Naardense Bijbel
| Naardense Bijbel | ||||
|---|---|---|---|---|
| Oorspronkelijke titel | Naardense Bijbel | |||
| Vertaler | Ds. Pieter Oussoren | |||
| Taal | Nederlands | |||
| Uitgever | Skandalon, Vught | |||
| Uitgegeven | 15 oktober 2004 | |||
| ||||
De Naardense Bijbel is een vertaling van de Bijbel in het Nederlands van de hand van predikant Pieter Oussoren in de traditie van de zogenaamde Amsterdamse School.[1] De bijbel is vernoemd naar de Nederlandse plaats Naarden, omdat de oorspronkelijke uitgave is geïllustreerd met afbeeldingen van 22 tongewelfschilderingen uit de Naardense Grote of Sint-Vituskerk. De Naardense Bijbel verscheen in 2004, tegelijk met de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV), op 15 oktober. In 2014 – tien jaar na de oorspronkelijk uitgave – is de vertaling van de Naardense Bijbel door Pieter Oussoren bijgewerkt en is er een herziene Naardense Bijbel verschenen.[2] Bij elke herdruk zijn echter altijd al correcties opgenomen. In sommige versies vanaf 2017 is ook een vertaling van de Deuterocanonieke boeken opgenomen.
Kenmerken van de vertaling[bewerken | brontekst bewerken]
De Naardense Bijbel biedt een zogenaamde idiolecte bijbelvertaling.[3] Die is meer brontaal getrouw dan doeltaal (Nederlands) gericht en probeert dus zo dicht mogelijk bij de oorspronkelijke bijbeltalen te blijven: Hebreeuws (en Aramees) en Grieks.[4] Woorden en woordstammen worden waar mogelijk eender vertaald en ook de woordvolgorde (syntaxis) in het Hebreeuws (Aramees) en Grieks wordt zoveel mogelijk weergegeven. Aldus wil de vertaler de woordherhalingen en woordspelingen zichtbaar maken die met name het Hebreeuws kleuren en ritme geven.[5] Om bijvoorbeeld het woordspel in het Hebreeuws weer te geven tussen adam (mens) en adama (bodem, grond) en dam (bloed) voegt Oussoren bij mens en grond telkens -rood- of -bloedrood- toe, bijvoorbeeld in Genesis 2,6-7: "Maar een damp klimt op van het land en heeft doordrenkt heel het aanschijn van de -rode- grond. Dan formeert de Ene, God, de -rode- mens van het stof uit de -rode- grond." En in Genesis 4 stroomt het door Kaïn vergoten -rode- bloed (dam) van Abel op de -bloedrode- grond (adama). Op dit consequent zichtbaar maken van de betekenis 'rood' is kritiek geleverd, bijvoorbeeld omdat er ook veel bijbelplaatsen zijn waar de associatie met 'rood' (de mens als 'stof van de rode akkergrond') geen enkele betekenis heeft.[6] Oussoren houdt het toevoegen van 'roodbloedig' bij het veel voorkomende mens (adam) dan ook niet consequent vol.[7]
Een ander kenmerk van de vertaling vormen de onconventionele woordvondsten. De chasida in Leviticus 11,19 (en in Jeremia 8,7 en in Job 39,14) wordt niet vertaald met het gebruikelijke 'ooievaar' maar als 'vroomvogel' (vanwege de stam ChSD).[8] Net als de NBV 2004 gebruikte Oussoren het neologisme 'huidvraat' voor het Hebreeuwse tsara'at in plaats van het gebruikelijke 'lepra' (naar het Grieks lepra in het Nieuwe Testament).[9] Maar in de herziene Naardense Bijbel 2014 is tsara'at vertaald als 'Egyptische ziekte'; het Griekse lepra blijft vertaald worden met 'huidvraat'. Ook worden acrostichons in het Hebreeuws altijd weergegeven. De beginletters van elk vers of elk groepje verzen (zoals in Psalm 119) vormen dan de opeenvolgende letters van het Hebreeuwse alfabet en worden met behulp van een verkort Nederlands alfabet ook in Oussorens vertaling een acrostichon.
