Overleg:Pseudowetenschap

Dit artikel maakt deel uit van het WikiProject Skepticisme, dat artikelen aanmaakt, verbetert en onderhoudt die te maken hebben met wetenschappelijk scepticisme.

WikiProject Skepticisme

Volgens Wikipedia:Veel_voorkomende_spelfouten is de juiste spelling pseudo-wetenschap zijn (met een streepje). Maar klopt dat eigenlijk wel? Rene Pijlman 4 mei 2003 16:11 (CEST)

• maar met de laatste aannpassing (2005) toch juist spellen als pseudowetenschap.Door de wol geverfd 24 nov 2005 15:38 (CET)

Nogmaals nagegaan omdat de titel zonder - staat en soms in de tekst met -: de Woordenlijst Nederlandse Taal is beslissend en heeft pseudowetenschap, dus zonder -. (Van Dale, uitg.13 heeft het met koppelteken). Kan iemand die de Van Dale, uitg. 14 (laatste!) heeft even nagaan? Hoe dan ook blijft de Woordenlijst beslissend. Ik heb dus alles veranderd naar pseudowetenschap behalve in de verwijzing naar de Franse versie pseudo-science! Dartelaar 13 dec 2006 03:37 (CET)

Wat betreft de spelling ter volledigheid een link naar de Woordenlijst:

"Bijzonder geval 7.B

Een afleiding* met een voorvoegsel* van Griekse of Latijnse oorsprong behandelen we als een samenstelling*. We schrijven het voorvoegsel aan het grondwoord* vast. Bij klinkerbotsing krijgt de afleiding een koppelteken.

Het gaat om voorvoegsels (of elementen die we als voorvoegsel gebruiken) zoals aero-, anti-, audio-, auto-, bi-, bio-, co-, contra-, de-, di-, duo-, elektro-, extra-, giga-, intra-, loco-, macro-, micro-, mini-, mono-, multi-, neo-, para-, pre-, pro-, proto-, pseudo-, quasi-, re-, retro-, semi-, socio-, supra-, tri-, ultra- en vice-."[1]

Cerberus™ 22 jan 2008 04:47 (CET)

Koppelteken is optioneel, zie ook: https://spelling.prisma.nl/?id=1022660. Dus heb de zinssnede dat 'pseudo-wetenschap' de verouderde spelling is weggehaald. Zowel met als zonder koppelteken is officieel juist. In de Woordenlijst (en Van Dale) staan altijd alleen verplichte streepjes genoemd; dat betekent niet dat de variant met koppelteken fout is. 83.83.2.151 26 feb 2024 12:44 (CET)

---

Hoezo is Marxisme als wetenschappelijke theorie een pseudowetenschap? En waarom zou economie op deze manier niet een pseudowetenschap zijn? Guaka 4 mrt 2004 19:55 (CET)

Ook de vermelding van Freud is op zijn minst discutabel. Dan kun je er veel historische vormen van wetenschap er op plaatsen. Ik denk ook Newton wel. Roepers 4 mrt 2004 21:12 (CET)

Overigens zijn niet alle elementen uit Freuds theorie afgeschreven zie [1] Roepers 4 mrt 2004 21:41 (CET)

Ik geef toe dat ik me hier op glad ijs begeef, maar ik doe het in elk geval in goed gezelschap: De vermelding van deze twee als pseudo-wetenschap gaat terug op Karl Popper. In essentie is zijn argument dat deze theorieën doordat ze 'alles' kunnen verklaren in feite 'niks' verklaren - zoals iemand van Freud beschreef "als het niet de moeder is, dan is het de vader die voor de moeder in de plaats is gekomen". Mijn eerste gedachte was om een scheiding te maken tussen 'door vrijwel iedereen als pseudo-wetenschap gezien' en 'door sommigen/velen als pseudo-wetenschap gezien', maar ik kwam tot de conclusie dat dat alleen maar meer discussie zou uitlokken. Daarom de huidige vorm met de waarschuwing erboven. Desondanks, voel je vrij om deze uit de lijst te verwijderen - ze zijn zeker van een andere aard dan de meer 'algemeen aanvaarde' pseudo-wetenschappen zoals astrologie. Andre Engels 5 mrt 2004 15:48 (CET)

