Biest (melk)
Biest is de eerste melk die gevormd wordt nadat een zoogdier geworpen heeft. Bij mensen wordt meestal de term colostrum gebruikt.
Functie
[bewerken | brontekst bewerken]Biest is dikker en geler dan gewone melk en bevat veel afweerstoffen in de vorm van eiwitten. De eerste 24 uur na de baring is biest het rijkst aan afweerstoffen, daarna loopt ze snel terug en komt de gewone melkproductie op gang. Een net geboren zoogdier heeft nog geen eigen afweer, dus is het belangrijk dat het biest drinkt.
Biest varieert in kwaliteit en kwantiteit. In de veeteelt wordt de kwaliteit gemeten als het gehalte aan immunoglobuline G (IgG) per liter. 75% van de eiwitten in biest bestaat uit immunoglobulinen en albuminen. Normaal kunnen deze grote eiwitketens de darmwand niet passeren; alleen in de eerste 24 tot 36 levensuren staat de darmwand open voor deze afweerstoffen. Voor een maximale opname van de antistoffen moet het jong binnen zes uur na de geboorte biest drinken. Recente studies tonen aan dat runderen binnen de eerste dertig minuten biest moeten krijgen voor een maximale opname.[1]
Door de hoge concentratie aan zouten in biest wordt de darmfunctie bevorderd. Ook bevat biest meer vitamine A en caroteen dan gewone melk. Daarnaast bevat zij bij sommige dieren, zoals schapen en paarden, meer vetten, wat bevorderlijk is voor het jong, dat veel energie nodig heeft. Bij andere dieren, waaronder kamelen, bevat ze juist minder vet dan de melk. Bij varkens kan de concentratie vet in de melk 48 tot 72 uur na het werpen hoger zijn dan in de biest. De concentratie vet in de biest van koeien is zeer variabel.
Bij koeien wordt de eerste melk na het kalven griest genoemd; de tweede melk, vanaf twaalf uur na het kalven, wordt biest genoemd. Dit zijn termen die stammen uit de 19e eeuw[2] of nog eerder. In verband met de andere samenstelling mag biest de eerste dagen niet in de melktank. Na een dag of veertien noemt men het geen biest meer.
Menselijke consumptie van biest
[bewerken | brontekst bewerken]
Griest is niet geschikt voor menselijke consumptie, biest wel. Beweringen dat het eten van biest goed is voor de volwassen mens zijn aanvechtbaar, omdat de meeste componenten in de volwassen maag verteerd worden, met inbegrip van de antistoffen en alle andere eiwitten. Ondanks bewijzen dat de meeste componenten niet intact worden opgenomen, claimen voorstanders dat biest nuttig is bij de behandeling of preventie van verscheidene ziekten.[3][4][5]
Biest bevat immunoglobulinen die specifiek zijn voor veel ziekteverwekkers van de mens, waaronder Escherichia coli, Cryptosporidium parvum, Shigella flexneri, Salmonella, Stafylokokken[6] en het rotavirus (dat bij kleine kinderen diarree veroorzaakt). Voor er antibiotica waren, was biest de voornaamste bron van immunoglobulinen die werden gebruikt om bacteriën te bestrijden. Toen Albert Sabin zijn eerste orale vaccin tegen polio maakte, kwam het immunoglobuline dat hij gebruikte van biest.[7] Sinds er antibiotica zijn, nam de belangstelling voor biest af, maar nu er resistente ziekteverwekkers zijn ontstaan, komt er weer belangstelling voor natuurlijke alternatieven voor antibiotica zoals biest.[8]
Sommige atleten gebruiken biest in een poging hun prestatie te verbeteren,[9] hun hersteltijd te bekorten[10] en ziekte tijdens topprestaties te voorkomen.[11][12] Een supplement van 20 gram biest per dag, in combinatie met acht weken training, kan de vetvrije lichaamsmassa van actieve mannen en vrouwen doen toenemen.[13]
