Gebruiker:Melvinvk/Kladblok/14
| Eindenhout | ||||
|---|---|---|---|---|
| Huis met de Beelden | ||||
| ||||
| Locatie | ||||
| Plaatsnaam | Haarlem | |||
| Adres | Wagenweg 242 | |||
| Coördinaten | 52° 22′ NB, 4° 37′ OL | |||
| Status en tijdlijn | ||||
| Status | In gebruik | |||
| Oorspr. functie | Buitenplaats | |||
| Huidig gebruik | Woningen | |||
| Start bouw | 1793 | |||
| Bouw gereed | 1794 | |||
| Opening | 1794 | |||
| Verbouwing | 1973-'77 | |||
| Restauratie | 1973 -'77, 2009 | |||
| Dimensies | ||||
| Vloeroppervlak | 1.000 m2 m² | |||
| Architectuur | ||||
| Bouwstijl | Neoclassicistisch | |||
| Materiaal | Baksteen | |||
| Bouwinfo | ||||
| Architect | Abraham van der Hart | |||
| Eigenaar | Stadsherstel | |||
| Erkenning | ||||
| Monumentstatus | Rijksmonument | |||
| Sinds | 27 november 1969 (19818) 23 november 1999 (513481) | |||
| Monumentnummer | 19818, 513481 | |||
| Detailkaart | ||||
  | ||||
| ||||
Eindenhout is een niet als zondag in gebruik zijnde buitenplaats en een natuurgebied in de Noord-Hollandse stad Haarlem. Het is gelegen aan de Wagenweg in stadsdeel Haarlem Zuid-West in het Haarlemmerhoutkwartier.
Het hoofdgebouw of herenhuis van de buitenplaats heet Huis Eindenhout en wordt in de volksmond ook wel Huis met de Beelden genoemd.
Etymylogie[bewerken | brontekst bewerken]
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
In dit gedeelte van Haarlem bevond zich in 1630 een huis. Dit huis was gelegen naast herberg Het Dronckenhuisje. Tot 1685 staat dit huis bekend als Het Nieuwe Dronckenhuisje. In de transporten van 1700 tot 1746 komt de naam Endenhout voor en is dan in gebruik als hofstede.
de beruchte Amsterdamse belastingpachter Christoffel Lublink was in 1745 eigenaar van de hofstede. Volgens een overlevering zou tijdens de pachtersoproer in juni 1748 de op plunderen beluste Amsterdammers door een warm onthaal zijn afgestapt van hun oorspronkelijk voornemen.
Er wordt vermoed dat tussen 1745 en 1775 de buitenplaats is voorzien van herenhuis, tuinmanswoning, een wagenhuis en een stalling. In 1775 werd de hofstede, toen Eindenhout genoemd, samen met de eerder genoemde herberg en landerijen tot aan de Leidsevaart van elf morgen groot verkocht voor ƒ 27.100.
In 1787 werd de hofstede opnieuw verkocht, als ‘restantdeel’ door Anna Maria Visscher. Het is onduidelijk waardoor er sprake is van een restantdeel en of deze bijvoorbeeld is vernietigd door brand, storm of een andere (natuur)ramp.
In 1793 kwam het terrein van de voormalige buitenplaats zo’n 700 roeden groot[a] in handen van de Amsterdamse koopman en leerhandelaar George Gerard Lans. Er resteerde enkel een opstaande schuur, muur en de oprijlaan. In hetzelfde jaar liet Lans, die bekend stond als de Gouden Lans omdat hij als aanhanger van de Verlichting veel schonk aan goede doelen, de restanten afbreken en vroeg hij toestemming om een nieuwe buitenplaats te bouwen. Met de bouw van deze nieuwe buitenplaats werd eveneens in 1793 aangevangen. De eerste steen van het Huis Eindenhout werd door zijn kinderen Christiaan Ernst en Margaretha Catharina op 16 augustus 1793 gelegd.[b] Dit nieuwe Huis Eindenhout werd ontworpen en opgetrokken in neoclassicistische architectuur en is vermoedelijk naar ontwerp van de architect Abraham van der Hart.[c]
Eindenhout werd in 1802 verkocht aan Jacob Temmink (1748-1822), die onder meer kassier van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) was. Temmink liet Eindenhout gedurende zijn bezit verfraaien. Zo liet hij in 1802 een theekoepel bouwen aan de Leidsevaart. En ook dankt het pand de bijnaam Huis met de Beelden door Temmink's toedoen. Temmink zou namelijk rond 1810 twee marmeren sfinxen hebben laten maken in Italië. Door bouwhistorisch onderzoek wordt dit echter betwist en wordt verondersteld dat de beelden van de buitenplaats Velserbeek uit Velsen-Zuid afkomstig zijn. Deze beelden zouden vervaardigd moeten zijn door de Amsterdamse beeldhouwer Ignatius van Logteren. De twee sfinxen zijn te vinden bij de trappartij aan de voorkant van het herenhuis.
