Amersfoort
| Sjabloon:Gemeente in Nederland plus |
 |
 |
 |
Amersfoort (ⓘ) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Utrecht. De gemeente telt 138.048 inwoners (1 juli 2006, bron: CBS) en alleen de stad 119.785 inwoners (2005). Het is in bevolkingsaantal de tweede stad van de provincie Utrecht en de zeventiende (veertiende als men het buitengebied meetelt) van Nederland.
Geschiedenis
De stad dankt zijn ontstaan en naam aan een doorwaadbare plaats of voorde in de rivier de Eem (vroeger: Amer). Verschillende beken die water afvoerden uit de Gelderse Vallei kwamen bij elkaar in een laagte tussen de Amersfoortse Berg en het hoger gelegen gebied ten noorden van Amersfoort (Hoogland). Bij die doorwaadbare plaats werd de Eem gekruist door handelsroutes die van Utrecht naar het oosten en noorden liepen. De eerste vermelding van de plaats dateert van 1028. Er moet toen sprake geweest zijn van een boerennederzetting. De strategische ligging was voor de bisschop van Utrecht aanleiding om er één van zijn hoven te bouwen, om van hieruit de Gelderse Vallei te ontginnen. Waarschijnlijk werd dit bisschoppelijk hof in de eerste helft van de twaalfde eeuw gesticht op de plaats waar thans de Sint-Joriskerk staat. Handel en nijverheid leefden op en de nederzetting kreeg in 1259 stadsrechten van de Utrechtse bisschop Hendrik van Vianden.
In de acte, waarin aan Amersfoort stadsrechten werd verleend werd het stadje omschreven als een oppidum, dat wil zeggen dat de stad versterkt was, waarschijnlijk door een aarden wal, wellicht met poorten. Tegen het einde van de dertiende eeuw werd de eerste stenen muur gebouwd, met een lengte van 1550 meter, en omgeven door een gracht. Op de plattegrond van het centrum van Amersfoort is deze eerste stadsmuur nog goed terug te vinden.
Omstreeks 1380 werd al begonnen met de bouw van een nieuwe muur (gereed rond 1450). Daarvan was de totale lengte 2850 meter. En het oppervlak van de ommuurde stad verdrievoudigde. In deze muur werden een aantal poorten gebouwd die tot op de dag van vandaag te bewonderen zijn, zoals de Koppelpoort en Monnikendam. Van de eerste muur is weinig bewaard gebleven, slechts de sterk gerestaureerde Kamperbinnenpoort resteert. Niettemin is het verloop van de eerste muur nog intact; de Muurhuizen volgen het trace van de muur en maken gebruik van diens fundering.
Amersfoort kreeg in de Middeleeuwen na wonderen rond een Mariabeeld grote betekenis als bedevaartsoord, waardoor vanaf 1444 de Onze Lieve Vrouwetoren kon worden gebouwd.
Amersfoort had in de Middeleeuwen een bijzonder groot aantal brouwerijen en een belangrijke textielnijverheid De stad beleefde in de achttiende eeuw een bloeiperiode dankzij de tabaksteelt.
De komst van de spoorwegen deed de stad uit haar negentiende-eeuwse slaap ontwaken. Amersfoort werd een belangrijk knooppunt en is dat tot op heden gebleven. Aan het eind van de twintigste eeuw kreeg de stad een grote groei-impuls door de Groeistad-status, die inmiddels heeft geleid tot de bouw van grote nieuwe wijken, waarvan Kattenbroek door zijn bijzondere architectuur landelijke bekendheid heeft verworven.
Amersfoort komt ook voor in de geschiedenis van New York. De Nederlanders stichtten bij Nieuw Amsterdam op Long Island het dorpje 'Nieuw Amersfoort' vlakbij Breukelen (Brooklyn), Heemstede (Hempstead), Haarlem (Harlem) en Vlissingen (Flushing). Deze naam Amersfoort is later veranderd in 'Flatlands'. Het 'Amersfort Park' in Flatlands heeft zijn naam behouden.