Karl Popper is geen goed gezelschap - misschien moeten we eens een lemma "pseudofilosofie" aanmaken. ;o)

MWAK--84.27.81.59 29 okt 2004 11:02 (CEST)

Lastig artikel

Pseudo-wetenschap is elke verzameling van kennis die beweert wetenschappelijk te zijn, maar die niet voldoet aan de normale wetenschappelijke criteria (....).

Lastige definitie. Voldoet wiskundige kennis aan wetenschappelijke criteria? Een essentieel onderdeel van de wiskundige kennis wordt gevormd door axioma's: onbewijsbare uitgangspunten. En gezien de rol van wiskunde in de natuurwetenschap valt daarmee misschien wel de grond weg onder de natuurwetenschap.

Zou het dan moeten gaan om elke theorie waarvan beweerd wordt dat deze wetenschappelijk is, maar die niet voldoet aan de wetenschappelijke methode. De wetenschappelijke methode is echter alleen van toepassing op natuurwetenschappen. Sociale wetenschappen als geschiedenis en economie kunnen niets met reproduceerbaarheid.

Dan dus "elke natuurwetenschappelijke theorie waarvan beweerd wordt dat deze wetenschappelijk is". Maar ja, dan krijg je het punt dat veel van de genoemde voorbeelden niet pretenderen een natuurwetenschappelijke theorie te zijn. Veel genoemde voorbeelden zijn opvattingen, filosofieën en zijn religieus of liggen daar tegen aan. En religie is weer geen natuurwetenschap.

Volgende poging: "elke theorie die op het terrein ligt van de natuurwetenschap, maar die gefalsifieerd is door experimentele resultaten". Klopt ook weer niet, want dan zou elke hypothese die een natuurwetenschapper opstelt en die vervolgens (desnoods door zijn eigen werk) gefalsifieerd wordt, hieronder vallen. Bovendien is deze manier van falsifiëren van hypothesen de normale werkwijze in de wetenschappelijke methode.

Ik kom er niet uit. En eigenlijk vind ik dat het hele artikel absoluut niet NPOV is (ondanks dat ik het qua overtuigingen waarschijnlijk grotendeels eens ben met de schrijvers).

Pseudo-wetenschap is niet goed te definiëren, het is een term die door organisaties als Stichting Skepsis wordt gehanteerd om hun doelgroep ergens van te overtuigen (namelijk dat Astrologie en nog een heel rijtje zaken wetenschappelijk gezien onzin zijn). Als een dergelijke definitie wordt gehanteerd als basis voor het artikel, dan wordt het artikel m.i. een stuk meer NPOV.

Taka 2 mei 2005 18:49 (CEST)

Nee he, dit is wat ik nu juist niet beoogde, een discussie over hoe wetenschappelijk de evolutietheorie is. Sorry, maar deze discussie gaat over hoe de term "pseudo-wetenschap" het best gedefinieerd kan worden, niet over de discussie of materialisme wel of niet geloof is. Om het duidelijk te stellen: wetenschap gaat uit van het materialisme, want anders valt er niets te meten. Taka 2 mei 2005 19:49 (CEST)

Wat betreft wiskunde zou je met recht kunnen stellen dat zij nooit van zichzelf beweert een wetenschap te zijn. (Vandaar altijd: wiskunde en natuurwetenschappen en zo). Dat is dus het probleem niet Jcwf

