Gebruiker:Geus/Kladblok

Levenslange gevangenisstraf is in de meeste landen de hoogste straf die door een rechtbank kan worden opgelegd. Dit impliceert dat een veroordeelde opgesloten wordt tot zijn levenseinde, maar de meeste landen kennen een regeling voor voorwaardelijke invrijheidsstelling (VI). Alleen de doodstraf geldt als een zwaardere straf, maar die wordt in veel landen niet meer toegepast. Het leven van de tot levenslang veroordeelde is uitzichtloos en ervaringsdeskundigen spreken wel van een "levend-doodverklaring". Hieronder de specifieke regelingen per land.

België

In België betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit en in de praktijk vrijwel altijd na een aantal jaar vrijkomt door middel van een beroep, gratie of een voorwaardelijke invrijheidstelling. VI is mogelijk na een detentie van minimaal 10 jaar. In tegenstelling tot wat algemeen wordt aangenomen, betekent levenslange opsluiting in België wel degelijk dat de veroordeelde levenslang kan worden opgesloten. Levenslange opsluiting is in België bijgevolg niet - zoals vaak wordt gesteld - gelijk aan 30 jaar. België kent evenwel geen vorm van levenslange opsluiting waarbij de veroordeelde niet om zijn voorwaardelijke invrijheidstelling kan verzoeken via de Wet Lejeune.

Denemarken

In Denemarken betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit en in de praktijk vrijwel altijd een voorwaardelijke invrijheidstelling krijgt na verloop van tijd. Er is een wettelijke regeling waardoor de rechter en de reclassering kunnen besluiten tot een VI.

Duitsland

In Duitsland wordt de situatie van elke veroordeelde tot levenslang na 15 jaar detentie beoordeeld door een onafhankelijke kamer van drie rechters. Als zij VI overwegen, kunnen zij een uitgebreid onderzoek starten om vast te stellen of VI verantwoord is. Dit systeem geldt alleen voor Duitsland, maar wordt door deskundigen gezien als een voorbeeld voor alle landen, met een balans tussen mensenrechten en veiligheid voor de maatschappij.

Engeland en Wales

Engeland en Wales kennen een zeer uitgebreide wetgeving voor de levenslange gevangenisstraf, met een vastgestelde minimumduur voor bepaalde delicten en keuze-elementen, waar rechters kunnen bepalen hoe lang de straf duurt. Dit is het zogenaamde tariff-systeem.

Estland

In Estland betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit. VI is mogelijk na een detentie van minimaal 30 jaar. De president heeft de bevoegdheid gratie te verlenen, maar dit is nog nooit gebeurd.

Finland

In Finland kent men wel de levenslange gevangenisstraf, maar het is gebruikelijk dat er na 12 tot 14 jaar detentie gratie wordt verleend.

Frankrijk

In Frankrijk bestaat een levenslange gevangenisstraf ("perpetuité incompressible") sinds 1 februari 1994 ("la loi 94-891 du 1er février 1994") in geval van kindermoord voorafgegaan door verkrachting, foltering of barbarij. In maart 2011 als onderdeel van de wet LOPPSI 2, werd levenslang zonder voorwaardelijke vrijlating uitgebreid tot gevallen van moorden op personen bekleed met openbaar gezag, mits zij zijn begaan met voorbedachten rade dan wel door een georganiseerde bende. Deze uitbreiding was een initiatief van president Sarkozy, na de moord op een politieagent door een lid van de terroristische organisatie ETA maart 2010. Voor andere delicten bestaat er een regeling voor VI na 15 jaar detentie.

Ierland

In Ierland betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit en in de praktijk vrijwel altijd na een aantal jaar vrijkomt door middel van een beroep, gratie of een voorwaardelijke invrijheidstelling. Er is een wettelijke regeling waardoor de rechter en de reclassering kunnen besluiten tot een VI.

Italië

In Italië betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit. VI is mogelijk na een detentie van minimaal 26 jaar.

Litouwen

In Litouwen betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit. VI is mogelijk na een detentie van minimaal 26 jaar.

