Naar inhoud springen

Kaïn en Abel: verschil tussen versies

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
ExposeMyStupidity (overleg | bijdragen)
15.247 bewerkingen
met name scheiden verhaal en interpretatie
Regel 1: Regel 1:
[[Bestand:Ghent Altarpiece A - Cain - Abel - sacrifice.jpg|thumb|Abel als [[schaapherder]] en Kaïn als [[Agrariër|landbouwer]], deel van [[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)]]]]
[[Bestand:Ghent Altarpiece A - Cain - Abel - sacrifice.jpg|thumb|Het offer van Kaïn en Abel, deel van [[Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)]]]]
[[Bestand:DSC08146 - Milano - Caino e Abele - Statua del Duomo - Foto Giovanni Dall'Orto - 18-jul-2003.jpg|thumb|Kaïn vermoordt Abel]]
[[Bestand:DSC08146 - Milano - Caino e Abele - Statua del Duomo - Foto Giovanni Dall'Orto - 18-jul-2003.jpg|thumb|Kaïn vermoordt Abel]]
[[Bestand:Cain kills Abel.png|thumb|Kaïn heeft Abel gedood, een [[gravure]] van [[Gustave Doré]]]]
[[Bestand:Cain kills Abel.png|thumb|Kaïn heeft Abel gedood, een [[gravure]] van [[Gustave Doré]]]]


'''Kaïn''' ([[Hebreeuws]]: קַיִן, ''Kajien'') en '''Abel''' (Hebreeuws: הֶבֶל, ''Heḇel'') waren volgens [[Genesis (boek)|Genesis]] 4
'''Kaïn''' ([[Hebreeuws]]: קַיִן, ''Kajien'') en '''Abel''' (Hebreeuws: הֶבֶל, ''Heḇel'') waren volgens [[Genesis (boek)|Genesis]] 4 in de [[Hebreeuwse Bijbel]] de twee oudste zonen van [[Adam en Eva]]. Kaïn was volgens de Bijbel de eerste persoon die werd geboren en de eerste moordenaar, Abel was de eerste persoon die stierf.
<ref>[https://bijbel.eo.nl/bijbel/genesis/4 bijbel.eo.nl Genesis 4 Adams zonen]. Genesis 4. Geraadpleegd op 12 december 2019.</ref>
⚫
<ref>[https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/8168 chabad.org Genesis 4 Hebreeuwse en Engelse tekst]. Genesis 4. Geraadpleegd op 16 december 2019.</ref><ref>[http://www.newadvent.org/bible/gen004.htm newadvent.org Genesis 4] in het [[Grieks]] ([[Septuagint]]), [[Latijn]] ([[Vulgaat]]) en [[Engels]] (Knox Bible)</ref>
⚫
<!--<ref>[https://www.biblestudytools.com/vul/genesis/4.html biblestudytools.com Genesis 4] in het Latijn volgens de [[Vulgaat]]. Geraadpleegd op 16 december 2019.</ref> -->
in de [[Hebreeuwse Bijbel]] (voor Christenen het [[Oude Testament]]) de twee oudste zonen van [[Adam en Eva]]. Kaïn was volgens de Bijbel de eerste persoon die werd geboren en de eerste moordenaar, Abel was de eerste persoon die stierf.


== Het verhaal ==
== Het verhaal ==
=== Genesis ===
=== Genesis 4 ===
De Bijbel schrijft dat [[Eva (persoon)|Eva]] zwanger werd en dat Kaïn werd geboren. Daarna werd Abel geboren, zonder dat er melding wordt gemaakt van zwangerschap.
[[Eva (persoon)|Eva]] werd zwanger en baarde Kaïn. Daarna werd Abel geboren.


