres Liane Bruylants gehad hebben. Volgens haar zou hij ook nog een andere relatie hebben gehad met een onbekende vrouw.

Willem Elsschot overleed op 78-jarige leeftijd aan huidkanker in zijn geboortestad Antwerpen. Zijn vrouw Fine overleed de dag daarop. Elsschot werd gecremeerd en zijn as werd samen met het lichaam van zijn echtgenote begraven op het Schoonselhof.

Postuum werd hem de Staatsprijs voor de literatuur toegekend. In 2005 eindigde hij op nr. 49 in de Vlaamse versie van de verkiezing van De Grootste Belg.

Na zijn dood

In 2004 wilden drie kleinzonen delen van het archief (identieke eerste drukken en brieven van andere schrijvers aan Elsschot) van Elsschot verkopen. De dochter van Elsschot, Ida de Ridder, en andere familieleden wisten dat via een kort geding in december 2004 te verhinderen. Zij vonden dat de nalatenschap bij elkaar moest blijven. Het archief van Elsschot was bij zijn oudste zoon Walter; bij zijn overlijden kwam het in handen van de kleinzonen Walter, Fons en Christiaan de Ridder. Recent hebben de erven van de nalatenschap van Alfons de Ridder in onderling overleg beslist dat het literaire archief van Willem Elsschot als één onverdeelbaar geheel wordt beschouwd. Aan dit archief wordt nu ook het zakelijke archief van Alfons de Ridder toegevoegd.

Werk

Willem Elsschot publiceerde zijn eerste gedichten in het tijdschrift Alvoorder dat in 1900 en 1901 verscheen in Vlaanderen. Zijn echte loopbaan als schrijver begon in Rotterdam. Daar schreef hij Villa des Roses (1913), in een sterk door het naturalisme beïnvloede stijl. Zijn bekendste werken volgden in de jaren twintig en dertig: Lijmen (1924), Kaas (1933), Tsjip (1934) en Het Been (1938).

De twee novellen Lijmen en Het Been vormen tezamen een roman. In Lijmen leert Boorman aan Laarmans de kunst van het aansmeren van reclame aan argeloze personen. In beide personages zijn kanten van Elsschot zelf te vinden. De hoofdzaak in dit boek is de verkoop van 100.000 tijdschriften bij mevrouw Lauwereyssen. Dit is echter enorm veel geld voor haar. In Het Been komt Boorman mevrouw Lauwereyssen echter opnieuw tegen maar zij heeft nu een houten been. Boorman voelt zich schuldig omdat hij zoveel geld van haar heeft gevraagd en ze daarom misschien niet naar de dokter heeft kunnen gaan. Daarom wil hij haar een deel van het geld teruggeven, maar mevrouw Lauwereyssen weigert dat. Elsschot schreef het tweede deel op aandrang van zijn vriend Menno ter Braak. Kaas en Tsjip verschenen in het literaire tijdschrift Forum.

Centrale thema's die vaak in zijn boeken voorkomen zijn het zakenleven (Lijmen/Het Been en Kaas) en het gezinsleven (Tsjip en De Leeuwentemmer (1940)).

Een aanval op de totalitaire macht die de rooms-katholieke kerk uitoefende op het Vlaamse platteland, is het verhaal De Verlossing (1921). Vlak na de Tweede Wereldoorlog schreef Elsschot nog Het Dwaallicht (1946).

De werken van Elsschot worden gekenmerkt door een teder cynisme en door nauwkeurige beschrijvingen van de omgeving. Het taalgebruik is nuchter, helder en zakelijk en doet ook vandaag nog opvallend modern aan. Elsschot schrijft nooit een woord te veel. Elsschot heeft zijn visie op de kunst van het schrijven beknopt uiteengezet in de inleiding van de roman Kaas.

Omstreden was het gedicht over August Borms, de Vlaams-nationalistische collaborateur die werd terechtgesteld. Sommigen verwijten dit Elsschot, anderen zien het als een pamflet tegen de doodstraf. Elsschot schreef ook een gedicht gewijd aan Marinus van der Lubbe, opgedragen aan Simon Vestdijk die ook een gedicht over deze vermeende brandstichter van het Duitse Rijksdaggebouw schreef.