Nederland

In Nederland kent men geen regeling voor VI bij een levenslange gevangenisstraf. Gratie kan alleen verleend worden via Koninklijk Besluit en dit is sinds 1970 maar drie keer gebeurd. De levenslange celstraf werd in 1870 ingevoerd als vervanging van de doodstraf, die toen werd afgeschaft. Levenslang wordt gezien als een alternatief voor de doodstraf.

Volgens de richtlijnen van het Openbaar Ministerie is de straf levenslang gereserveerd voor de ernstigste delicten, waarbij er bijvoorbeeld meerdere doden te betreuren zijn. Slechts in enkele gevallen werd levenslang opgelegd voor een enkelvoudige moord, maar dan was er sprake van een justitiële voorgeschiedenis. Behalve met de ernst van het delict wordt er ook rekening gehouden met de persoonlijke omstandigheden van de verdachte. Op 10 december 2003 nam de Tweede Kamer een wetsvoorstel van de fracties van de LPF en VVD aan dat het mogelijk maakte leiders van terroristische organisaties levenslang op te leggen.

Aantal levenslanggestraften

Zie ook Lijst van tot levenslang veroordeelden in Nederland.

Sinds de invoering van het Wetboek van Strafrecht, is in de periode van 1886 tot 1945 34 keer een levenslange gevangenisstraf opgelegd. Van 1945 tot 1970 werd de straf 14 maal opgelegd (oorlogsmisdadigers onder de bijzondere rechtspleging buiten beschouwing gelaten). In de jaren 70 werd de levenslange gevangenisstraf niet opgelegd. Na 1980 is aan 36 personen een levenslange gevangenisstraf opgelegd. Daarvan zijn er relatief veel in de laatste paar jaar; de rechter lijkt steeds vaker levenslang op te leggen. Dat steeds vaker levenslang wordt opgelegd, komt volgens advocaat en "levenslang-deskundige" Willem Anker mede door de druk van de publieke opinie om strenger te straffen en de praktijk van de vervroegde invrijheidstelling:

"Daardoor is twintig jaar straf in de praktijk 13,4 jaar. Tussen 13,4 jaar en levenslang zit niets, en omdat dát gat te groot is, grijpen rechters vaker naar levenslang."

Om deze reden is op 1 februari 2006 een wetswijziging in werking getreden die een gevangenisstraf van 30 jaar mogelijk maakt voor de misdrijven waarvoor voorheen twintig jaar opgelegd mocht worden.

De laatste jaren komt het steeds meer voor dat rechters de tbs-maatregel gebruiken om personen buiten de samenleving te houden, indien aannemelijk kan worden gemaakt dat ze ten tijde van het delict verminderd toerekeningsvatbaar waren. Tbs kan in deze zin een verkapte vorm van levenslang worden. De langstzittende tot tbs veroordeelde was Theo H., die meer dan 50 jaar (tussen 1960 en 2011) in tbs-klinieken zat. De langstzittende tot levenslang veroordeelde is Koos Hertogs, die vanaf 1982 in de gevangenis zit.

Gratie

Er is geen regeling tot VI, maar een veroordeelde kan een gratieverzoek indienen. Bij Koninklijk Besluit kan gratie worden verleend en wordt levenslang omgezet in een tijdelijke celstraf. Dit besluit wordt genomen door de minister van Justitie en ondertekend door de koningin. De minister zal hiervoor altijd het advies van het Openbaar Ministerie, de rechtbank en medische adviseurs inwinnen. Daarnaast houdt hij rekening met gevoelens in de samenleving. Het was lange tijd gebruikelijk dat een levenslanggestrafte gegratieerd werd. Van de 48 levenslanggestraften van 1886 tot 1970 kreeg 83% uiteindelijk gratie. In 1967 is berekend dat deze straffen na gemiddeld 15,7 jaar werden omgezet in een tijdelijke gevangenisstraf.