Een laag IGF-1-niveau kan samenhangen met dementie bij hoogbejaarden, hoewel er geen causaal verband is aangetoond.[14] Mensen met een eetstoornis hebben ook een laag IGF-1-niveau als gevolg van ondervoeding,[15] evenals mensen met obesitas.[16] Biest, dat veel IGF-1 bevat, kan daarom een nuttig onderdeel vormen van een vermageringsdieet. Hoewel IGF-1 niet intact wordt geabsorbeerd door het lichaam, stimuleert het wel de aanmaak van IGF-1 wanneer het als supplement wordt ingenomen.[17]
Biest dient wel hygiënisch gewonnen te worden, of alsnog een hygiënestap te doorlopen. Rauwe biest kan besmettingen bevatten, of de bron moet voorafgaand grondig getest worden. Bijvoorbeeld paratbc is een besmetting die in koeien en nog meer in geiten asymptomatisch voorkomt. Paratbc wordt ervan verdacht dat het de ziekte van Crohn kan veroorzaken, soms wel jaren later wegens de lange incubatietijd.[18] Zonder testen vooraf is het beter de biest te wellen, dit is tot aan de kook onder roeren langzaam verwarmen. Daarmee is de biest veiliger voor consumptie, maar zijn veel van de bijzondere stoffen verloren gegaan. De hygiëne-eis is de belangrijkste reden dat biest niet algemeen commercieel beschikbaar is.
Pap, lariekoek, pannenkoeken en kaas
[bewerken | brontekst bewerken]Wil men zieken helpen, dan wordt bijvoorbeeld het deel van de tweede melk gebruikt dat te veel is voor het kalf. De biest kan met suiker gegeten worden, met beschuit en kaneelsuiker en er kan pap van gemaakt worden. Door ze te wellen wordt de biest na enige tijd dikker, dan is ze goed geweld. Als ze nog langer verwarmd wordt, wordt het een soort kwarktaart die lariekoek wordt genoemd.[19][20] Biest kan ook ter vervanging van melk gebruikt worden bij het bakken van pannenkoeken. In verschillende landen wordt van biest kaas gemaakt, bijvoorbeeld Leipäjuusto in Noord-Finland en Kainuu, en Molozyvo in Oekraïne. Door haar bijzondere samenstelling past biest in een cholesterolverlagend dieet. In poedervorm wordt gedroogde biest verkocht als voedingssupplement.
Zie ook
[bewerken | brontekst bewerken]- Dit artikel of een eerdere versie ervan is een (gedeeltelijke) vertaling van het artikel Colostrum op de Engelstalige Wikipedia, dat onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding/Gelijk delen valt. Zie de bewerkingsgeschiedenis aldaar.
- ↑ Pakkanen R, Aalto J. (1997). Growth Factors and Antimicrobial Factors of Bovine Colostrum. International Dairy Journal 7 (5): 285–297. DOI: 10.1016/S0958-6946(97)00022-8.
- ↑ DBNL, Onze volkstaal · dbnl. DBNL. Geraadpleegd op 11 juli 2017.
- ↑ Uruakpa, F, Ismond, M.A.H, Akobundu, E.N.T (2002). Colostrum and its benefits: a review. Nutrition Research 22 (6): 755–767. DOI: 10.1016/S0271-5317(02)00373-1.
- ↑ Playford, RJ., Floyd, DN., Macdonald, CE., Calnan, DP., Adenekan, RO. (mei 1999). Bovine colostrum is a health food supplement which prevents NSAID induced gut damage. Gut 44 (5): 653–8. PMID 10205201. PMC 1727496. DOI: 10.1136/gut.44.5.653.
- ↑ Carver, JD., Barness, LA. (juni 1996). Trophic factors for the gastrointestinal tract. Clin Perinatol 23 (2): 265–85. PMID 8780905.
- ↑ McConnell, M. A., Buchan, G., Borissenko, M. V., Brooks, H. J. L. (2001). A comparison of IgG and IgG1 activity in an early milk concentrate from non-immunised cows and a milk from hyperimmunised animals. Food Research International 34 (2–3): 255–261. DOI: 10.1016/S0963-9969(00)00163-0.
