Symbool

Voor het begrip uit de informatica, zie Symbool (informatica).

Symbolen op een grafsteen

Symbolen op een speelkaart

Een symbool of zinnebeeld is een teken waarbij geen natuurlijke relatie bestaat tussen de representatie van het teken en de betekenis die ermee wordt uitgedrukt.

Een symbool is een betekenisdrager; het heeft enerzijds een vorm of representatie, en anderzijds een betekenis. De betekenis van een symbool is conventioneel; zij berust meestal op afspraken die de gebruikers van het symbool of (zoals in de taal) de gebruikers van het systeem waar het symbool deel van uitmaakt ooit hebben gemaakt. De semiotiek onderscheidt naast het symbool twee andere soorten tekens: de index en het icoon.

In ons dagelijks leven komen symbolen op allerlei plaatsen terug. Ze bepalen ons straatbeeld met vlaggen, handelsmerken, logo’s en reclameborden. In het verkeer komen we talloze afbeeldingen tegen die ons vertellen wat we wel of niet mogen doen of die ons waarschuwen voor gevaarlijke situaties.

Symbolen worden gebruikt in vrijwel alle wetenschappen zoals de wiskunde, de logica en de natuur- en scheikunde, om te streven naar eenvoud en zo veel mogelijk ondubbelzinnigheid in de uitspraken; er worden, dikwijls na verhitte debatten, nauwkeurige afspraken gemaakt over hun betekenis, zodat later zo precies mogelijk gepraat kan worden over de begrippen die in de betreffende wetenschap worden bestudeerd.

De cultuur wordt ook wel gezien als een groot symbolenspel waar religie, kunst, wetenschappelijke en filosofische kennis alsmede economische verschijnselen deel van uitmaken. Maar wellicht vinden we een van de meest complexe en tegelijkertijd meest gebruikte vorm van symbolen terug in de gesproken en geschreven taal.

Het woord ‘symbool’ heeft zijn oorsprong in het Griekse zelfstandige naamwoord ‘symbolon’ of ‘sumbolon’, dat teken, kenteken of herkenningsteken betekent, en het werkwoord ‘symballoo’, dat ontmoeten, bijeenbrengen of vergelijken betekent. Ook komt ons woord 'symbool' van het Griekse werkwoord 'syn-ballein' wat 'samenvallen' betekent. In het symbool valt de 'feitelijke' en beleefde werkelijkheid samen; er is geen streng onderscheid tussen beide. Symbolen zijn tekens, beelden, uitdrukkingen die een dubbele gerichtheid bevatten. Het symbool ontleent zijn bijzondere kracht aan het gegeven dat de letterlijke betekenis verwijst naar een tweede, die de eerste overstijgt (Messing, 1977).

Huistekens en merktekens[bewerken | brontekst bewerken]

In een tijd waarin het grootste deel van een bevolking niet kon lezen of schrijven, was het van belang om bijvoorbeeld eigendom duidelijk te maken: het brandmerken van vee, het merken van grenspalen, het merken van huisraad et cetera. Men deed dit met eenvoudige, goed herkenbare tekens, meestal huismerken genoemd.

Deze huismerken werden soms generaties lang door een familie gevoerd en werden ook geaccepteerd als handtekening van een ongeletterde persoon. In oude notariële akten zijn vaak huismerken als ondertekening te vinden en ook oude graffiti toont soms interessante huismerken.

Heraldische wapens zijn een gecultiveerde vorm van huismerken. De heraldiek, die deze (familie)wapens beschrijft, heeft een heel eigen set van symbolen.

Getallensymboliek[bewerken | brontekst bewerken]

Het Maya-teken voor het getal 0

In overleveringen, culturele tradities of in godsdiensten kunnen getallen een symbolische betekenis hebben. Deze kan per cultuur of godsdienst sterk verschillen. In de westerse (christelijke) traditie wordt het getal 13 vaak in verband gebracht met ongeluk.

In de joodse Kabbala en de daarin voorkomende getalsleer of Gematria hebben alle cijfers, getallen en hun onderlinge bewerking een eigen symbolische betekenis.

Symbolen en reclame[bewerken | brontekst bewerken]

In de reclame wordt vaak een appel gedaan op bewuste of onbewuste kennis en begrip van symbolen om het koopgedrag van de consument te beïnvloeden.

Vaak spelen kleuren daarbij een belangrijke rol. In het geval er van de naam een symbool is gemaakt, spreekt men van een beeldmerk.

Andere voorbeelden[bewerken | brontekst bewerken]

Letter of lettercombinatie als voorstelling van een chemisch element zoals in het periodiek systeem; ook wetenschappelijke notaties, zoals wiskundige symbolen en symbolen voor eenheden. Hoewel deze symbolen meestal gewone letters uit het alfabet zijn (of een opeenvolging van letters), is dwingend voorgeschreven dat het hoofdletters of kleine letters moeten zijn. Het symbool voor kilohertz is bijvoorbeeld kHz.
Vlaggen van landen zoals te zien is bij het artikel Lijst van vlaggen van de wereld
Wapens van landen, zie het artikel Lijst van nationale heraldische wapens
Symbolen voor bedrijven (logo), beroepen, verenigingen, clubs en genootschappen
Letters, woorden, zinnen en leestekens. Sommige symbolen uit de verre oudheid zijn geëvolueerd tot schrifttekens.
Protoschrift

Informatica en telecommunicatie[bewerken | brontekst bewerken]

In de informatica is een symbool een discrete waarde waaraan een semantische inhoud, een specifieke betekenis is toegekend, bijvoorbeeld een identifier of integer, maar ook een complexe structuur zoals een Document Object Model is een symbool dat bestaat uit symbolen.

In de telecommunicatie vertegenwoordigt het begrip symbool een discrete signaalwaarde (die bij signaaltransport gedurende een bepaalde tijd hetzelfde blijft).

Religieuze symbolen[bewerken | brontekst bewerken]

Symbool voor het zonnewiel

Godsdiensten over de hele wereld bedienen zich van symbolen, die kunnen staan voor het complete concept van die religie, maar ook voor begrippen die een rol spelen binnen die religie. Zo kunnen tekens een symbolische functie hebben. Een religieus symbool kan ook de vorm hebben van een geschrift (dan ook als symbolum geschreven, zoals de Apostolische geloofsbelijdenis (Symbolum Apostolicum), die als (herkennings)teken fungeert voor de eenheid van een geloofsgemeenschap.

Een teken heeft altijd maar een betekenis, een symbool meerdere betekenissen. Een symbool geeft te denken over de hoofdzaken van het leven.

Ook menselijke, dierlijke, halfmenselijke of bovenmenselijke figuren hebben binnen godsdiensten soms een heel specifieke betekenis.

Voorbeelden van symbolen spelen een belangrijke rol in religie en spiritualiteit:

Om (hindoeïsme)
Bodhiboom (boeddhisme)
Christelijke vlag
Davidster (jodendom)
Dharmawiel (boeddhisme)
Ichtus (christendom)
Kruis (christendom)
Ouroboros (esoterie)
Pentagram (esoterie)
Sauwastika (o.a. hindoeïsme, jaïnisme en boeddhisme en gebruikt door de nazi's)
Yin en yang (taoïsme)
de Gulden Regel

Gevaarsymbolen[bewerken | brontekst bewerken]

Zie Gevaarsymbool voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Gevaarsymbolen zijn herkenbare symbolen ontworpen om te waarschuwen voor gevaarlijke stoffen of gevaarlijke locaties. Het gebruik van gevaarsymbolen wordt vaak bij wet geregeld en geregisseerd door normalisatie-instellingen.