Sociale wetenschappen als geschiedenis en economie kunnen niets met reproduceerbaarheid... Hmm, is dat wel waar? Als iemand de Codex Hammurabi bestudeert, zou ik dat in principe toch ook kunnen doen (kan het helaas niet lezen). Bovendien als er nieuw bewijmateriaal gevonden wordt, kunnen oude conclusies bijgesteld moeten worden. Falsifieerbarheid is dus ook in de geschiedenis niet gans onmogelijk, en nee in de natuurwetenschap is het bewijsmateriaal vaak ook niet voorhanden tot er een nieuwe techniek verschijnt of zo. Die nieuwe technieken kunnen ook in historisch/archeologisch onderzoek nieuwe inzichten oplevern. Zo veel anders is het dus ook weer niet. Jcwf

(na bewerkingsconflict) Ok, dat van die wiskunde neem ik dan van je aan. Maar wiskunde is wel de basis van alle natuurwetenschappen. Zijn die dan allemaal gebouwd op onwetenschappelijke aannames? Dat levert toch een probleem op waar je niet zo snel uit komt.

Het is meer dat ik het heel moeilijk vind om "pseudo-wetenschap" anders te definiëren als een term die in bepaalde kringen gebruikt wordt om een aantal theorieën (die inderdaad niet wetenschappelijk zijn) te ondergraven. Kennelijk was het nodig om al die theorieën met één term aan te kunnen duiden. Maar de aanval beperkt zich wel tot aan religie grenzende filosofieën. Het lijkt me dat de term pseudo-wetenschap ook heel goed van toepassing is op allerlei zalfjes tegen rimpels. Maar daar heeft men het niet over, waarom is onduidelijk. Kijk voor de gein maar eens op Nanosoom.

De manier waarop de term wordt gebruikt is veel eerder tekenend voor de werkwijze van een belangengroep (met een beperkte doelstelling) dan voor een duidelijk omschreven begrip. Het artikel gaat simpelweg mee met dit gebruik, zonder daar afstand van te nemen. Vandaar mijn neiging om dit artikel als niet-NPOV te willen betitelen. Ik hoop dat dat overkomt.

Eigenlijk kwam ik hierop omdat het me interessant leek om ook iets te schrijven over Deviante wetenschap: wetenschap die iets anders te bieden heeft dan de main stream opvattingen. Er is ook al iets als Dwaalwetenschap, waarvan ik ook al betwijfel of de genoemde voorbeelden er thuis horen. Koude kernfusie is waarschijnlijk onzin, maar er wordt nog steeds onderzoek naar verricht. Bovendien, dat het niet reproduceerbaar blijkt is op zich niet genoeg om het maar als dwaalwetenschap neer te zetten, ik zie het als serieuze wetenschap waar ergens mis mee is gegaan. Dingen als Donkere energie en Donkere materie hebben ook iets van een theoretisch noodverband. En wat te denken van de Snarentheorie? Is dat wetenschap, dwaalwetenschap, pseudo-wetenschap of nog iets anders. De wetenschappelijke theorievorming is nu eenmaal niet zo simpel in te delen in "goede wetenschap" en "slechte wetenschap".

Taka 2 mei 2005 19:43 (CEST)

Dat laatste daar ben ik het volledig mee eens en dan hoef je niet eens buiten de 'echte' wetenschap te gaan. Er wordt me wat bragel gepubliceerd, hoor. ;-) Jcwf 2 mei 2005 19:48 (CEST)

Verwijdering Flogiston uit lijst met pseudowetenschappen

Flogiston verwijderd uit de lijst met pseudowetenschappen, omdat de Phlogistontheorie niet valt binnen de hier geformuleerde definitie. Niemand zal willen beweren dat deze theorie wetenschappelijk is in de alhier - in de definitie - gehanteerde betekenis van het woord. De theorie is ontwikkeld in de 17e eeuw, binnen de toen geldende wetenschappelijke kaders, en 100 jaar later gefalsifieerd, binnen de toen geldende wetenschappelijke kaders.
Joachim 13 feb 2007 21:57 (CET)