Stadsbeeld en bezienswaardigheden
De middeleeuwse binnenstad is opmerkelijk goed geconserveerd. De Onze Lieve Vrouwetoren is de belangrijkste blikvanger. Met zijn 98 meter is het de op twee na hoogste kerktoren van Nederland. De bijbehorende kerk ging bij een explosie in 1787 verloren. De toren wordt gebruikt als oorsprong van het coördinatenstelsel van het Rijksdriehoeksnet. Oftewel, het exacte middelpunt van Onze Lieve Vrouwetoren is het punt van waaruit heel Nederland kadastraal genummerd is. Dit Kadastrale nul-punt is te zien in de vloer van de toren. De Toren wordt door Amersfoorters ook wel liefkozend "Lange-Jan" genoemd.
Belangrijke bezienswaardigheden zijn verder: de Sint-Joriskerk, de Koppelpoort (die zowel land- als waterpoort is), Monnickendam (waterpoort), Kamperbinnenpoort en de Muurhuizen, die tot stand kwamen nadat de oudste stadsmuur haar functie had verloren en gebruikt werd om huizen tegenaan te bouwen. De jongere stadsmuur is gedeeltelijk behouden en heeft de stad tot in de negentiende eeuw ruimschoots kunnen omsluiten.
Amersfoortse Kei
Een trivialer monument is de Amersfoortse kei, waaraan Amersfoort de bijnaam Keistad en haar inwoners de geuzennaam Keientrekkers danken.
Zie Amersfoortse kei.
Demografie
Amersfoort is in korte tijd enorm gegroeid door de status als groeistad. In 1985 telde de stad ruim 87.000 inwoners, nu is dat ruim 138.000. In 20 jaar zijn er dus 50.000 inwoners bijgekomen.
De stad kent 66.950 mannen en 70.058 vrouwen. Verder telt de stad 28.859 Amersfoorters die jonger zijn dan 15 jaar, 92.114 inwoners tussen de 15 en 64 jaar oud en 16.035 inwoners die ouder dan 64 jaar oud zijn. Vathorst wordt in de toekomst de grootste wijk. Men schat dat de Vinex locatie in 2020 25.288 inwoners herbergt. In 2005 is Nieuwland nog de grootste wijk met 15.010 Amersfoorters.
Onderwijs
Amersfoort heeft geen universiteit maar verder wel vrijwel alles. Onder andere de volgende scholen voor voortgezet onderwijs;
- Atrium
- Corderius College
- Farel College,
- Valei College,
- Van Lodensteincollege.
- Johan van Oldenbarnevelt Stedelijk Gymnasium
Spoorwegen
Het spoorwegemplacement van het spoorwegknooppunt Amersfoort is een van de grootste in Nederland, oorspronkelijk bestaand uit reizigersstation, rangeerterrein en hoofdwerkplaats. Nadat het rangeerterrein en het hoofdwerkplaats werden gesloten, heeft men een nieuw opstelterrein voor reizigerstreinen (Bokkeduinen) gebouwd. Dit om personenvervoer te scheiden van het goederenvervoer. Daarnaast was het oude rangeerterrein te druk voor beide verkeersstromen.
Het spoortraject in Amersfoort is grootscheeps gemoderniseerd in de periode 1992-1997, in het kader van het toenmalige NS Rail 21 plan:
- een derde eilandperron en nieuw stationsgebouw voor station Amersfoort
- nieuwe verkeersleidingspost
- spoorverdubbeling Amersfoort - Amersfoort aansluiting van twee naar vier sporen, alle overwegen vervangen door tunnels
- derde spoor tot station Schothorst
- fly-over bij Amersfoort Aansluiting
Daarnaast is op 27 mei 2006 het nieuwe station Amersfoort Vathorst geopend voor de nieuwe wijk Vathorst. Dit station heeft drie perronsporen.
In de toekomst zullen aan de Westzijde van station Amersfoort Centraal nog moderniseringen nodig zijn, omdat daar in toekomst knelpunten gaan optreden. Mogelijke oplossingen zijn het doortrekken van meer sporen naar de aansluitingen richting Utrecht en Amsterdam, zodat treinen meer de ruimte krijgen als ze vertrekken van de perrons richting Utrecht/Amsterdam. Verder zullen er fly-overs en overwegsaneringen nodig zijn om knooppunt Amersfoort actueel te houden.