Kaïn werd landbouwer; Abel werd herder. Op een keer brachten de broers [[JHWH]] een [[Offer (religie)|offer]]. Kaïn offerde een deel van zijn oogst en Abel een dier van zijn kudde. JHWH merkte het offer van Abel op, maar had geen oog voor het offer van Kaïn. Kaïn werd woedend. JHWH vroeg Kaïn waarom hij zo kwaad werd en waarschuwde hem dat zonde op de loer lag.
⚫
Kaïn, de oudste van de twee, was landbouwer; Abel was schaapherder. Kaïn doodde zijn broer, omdat [[God (jodendom)|God]] Abels dieroffer wel aannam, maar het offer van Kaïn, een deel van de oogst van het land, niet. In afbeeldingen wordt vaak getoond dat de rook van Abels offer opstijgt en de rook van Kaïn niet, hoewel in de tekst van Genesis 4 geen sprake is van vuur of rook. Hoewel [[jaloezie (gevoel)|jaloezie]] voor de hand ligt, vermeldt het verhaal geen details over het offer of de reden voor de daaropvolgende broedermoord, noch voor Gods voorkeur.


Kaïn vroeg Abel om het veld in te gaan. Vervolgens doodde Kaïn zijn broer. JHWH vroeg Kaïn waar zijn broer was, waarop deze antwoordde: "Dat weet ik niet. Moet ik soms waken over mijn broer?" Om zijn daad wordt Kaïn door JHWH vervloekt en verdoemd tot zwerven. Kaïn zei JHWH dat hij bang was dat iemand hem zou doden. Daarom bracht JHWH op Kaïn een "teken" aan, zodat niemand hem kwaad zal doen. Zijn eventuele moord zal zevenvoudig worden gewroken, beloofde JHWH.
God vraagt Kaïn waar zijn broer is, waarop deze antwoordt met "Ben ik mijn broeders hoeder?" Om zijn daad wordt Kaïn door God vervloekt en verdoemd tot zwerven ([[Genesis (boek)|Genesis]] 4:11). Desondanks brengt God op Kaïn een "teken" aan, zodat niemand hem kwaad zal doen. Zijn eventuele moord zal zevenvoudig worden gewroken, belooft God. Kaïn trekt naar "het land van Nod ([[Hebreeuws]]: אֶרֶץ־נוֹד – ʾereṣ-Nōḏ, "het Land van Zwerf"), ten oosten van [[Hof van Eden|Eden]]" (Genesis 4:16) ''nod'' is de stam van het Hebreeuwse [[werkwoord]] voor "zwerven", dus hier wordt niet een land maar de doelloosheid aangeduid waarmee Kaïn aanvankelijk de wereld in trok. In ''Nod'' vindt hij zijn vrouw (blijkbaar waren er behalve Adam, Eva, Kaïn en Abel ook nog andere mensen; dit door de Bijbeltekst niet verklaard gegeven is een thema in [[Kritiek op het christendom]]), met wie hij de zoon [[Henoch]] krijgt (Genesis 4:17). Later sticht Kaïn een stad, de eerste die in de Bijbel genoemd wordt, die hij naar zijn zoon Henoch noemt.

Kaïn trok naar "het land van Nod, ten oosten van [[Hof van Eden|Eden]]", had gemeenschap met zijn vrouw, die hem een zoon baarde: [[Henoch]]. Kaïn was toen een stad aan het bouwen, de eerste die in de Bijbel genoemd wordt, die hij naar zijn zoon Henoch noemde.


=== Jubileeën ===
=== Jubileeën ===
Regel 24: Regel 22:
De Hebreeuwse tekst geeft aanleiding te concluderen dat met Kaïn en Abel meerlingen zijn geboren. Zo geeft [[Rasji]] in zijn verklaring aan dat met Kaïn een tweelingzus zou zijn geboren (wegens het verbindingswoord את, ''et'') en met Abel twee tweelingzusters (aangezien twee keer het verbindingswoord את wordt gebruikt), een drieling aldus. Genesis 4:2 geeft namelijk aan dat Eva "later" baarde, waaruit geconcludeerd wordt dat zij eerst een tweeling en erna een drieling ter wereld bracht. A.H. Edelkoort concludeerde dat Kaïn en Abel mogelijk [[Meerling|tweelingbroers]] waren.<ref>A.H. Edelkoort schrijft: "Wil dit zeggen dat Kaïn en Abel tweelingen waren? Het is zeer wel mogelijk. ... Maar het is ook mogelijk dat bedoeld is: na een nieuwe zwangerschap."</ref>
De Hebreeuwse tekst geeft aanleiding te concluderen dat met Kaïn en Abel meerlingen zijn geboren. Zo geeft [[Rasji]] in zijn verklaring aan dat met Kaïn een tweelingzus zou zijn geboren (wegens het verbindingswoord את, ''et'') en met Abel twee tweelingzusters (aangezien twee keer het verbindingswoord את wordt gebruikt), een drieling aldus. Genesis 4:2 geeft namelijk aan dat Eva "later" baarde, waaruit geconcludeerd wordt dat zij eerst een tweeling en erna een drieling ter wereld bracht. A.H. Edelkoort concludeerde dat Kaïn en Abel mogelijk [[Meerling|tweelingbroers]] waren.<ref>A.H. Edelkoort schrijft: "Wil dit zeggen dat Kaïn en Abel tweelingen waren? Het is zeer wel mogelijk. ... Maar het is ook mogelijk dat bedoeld is: na een nieuwe zwangerschap."</ref>