Om het poëtische karakter van vooral het bijbelse Hebreeuws te laten uitkomen wordt de tekst kolometrisch weergegeven: alles wat, op basis van de Hebreeuwse leestekens, op één adem kan worden voorgelezen (kolon) wordt op één regel afgedrukt (kolometrie). Dat is een werkwijze die normaal gesproken alleen in poëzie wordt gebruikt, maar Oussoren gebruikt deze weergave, in navolging van de bijbelvertalingen van Buber en Rosenzweig, in alle type bijbelteksten (dus ook in proza).[10] Oussoren behandelt aldus de hele Bijbel als poëzie.[11] Onder predikanten[12] maar ook onder schrijvers als Benno Barnard, Maarten 't Hart, Geert van Istendael, Willem Jan Otten en Nicolaas Matsieris[13] is de vertaling juist vanwege zijn literaire karakter en verwantschap met de grondtekst populair.
Een ander opvallend kenmerk is dat de werkwoordsvormen (de Hebreeuwse onvoltooid tegenwoordige tijd en de Griekse aoristus) waar mogelijk zijn vertaald met de tegenwoordige tijd, als een praesens historicum; dus niet: God zei tot Abram..., maar God zegt tot Abram... Oussoren volgt hier de moderne Franse bijbelvertaler André Chouraqui die uitging van een 'présent historique'.[11] Deze tegenwoordige tijd wil volgens Oussoren recht doen aan het 'vertelkarakter' van de tekst die in principe een voordrachttekst is.[14]
In elke bijbelvertaling is het de vraag hoe de Hebreeuwse Godsnaam JHWH weergegeven moet worden. Gebruikelijk is de vertaling 'Heer', maar Oussoren kiest voor 'Ene' (naar aanleiding van Deuternonium 6,4: Hoor Israël, de HEER is onze God, de HEER is de enige (NBV). Zelf zegt hij daarover: "....net als de Heer is (de) Ene geen vertaling van de Godsnaam, maar de invulling van een lege plek die ontstaat wanneer je, met de synagoge mee, JHWH niet uitspreekt en niet vertaalt."[15]
Een heikel punt voor Oussoren is de vertaling van het Griekse ioudaioi met 'Joden'. Hij kiest bewust voor de vertaling 'Judeeërs' om te benadrukken dat bijvoorbeeld in het Johannesevangelie Jezus geen conflict heeft met 'de Joden' (hij was immers zelf een Jood), maar dat het gaat om een binnen-joodse twist tussen de Galilese Jood Jezus en zijn leerlingen en de Judese Joden uit Jeruzalem (met name de tempelelite daar).[16] Deze keuze heeft veel discussie opgeleverd.[17][18]
Ontvangst[bewerken | brontekst bewerken]
De Naardense Bijbel is geprezen als een uiterst letterlijke vertaling. Maar deze letterlijkheid leidt ook tot kritiek. Door zich zo te richten op de brontalen in plaats van op de doeltaal, het Nederlands, zou Oussoren de tekst in 'Nederhebreeuws' en 'Nedergrieks' hebben geschreven. Het Nederlands is volgens de critici soms te ver opgerekt.[19] Andere recensenten vinden de taal van de Naardense Bijbel juist verfrissend.[13]
Regionale uitgaven[bewerken | brontekst bewerken]
Eind 2004 verscheen er een speciale editie voor de inwoners van het Drentse dorp Nijeveen. Deze zogenoemde Nijeveense Bijbel had een oplage van 200 exemplaren en toonde afbeeldingen uit de kerkgeschiedenis van Nijeveen.[20] In november 2008 verschenen een Dordtse Bijbel én een Ruwielse Bijbel. De Naardense Bijbel kreeg vanaf 2007 nog meer regionale edities. In plaats van afbeeldingen van de tongewelfschilderingen uit Naarden, die de eerste editie verfraaiden, bevatten de regionale edities (een Groninger, een Amsterdamse, een Goudse) lokale afbeeldingen. In de Goudse uitgave zijn bijvoorbeeld de Goudse glazen opgenomen. De tekst van de Naardense Bijbel is in de regionale edities dus niet gewijzigd.[20]
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
- De tekst van de Naardense Bijbel
- De tongewelfschilderingen in de Grote of St.Vituskerk te Naarden (beschrijving en afbeeldingen)
- De auteur over de vertaalkeuzes in de Naardense Bijbel
- Christipedia over Naardense Bijbel
Referenties[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
|