Op 13 december 1818 werd Eindenhout opnieuw verkocht, ditmaal door Temmerink voor ƒ 45.000. Na deze verkoop werd de buitenplaats voor zo’n anderhalve eeuw, achtereenvolgend bezit van edelen. Te beginnen met Henri Theodore van Wijkerslooth van Grevenmachern (1780-1823), hij maakte van 1808 tot 1823 deel uit van de Amsterdamse gemeenteraad. Hij liet het Huis Eindenhout, dat hij gebruikte als zomerverblijf, na aan zijn zus Maria Geertruida. In 1825 kwam de buitenplaats in handen van het invloedrijke geslacht Van Brienen. Telgen uit dit geslacht droegen over het algemeen openbare ambten zoals raadslid, burgemeester of kamerlid. Per generatie van de Van Brienen werd Eindehout wisselend als woonhuis of zomerverblijf benut. Van 1825 tot 1855 was bijvoorbeeld Arnold Willem van Brienen eigenaar.
In 1886 werd opdracht gegeven aan L.P. Zocher om twee zijvleugels te ontwerpen en te laten bouwen.
In 1915 werd in opdracht van de toenmalige eigenaar H.A. van Odyck door de firma Rooker & Achterberg, gevestigd aan de Ceintuurbaan 173 te Amsterdam, in de tuin achter het huis een rond tempeltje en tuinbanken van kunststeen geplaatst. Aan de trap van het tempeltje staan twee afgietsels die in 1914 zijn gemaakt van de twee sfinxen die zich aan de voorkant van het huis bevinden. Het tempeltje toont vergelijkenis met de Tempo di Diana in de tuin van Villa Pallavicini-Durazzo dat te vinden is in Pegli, een voorstad van Genua, Italië. In 1948 stortte het dak in van het tempeltje.
in 1962 werd het landgoed verkocht aan de gemeente Haarlem. Deze legde op het terrein een politiemanege aan. De rest van het landgoed werd verwaarloosd en verwilderde en werd daardoor in de jaren 80 als vogelreservaat aangewezen.
In de periode 1973 - 1977 werd Eindehout gerestaureerd en werd het herenhuis in appartementen opgesplitst. Ook werden grotendeels de oorspronkelijke kleuren van het huis teruggebracht: grijsgroen voor de gevels en rose voor fries en fronton.
Op een deel van het terrein wordt een politiemanege aangelegd. De rest wordt door verwildering in de jaren ’80 als vogelreservaat aangewezen. In 1972 komt het vervallen huis en een stukje van de tuin in particuliere handen.
in 2018 werd de buitenplaats Eindehout aangekocht door Stadsherstel.
Beschrijving Huis Eindenhout[bewerken | brontekst bewerken]
Het Huis Eindenhout heeft een monumentaal front met voor de middenrisaliet een portiek, bestaande uit vier kolossale corinthische zuilen met composiete kapitelen die een fronton dragen.
De bakstenen gevels van dit huis zijn niet gepleisterd, maar men koos voor een houten bekleding om ze aan het gezicht te ontrekken. De tussen de planken uitgespaarde groeven dienen de indruk te wekken dat het hier uit natuursteen opgetrokken gevels betreft.
Natuurgebied[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen en noten
|
Categorie:Rijksmonument in Haarlem Categorie:Woning in Haarlem Categorie:Landgoed in Noord-Holland Categorie:Haarlem Zuid-West Categorie:Geschiedenis van Haarlem Categorie:Park in Haarlem