=== Seth de vervanger van Abel? ===
=== Offers ===
⚫
In afbeeldingen wordt vaak getoond dat de rook van Abels offer opstijgt en de rook van Kaïn niet, hoewel in de tekst van Genesis 4 geen sprake is van vuur of rook. Hoewel [[jaloezie (gevoel)|jaloezie]] voor de hand ligt, vermeldt het verhaal geen details over het offer of de reden voor de daaropvolgende broedermoord, noch voor Gods voorkeur.
⚫
Na Abels dood krijgen Adam en Eva nog een zoon, die zij als 'vervanging' van Abel beschouwen. Zij noemen hem [[Seth (persoon)|Seth]]. Omdat de [[Genealogie (geschiedkunde)|genealogieën]] van Kaïn en Seth sterk overeenkomen qua namen, is het idee geopperd dat Seth misschien een latere toevoeging aan het verhaal is, om te voorkomen dat alle mensen volgens Genesis van de broedermoordenaar Kaïn zouden afstammen. Verder is er de mogelijkheid dat de naam Seth en Kaïn door elkaar gewisseld worden door de parallel met de Egyptische mythe van [[Seth (mythologie)|Seth]]. De Egyptische god Seth vermoordde hierin zijn broer [[Osiris (mythologie)|Osiris]].


In het [[christendom]] is de interpretatie van dit verhaal dat Abel [[Geloof (religieus)|geloof]] had en Kaïn niet.<ref>[[Brief aan de Hebreeën|Hebreeën]] 11:4</ref> De daden van Kaïn waren slecht en die van Abel rechtvaardig.<ref>1 Johannes 3:12</ref>
⚫
=== Christendom ===
In het [[Nieuwe Testament]] wordt Kaïn getekend als een waarschuwing tegen de zonde en de gevolgen ervan,<ref>1 Johannes 3:12</ref><ref>Judas 1:11</ref> terwijl Abel juist als voorbeeld van een ware gelovige wordt genoemd, hetgeen een verklaring biedt voor Gods voorkeur voor Abels offer:


⚫
=== Nod ===
{{citaat|Door zijn geloof heeft Abel God een offer gebracht dat beter was dan dat van Kaïn. Om zijn geloof verklaarde God hem rechtvaardig en aanvaardde hij zijn gaven. Door zijn geloof blijft Abel spreken, ook na zijn dood.<ref>[[brief aan de Hebreeën|Hebreeën]] 11:4</ref>}}
Het land van Nod ([[Hebreeuws]]: אֶרֶץ־נוֹד, ''ʾereṣ-Nōḏ'', "het Land van Zwerf") is afgeleid van de stam van het Hebreeuwse [[werkwoord]] voor "zwerven". Hierdoor wordt soms aangenomen dat het niet een land maar de doelloosheid aanduidde waarmee Kaïn aanvankelijk de wereld in trok.


=== Kaïns vrouw ===
⚫
In de kunst is de dood van de onschuldige Abel vaak verbeeld als voorafschaduwing van de dood van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Christus]].
De tekst in Genesis geeft niet aan waar Kaïn zijn vrouw vond. Dit is een thema in de [[Schriftkritiek]].