Na 1970 kwamen nog drie levenslang veroordeelden vrij door gratie. In 1975 kwam huisarts John Opdam na 21 jaar vrij. Hij had twee keer levenslang gekregen voor het vergiftigen van zijn vrouw en een celgenoot. Hans van Zon, in 1969 opgesloten voor drie roofmoorden, werd in 1986 op vrije voeten gesteld. In 2009 werd ook gratie verleend aan een gevangene die tot levenslang was veroordeeld en terminaal ziek was. De man pleegde in 1992 een dubbele moord in de Duitse stad Frankfurt. De rechter in Duitsland legde hem levenslang op, een straf die in 1998 door Nederland werd overgenomen toen hij naar Nederland werd uitgeleverd. De man overleed in september 2009.

Met uitzondering van deze in Duitsland veroordeelde man, heeft dus geen van de tot levenslang veroordeelden, met een veroordeling ná 1970, gratie gekregen. Omdat gratie steeds sporadischer lijkt te worden en levenslang daarmee dan letterlijk levenslang wordt, probeerden enkele verdachten die levenslang hadden gekregen via de Hoge Raad een uitspraak af te dwingen dat de levenslange gevangenisstraf in Nederland niet mag worden opgelegd, omdat dit in strijd zou zijn met Europese verdragen. De Hoge Raad oordeelde echter dat levenslange gevangenisstraf mag worden opgelegd, omdat aan een levenslang gestrafte nog steeds gratie kan worden verleend.

Forum Levenslang

Op 20 juni 2008 is het Forum humane tenuitvoerlegging levenslange gevangenisstraf opgericht. Dit forum bestaat uit juristen, medici, gedragswetenschappers en pastoraal werkers. Het zet zich in voor een meer humane tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf. Hoewel de leden van dit forum erkennen dat levenslang uit het oogpunt van vergelding en beveiliging een passende reactie kan zijn, vinden zij dat gezondheidsschade bij gedetineerden moet worden voorkomen en dat een gedetineerde zicht moet houden op terugkeer in de samenleving. Dit volgt ook uit het Europees recht. Het hoeft volgens het forum niet te betekenen dat elke levenslang gestrafte weer vrijkomt, maar er moet naar verloop van tijd wel weer een toets plaatsvinden. Het forum wil dat daarvoor een fatsoenlijke juridische procedure komt.

Polen

In Polen betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit. VI is mogelijk na een detentie van minimaal 25 jaar.

Schotland

In Schotland betekent "levenslang" dat de veroordeelde voor onbepaalde tijd in gevangenschap zit en in de praktijk vrijwel altijd na een aantal jaar vrijkomt door middel van een beroep, gratie of een voorwaardelijke invrijheidstelling. Er is een wettelijke regeling waardoor de rechter en de reclassering kunnen besluiten tot een VI.

Verenigde Staten van Amerika

In de Verenigde Staten verschilt de opvatting van levenslang sterk per staat. Meestal wordt er geen "levenslang" gegeven, maar een straf die veel langer is dan een normaal mensenleven (bijvoorbeeld 200 jaar voor meerdere moorden). In een gerechtelijke uitspraak kan worden opgenomen of een later beroep of vrijlating mogelijk is of niet.

In Mexico is de maximale gevangenisstraf 60 jaar. Het Mexicaanse Hooggerechtshof heeft in 2001 bepaald dat een levenslange gevangenisstraf zonder de mogelijkheid op beroep ongrondwettelijk is omdat het wreed en ongebruikelijk hard is, en dat het Artikel 18 van de Mexicaanse Grondwet schendt. Daarna kwamen er geruchten in omloop die zeiden dat veel Amerikaanse misdadigers naar Mexico zijn gevlucht omdat ze wisten dat Mexico ze waarschijnlijk niet zou uitleveren aan de VS (of een ander land waar de maximumstraf hoger ligt dan wat volgens de Mexicaanse wet toegestaan is). Het verschil tussen de Amerikaanse en de Mexicaanse visie op levenslange gevangenisstraffen hebben hoge spanningen veroorzaakt in de internationale politiek totdat het Mexicaanse Hooggerechtshof de mogelijkheid op uitlevering weer openstelde.

Bronnen, noten en/of referenties

[[Categorie:Straf]]