Het toneelstuk De landman van Chicago, of hoe men uitgever wordt van een landbouwblad — blijspel in twee bedrijven (1953) werd veel later ontdekt in Snoecks Almanak, en werd aanvankelijk toegeschreven aan Elsschot (het was opgenomen als een smalle kolom naast door Alfons de Ridder geworven advertenties). Maar deze toeschrijving aan Elsschot is inmiddels ook door de ontdekker van de tekst ingetrokken.

Vertalingen

In 1965 verscheen bij uitgeverij Heinemann in Londen een bundel met Engelse vertalingen Three Novels: Soft Soap / The Leg / Will o' the Wisp.

In 2002 verscheen een vertaling van Kaas onder de titel Cheese bij Granta Publications. Deze vertaling werd ook voorgelezen op BBC Radio 4 en op de BBC Worldservice.

Prijzen

Bibliografie

Romans en novellen

Villa des Roses (1913)
Een Ontgoocheling (1921)
De Verlossing (1921)
Lijmen (1924)
Kaas (1933)
Tsjip (1934)
Pensioen (1937)
Lijmen/Het Been (1938)
De Leeuwentemmer (1940)
Het Tankschip (1942)
Het Dwaallicht (1946)

Poëzie

Verzen van vroeger (1934)

Vanuit zijn reclamewerk

Almanak der Kroostrijke Gezinnen, vijf maal verschenen

Verzamelingen

Verzameld werk (1957)
Zwijgen kan niet verbeterd worden: Ongebundelde teksten (1979) – met jeugdgedichten, journalistiek werk, een brief aan zijn zoon
Volledig werk (2001-2006) – bezorgd door Peter de Bruijn met mederwerking van Wieneke 't Hoen en Lily Hunter, in 11 delen:
Villa des Roses – Een Ontgoocheling – De Verlossing – Lijmen / Het Been – Kaas – Tsjip / De Leeuwentemmer – Pensioen – Het Tankschip – Het Dwaallicht – Verzen – Nagelaten werk
Verzameld werk (2005) – bezorgd door Peter de Bruijn, met illustraties van Peter van Hugten (Gouden Reeks)

Verfilmingen

Lijmen, een televisieverfilming uit 1962, geregisseerd door Fred Engelen
Villa des Roses, een miniserie voor de televisie uit 1968, geregisseerd door Walter van der Kamp
Kaas, een televisieverfilming uit 1968, geregisseerd door Gerard Rekers
Het Dwaallicht, een verfilming uit 1973, geregisseerd door Frans Buyens
De Verlossing, een miniserie voor de televisie uit 1975, geregisseerd door Walter van der Kamp
Villa des Roses, een televisieverfilming uit 1989, geregisseerd door Marc Lybaert
Kaas, een televisieverfilming uit 1999, geregisseerd door Orlow Seunke
Lijmen/Het Been, een verfilming uit 2000, geregisseerd door Robbe De Hert
Villa des Roses, een Engelstalige verfilming uit 2002 met een internationale cast, geregisseerd door Frank Van Passel

Bronnen

Simon Carmiggelt, Notities over Willem Elsschot. Amsterdam: Peter Loeb,1976
Voorwoord van het boek Zwijgen kan niet verbeterd worden, 1979, door Annemarie Kets-Vree
Artikel bij verschijnen van Zwijgen kan niet verbeterd worden, NRC Handelsblad, 29 februari 1980
Artikel Lijmen-achtig toneelstuk van Elsschot ontdekt, NRC Handelsblad, 18 september 2003
Artikel Conflict in familie schrijver, NRC Handelsblad, 27 december 2004
Artikel Kaboutertje kan schrijven, NRC Handelsblad, 9 april 2004
Artikel Minnares Elsschot, NRC Handelsblad, 29 maart 2004
Artikel Kunst en blote billen, NRC Handelsblad, 18 oktober 2003
Artikel Wereldtijdschrift, NRC Handelsblad, 14 oktober 2003
Artikel De kracht van 'Lijmen', NRC Handelsblad, 11 mei 2002
Artikel Elsschot de pionier, NRC Handelsblad, 16 januari 2001