In de [[Targoem]] en andere [[rabbijnse literatuur]] werd aangenomen dat Kaïn met zijn zus trouwde.<ref>John Byron (2011): ''Cain and Abel in Text and Tradition: Jewish and Christian Interpretations of the First Sibling Rivalry'', Leiden: Brill, pag. 2</ref> In [[Jubileeën]] 4 wordt vermeld dat deze zus Awan heette; in andere geschriften wordt ze Jumelia genoemd.<ref>William Haines (2011): ''[https://www.tparents.org/Library/Unification/Talks1/Haines/Haines-110316.htm Who did Cain marry?]''</ref>

=== Set de vervanger van Abel? ===
⚫
Na Abels dood krijgen Adam en Eva nog een zoon, die zij als 'vervanging' van Abel beschouwen. Zij noemen hem [[Seth (persoon)|Set]]. Omdat de [[Genealogie (geschiedkunde)|genealogieën]] van Kaïn en Set sterk overeenkomen qua namen, is het idee geopperd dat Set misschien een latere toevoeging aan het verhaal is, om te voorkomen dat alle mensen volgens Genesis van de broedermoordenaar Kaïn zouden afstammen. Verder is er de mogelijkheid dat de naam Set en Kaïn door elkaar gehaald worden door de parallel met de Egyptische mythe van [[Seth (mythologie)|Seth]]. De Egyptische god Seth vermoordde hierin zijn broer [[Osiris (mythologie)|Osiris]].


== Historisch perspectief ==
== Historisch perspectief ==
Regel 38: Regel 42:


== Gnostiek ==
== Gnostiek ==

In veel [[gnostiek|gnostische]] teksten en met name in de gnostische stroming van het [[sethianisme]] worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt als gevolg van een verkrachting van haar door de [[Archont (gnostiek)|archonten]], de dienaren van de [[demiurg]]. In teksten als bijvoorbeeld het ''[[Wezen van de Wereldheersers]]'' en de ''[[Oorsprong van de Wereld]]'' zijn Kaïn en Abel de prototypes van de slechts door passies en driften beheerste niet-gnostische mens. In het ''[[Apocryphon van Johannes]]'' worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt door [[Jaldabaoth]], de demiurg zelf. Eigenlijk heten zij [[JHWH]] en [[Elohim]], de twee namen voor God in de Hebreeuwse bijbel. Het zijn beide demonische krachten en om dat feit te verhullen worden zij ook aangeduid als Kaïn en Abel.
In veel [[gnostiek|gnostische]] teksten en met name in de gnostische stroming van het [[sethianisme]] worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt als gevolg van een verkrachting van haar door de [[Archont (gnostiek)|archonten]], de dienaren van de [[demiurg]]. In teksten als bijvoorbeeld het ''[[Wezen van de Wereldheersers]]'' en de ''[[Oorsprong van de Wereld]]'' zijn Kaïn en Abel de prototypes van de slechts door passies en driften beheerste niet-gnostische mens. In het ''[[Apocryphon van Johannes]]'' worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt door [[Jaldabaoth]], de demiurg zelf. Eigenlijk heten zij [[JHWH]] en [[Elohim]], de twee namen voor God in de Hebreeuwse bijbel. Het zijn beide demonische krachten en om dat feit te verhullen worden zij ook aangeduid als Kaïn en Abel.
Regel 45: Regel 48:


God zendt een raaf om Kaïn uit te leggen wat hij met het lijk van zijn broer moet doen; er is immers nog nooit iemand overleden, laat staan begraven (De Tafel 31). Het verhaal stelt verder dat: ''Wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het scheppen van wanorde in het land, het ware alsof hij het gehele mensdom had gedood.''
God zendt een raaf om Kaïn uit te leggen wat hij met het lijk van zijn broer moet doen; er is immers nog nooit iemand overleden, laat staan begraven (De Tafel 31). Het verhaal stelt verder dat: ''Wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het scheppen van wanorde in het land, het ware alsof hij het gehele mensdom had gedood.''

== Kunst ==
⚫
In de kunst is de dood van de onschuldige Abel vaak verbeeld als voorafschaduwing van de dood van [[Jezus (traditioneel-christelijk)|Christus]].