Sport
Amersfoort heeft lange tijd een voetbalclub gehad die uitkwam in de eerste divisie. Dat was de Hollandia-Victoria Combinatie, oftewel HVC. HVC speelde zijn wedstrijden in een bescheiden stadion op sportpark Birkhoven. De club heeft een aantal beroemde spelers voortgebracht als de latere bondscoach Jan Zwartkruis, keeper Piet Schrijvers, en de veldspelers Henk Wery, Mosje Temming en Ron Spelbos. De profsectie van HVC werd in 1973 omgedoopt in SC Amersfoort. Die club heeft nog tot 1982 doorgespeeld, waarna het definitieve eind kwam voor het Amersfoorts betaald voetbal.
Ook de tennisbond KNLTB is in Amersfoort gevestigd. Amersfoort herbergt ook de tennisclub ALTA Amersfoort.
Verder heeft Amersfoort een badmintonvereniging die in de hoogste Nederlandse divisie speelt: BCA (Badminton Combinatie Amersfoort). Ook AZ&PC (Amersfoortse Zwem- en Poloclub) is een bekende naam in Nederland.
Musea
- Museum Flehite
- Mondriaanhuis
- Nederlandse Cavaleriemuseum
- Armando Museum
- Museum de Zonnehof
- Museum Jacobs van den Hof
- Vindselmuseum In Natura
- Culinair Museum
Toeristische attracties
- Amersfoort heeft sinds 1948 een dierentuin, het Dierenpark Amersfoort, gelegen in het Bos Birkhoven, aan de westkant van de stad.
Er worden stadswandelingen georganiseerd door het Gilde Amersfoort en rondvaarten in de Amersfoortse grachten door Stichting Waterlijn.
Partnergemeente
Amersfoort heeft sinds 1993 een stedenband met het Tsjechische Liberec.
Wijken
De gemeente Amersfoort is verdeeld in wijken, waaronder twee dorpen.
De wijken met een woonfunctie zijn:
|
|
|
Daarnaast bestaan er nog een aantal wijken zonder woonfunctie:
|
|
Geboren in Amersfoort
- Johan van Oldenbarnevelt (14 september 1547), staatsman
- Paulus Bor (ca. 1601), schilder
- Carel Victor Gerritsen (2 februari 1850), politicus
- Piet Mondriaan (7 maart 1872), schilder
- Willem Sandberg (24 oktober 1897), museumdirecteur en grafisch ontwerper
- Johan Heesters (5 december 1903), toneelspeler en operettezanger
- Riek Schagen (15 november 1913), actrice en kunstschilderes
- Huub Franssen (9 augustus 1916), politicus
- Edzo Toxopeus (19 februari 1918), politicus
- Boy Trip (10 oktober 1921), minister van wetenschapsbeleid 1973-1977
- Carel ter Linden (2 oktober 1933), predikant
- Ralph Inbar (24 december 1938), tv presentator
- Dick Tommel (18 april 1942), politicus
- Jan Carel van Dijk (17 februari 1949), voorzitter hcc
- Anke Rijnders (23 augustus 1956), zwemster
- Peter Drost (25 februari 1958), zwemmer
- Marcel Sophie (23 mei 1962), leadzanger Pater Moeskroen
- Frank Drost (22 maart 1963), zwemmer
- Oscar Dros (1963), korpschef in Groningen
- John van den Brom (4 oktober 1966), voetballer
- Marc van Westerlaak (1 augustus 1971), schrijver
- Valerie Zwikker (24 mei 1972), tv-presentatrice
- Hans van de Haar (1 februari 1975), voetballer
Literatuur
H. Halbertsma, Zeven eeuwen Amersfoort (1959)
Everard Meyster, Keyklucht van Jock en Ernst, op de steen-uyle-vlucht deser werelt (1661)
Dr. J. Hovy, Amersfoort in Prent (1975)
Dr. J.F.B. van Hasselt, Amersfoort rondom zijn Toren (1948)
Cor van den Braber, Gezicht op Amersfoort van Matthias Withoos (2003)
Cor van den Braber, Geveltekens Amersfoort (2005)