- ↑ SABIN, AB. (nov 1950). Antipoliomyelitic substance in milk of human beings and certain cows. AMA Am J Dis Child 80 (5): 866–7. PMID 14777169.
- ↑ Pallasch, TJ. (okt 2003). Antibiotic prophylaxis: problems in paradise. Dent Clin North Am 47 (4): 665–79. PMID 14664458. DOI: 10.1016/S0011-8532(03)00037-5.
- ↑ Hofman, Z., Smeets, R., Verlaan, G., Lugt, R., Verstappen, PA. (dec 2002). The effect of bovine colostrum supplementation on exercise performance in elite field hockey players. Int J Sport Nutr Exerc Metab 12 (4): 461–9. PMID 12500989.
- ↑ Buckley, JD., Abbott, MJ., Brinkworth, GD., Whyte, PB. (juni 2002). Bovine colostrum supplementation during endurance running training improves recovery, but not performance. J Sci Med Sport 5 (2): 65–79. PMID 12188088. DOI: 10.1016/S1440-2440(02)80028-7.
- ↑ Ray Playford et al. (2011). The nutriceutical, bovine colostrum, truncates the increase in gut permeability caused by heavy exercise in athletes. American Journal of Physiology-Gastrointestinal and Liver Physiology, (March 2011).
- ↑ Berk, LS., Nieman, DC., Youngberg, WS., Arabatzis, K., Simpson-Westerberg, M. (apr 1990). The effect of long endurance running on natural killer cells in marathoners. Med Sci Sports Exerc 22 (2): 207–12. PMID 2355818.
- ↑ Antonio, J., Sanders, MS., Van Gammeren, D. (maart 2001). The effects of bovine colostrum supplementation on body composition and exercise performance in active men and women. Nutrition 17 (3): 243–7. PMID 11312068. DOI: 10.1016/S0899-9007(00)00552-9.
- ↑ Arai, Y., Hirose, N., Yamamura, K., Shimizu, K., Takayama, M. (feb 2001). Serum insulin-like growth factor-1 in centenarians: implications of IGF-1 as a rapid turnover protein. J Gerontol a Biol Sci Med Sci 56 (2): M79–82. PMID 11213280. DOI: 10.1093/gerona/56.2.M79.
- ↑ Caregaro, L., Favaro, A., Santonastaso, P., Alberino, F., Di Pascoli, L. (juni 2001). Insulin-like growth factor 1 (IGF-1), a nutritional marker in patients with eating disorders. Clin Nutr 20 (3): 251–7. PMID 11407872. DOI: 10.1054/clnu.2001.0397.
- ↑ Rasmussen, MH., Frystyk, J., Andersen, T., Breum, L., Christiansen, JS. (maart 1994). The impact of obesity, fat distribution, and energy restriction on insulin-like growth factor-1 (IGF-1), IGF-binding protein-3, insulin, and growth hormone. Metabolism 43 (3): 315–9. PMID 7511202. DOI: 10.1016/0026-0495(94)90099-X.
- ↑ Mero, A., Kähkönen, J., Nykänen, T., Parviainen, T., Jokinen, I. (aug 2002). IGF-I, IgA, and IgG responses to bovine colostrum supplementation during training. J Appl Physiol 93 (2): 732–9. PMID 12133885. DOI: 10.1152/japplphysiol.00002.2002. Gearchiveerd van origineel op 11 maart 2010. Geraadpleegd op 4 juni 2023.
- ↑ Paratbc (rundvee). Veearts.nl. Gearchiveerd op 30 oktober 2020. Geraadpleegd op 4 mei 2020.
- ↑ In G.H. Kocks, Woordenboek van de Drentse dialecten, Koninklijke Van Gorcum, 1996, ISBN 97 89023231769: Biestpudding - buustpudding, lariekoek
- ↑ Wageningen UR E-depot: Bijverdienen aan de handel in biest