== Externe links ==
* [https://debijbel.nl/bijbel/NBV/GEN.4/Genesis-4 Genesis 4] op debijbel.nl
* [https://www.chabad.org/library/bible_cdo/aid/8168 Genesis 4] Hebreeuwse en Engelse tekst op chabad.org
⚫
* [http://www.newadvent.org/bible/gen004.htm Genesis 4] in het [[Grieks]] ([[Septuagint]]), [[Latijn]] ([[Vulgaat]]) en [[Engels]] (Knox Bible) op newadvent.org
⚫
* [https://www.biblestudytools.com/vul/genesis/4.html Genesis 4] in het Latijn volgens de [[Vulgaat]] op biblestudytools.com


{{Appendix}}
{{Appendix}}

Versie van 7 jun 2020 11:57

Het offer van Kaïn en Abel, deel van Het Lam Gods (Gebroeders Van Eyck)
Kaïn vermoordt Abel
Kaïn heeft Abel gedood, een gravure van Gustave Doré

Kaïn (Hebreeuws: קַיִן, Kajien) en Abel (Hebreeuws: הֶבֶל, Heḇel) waren volgens Genesis 4 in de Hebreeuwse Bijbel de twee oudste zonen van Adam en Eva. Kaïn was volgens de Bijbel de eerste persoon die werd geboren en de eerste moordenaar, Abel was de eerste persoon die stierf.

Het verhaal

Genesis 4

Eva werd zwanger en baarde Kaïn. Daarna werd Abel geboren.

Kaïn werd landbouwer; Abel werd herder. Op een keer brachten de broers JHWH een offer. Kaïn offerde een deel van zijn oogst en Abel een dier van zijn kudde. JHWH merkte het offer van Abel op, maar had geen oog voor het offer van Kaïn. Kaïn werd woedend. JHWH vroeg Kaïn waarom hij zo kwaad werd en waarschuwde hem dat zonde op de loer lag.

Kaïn vroeg Abel om het veld in te gaan. Vervolgens doodde Kaïn zijn broer. JHWH vroeg Kaïn waar zijn broer was, waarop deze antwoordde: "Dat weet ik niet. Moet ik soms waken over mijn broer?" Om zijn daad wordt Kaïn door JHWH vervloekt en verdoemd tot zwerven. Kaïn zei JHWH dat hij bang was dat iemand hem zou doden. Daarom bracht JHWH op Kaïn een "teken" aan, zodat niemand hem kwaad zal doen. Zijn eventuele moord zal zevenvoudig worden gewroken, beloofde JHWH.

Kaïn trok naar "het land van Nod, ten oosten van Eden", had gemeenschap met zijn vrouw, die hem een zoon baarde: Henoch. Kaïn was toen een stad aan het bouwen, de eerste die in de Bijbel genoemd wordt, die hij naar zijn zoon Henoch noemde.

Jubileeën

Volgens het boek der Jubileeën stierf Kaïn in het jaar 931, dus een jaar na zijn vader Adam. Hij verongelukte doordat zijn stenen huis boven hem instortte. Zo stierf Kaïn op dezelfde manier als Abel, want hij had Abel met een steen gedood.

Interpretatie

Meerlingen

De Hebreeuwse tekst geeft aanleiding te concluderen dat met Kaïn en Abel meerlingen zijn geboren. Zo geeft Rasji in zijn verklaring aan dat met Kaïn een tweelingzus zou zijn geboren (wegens het verbindingswoord את, et) en met Abel twee tweelingzusters (aangezien twee keer het verbindingswoord את wordt gebruikt), een drieling aldus. Genesis 4:2 geeft namelijk aan dat Eva "later" baarde, waaruit geconcludeerd wordt dat zij eerst een tweeling en erna een drieling ter wereld bracht. A.H. Edelkoort concludeerde dat Kaïn en Abel mogelijk tweelingbroers waren.[1]

Offers

In afbeeldingen wordt vaak getoond dat de rook van Abels offer opstijgt en de rook van Kaïn niet, hoewel in de tekst van Genesis 4 geen sprake is van vuur of rook. Hoewel jaloezie voor de hand ligt, vermeldt het verhaal geen details over het offer of de reden voor de daaropvolgende broedermoord, noch voor Gods voorkeur.

In het christendom is de interpretatie van dit verhaal dat Abel geloof had en Kaïn niet.[2] De daden van Kaïn waren slecht en die van Abel rechtvaardig.[3]

Nod

Het land van Nod (Hebreeuws: אֶרֶץ־נוֹד, ʾereṣ-Nōḏ, "het Land van Zwerf") is afgeleid van de stam van het Hebreeuwse werkwoord voor "zwerven". Hierdoor wordt soms aangenomen dat het niet een land maar de doelloosheid aanduidde waarmee Kaïn aanvankelijk de wereld in trok.

Kaïns vrouw

De tekst in Genesis geeft niet aan waar Kaïn zijn vrouw vond. Dit is een thema in de Schriftkritiek.

In de Targoem en andere rabbijnse literatuur werd aangenomen dat Kaïn met zijn zus trouwde.[4] In Jubileeën 4 wordt vermeld dat deze zus Awan heette; in andere geschriften wordt ze Jumelia genoemd.[5]

Set de vervanger van Abel?

Na Abels dood krijgen Adam en Eva nog een zoon, die zij als 'vervanging' van Abel beschouwen. Zij noemen hem Set. Omdat de genealogieën van Kaïn en Set sterk overeenkomen qua namen, is het idee geopperd dat Set misschien een latere toevoeging aan het verhaal is, om te voorkomen dat alle mensen volgens Genesis van de broedermoordenaar Kaïn zouden afstammen. Verder is er de mogelijkheid dat de naam Set en Kaïn door elkaar gehaald worden door de parallel met de Egyptische mythe van Seth. De Egyptische god Seth vermoordde hierin zijn broer Osiris.

Historisch perspectief

Soortgelijke verhalen komen ook bij andere volken voor, waardoor men vermoedt dat de oude rivaliteit tussen de rondtrekkende veehouders en de plaatsgebonden landbouwers de achtergrond vormt voor het verhaal. Kaïn en Abel wordt dan ook vaak aangehaald door Anarchoprimitivisten, zoals Daniel Quinn in zijn boek Ismaël. Kaïn was een akkerbouwer en de stichter van de eerste steden, wat hem maakt tot de stichter van de beschaving. Abel daarentegen vestigde zich niet en maakte zich geen eigenaar van grond, wat hem maakt tot de primitieveling, de natuurmens.

Gnostiek

In veel gnostische teksten en met name in de gnostische stroming van het sethianisme worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt als gevolg van een verkrachting van haar door de archonten, de dienaren van de demiurg. In teksten als bijvoorbeeld het Wezen van de Wereldheersers en de Oorsprong van de Wereld zijn Kaïn en Abel de prototypes van de slechts door passies en driften beheerste niet-gnostische mens. In het Apocryphon van Johannes worden Kaïn en Abel bij Eva verwekt door Jaldabaoth, de demiurg zelf. Eigenlijk heten zij JHWH en Elohim, de twee namen voor God in de Hebreeuwse bijbel. Het zijn beide demonische krachten en om dat feit te verhullen worden zij ook aangeduid als Kaïn en Abel.

Koran

De Koran verhaalt in de soera De Tafel over de twee zonen van Adam. Ze worden niet met naam genoemd, maar binnen de islam worden de namen Habiel (Abel) en Kabiel (Kaïn) gebruikt. Ook hier betreft het een offer dat van de een wel wordt aangenomen en van de ander niet. Volgens de ene broer komt dat, omdat de ander niet godvrezend is, waarop hij wordt doodgeslagen. Zo behoort hij tot de verliezers, maar beseffende dat hij het lijk niet zal kunnen verbergen, behoort hij tot hen die wroeging hebben.

God zendt een raaf om Kaïn uit te leggen wat hij met het lijk van zijn broer moet doen; er is immers nog nooit iemand overleden, laat staan begraven (De Tafel 31). Het verhaal stelt verder dat: Wie ook een mens doodt, behalve wegens het doden van anderen of het scheppen van wanorde in het land, het ware alsof hij het gehele mensdom had gedood.

Kunst

In de kunst is de dood van de onschuldige Abel vaak verbeeld als voorafschaduwing van de dood van Christus.

Externe links

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kaïn_en_Abel&oldid=56495036"