Verwijdering Ether uit lijst met pseudowetenschappen

Ether verwijderd uit de lijst met pseudowetenschappen. Zie ook Flogiston, hierboven. (Het bestaan van) de ether (medium) was een wetenschappelijke hypothese, die op grond van reproduceerbare waarnemingen is verworpen, c.q. op basis van theorieën van Einstein geherformuleerd. Wellicht zijn er pseudowetenschappen die, nog steeds, het bestaan aanhangen van een ether in de 19e-eeuwse zin. Die moeten dan in het rijtje worden genoemd, niet de gefalsifieerde theorie als zodanig.
Joachim 13 feb 2007 22:15 (CET)

Verwijdering Neptunisme uit lijst met pseudowetenschappen

Neptunisme verwijderd uit de lijst met pseudowetenschappen. Ook hier is de enkele reden dat een hypothese op enig moment is gefalsifieerd, onvoldoende grond om daaraan in retrospectief, uitgaande van hedendaagse criteria, de pejoratieve kwalificatie "pseudowetenschap" te geven. Het betreft hier een theorie die aan de kant gezet werd toen een concurrerende theorie erin slaagde het stadium van protowetenschap te ontstijgen.
Joachim 14 feb 2007 02:16 (CET)

Lijst met pseudowetenschappen

Hte lijkt mij dat een dergelijke lijst geen bestaansrecht heeft. Iedereen kan pseudowetenschap bedrijven, ook een bioloog of econoom. En een acupunctuur-onderzoeker kan wetenschap bedrijven. Het is slechts per individuele casus te beoordelen. Ook ben ik nergens tegengekomen dat 'de wetenschap' zich met het maken van zo'n lijst bezighoudt. Guido den Broeder 29 jun 2007 00:56 (CEST)

Er is een verschil tussen pseudo-wetenschap en slechte wetenschap. Bij pseudo-wetenschap gaat het om die doctrines die "intrinsiek" verkeerd zijn, of die achterhaalde ideeën koesteren of herkauwen die al lang weerlegd zijn. Medische blunders vallen onder slechte wetenschap: waar mensen werken, worden fouten gemaakt. Maar als een acupuncturist individueel aan wetenschap doet, dan zegt dat niets over de acupunctuur in z'n geheel. Wel is zo dat de scheidingslijn tussen wetenschap en pseudo-wetenschap niet altijd duidelijk te trekken is. Er kan dus nuance in gebracht worden [[2]] Thomass 29 jun 2007 11:58 (CEST)

Waar ik vooral moeite mee heb, is dat er dingen op een hoop gegooid worden, die heel verschillend van aard zijn.

Tijdelijk van aard: Negatief groen is (waarschijnlijk) bewuste misleiding. Polywater is een soort van hype geweest, waar niemand meer in gelooft.

Meer blijvend van aard: Creationisme heeft weliswaar een (pseudo)wetenschappelijke zijde, maar is voornamelijk een geloofsovertuiging. Homeopathie zet zich vaak af tegen de wetenschappelijke methode (contra dus, en geen pseudo). Etcetera.

Ik voel er sterk voor de lijst te verwijderen. Josq 29 jun 2007 12:12 (CEST)

Creationisme is pure pseudo-wetenschap: ze denken dat de bijbel het onfeilbare woord gods is, en willen die als basis gebruiken om uitspraken te doen over de werkelijkheid, en liefst daarmee het evolutiemodel vervangen. Homeopathie ook pure pseudo-wetenschap: zeer makkelijk falsifieerbaar. Ze zetten zich af tegen de wetenschappelijke methode, maar beweren toch voortdurend wetenschappelijk bewijs voor werkzaamheid te leveren. Als er getwijfeld wordt aan de juistheid van dit artikel, dat men daar dan eens eerst argumenten voor geeft? Thomass 1 jul 2007 13:17 (CEST)

Mbt creationisme, ik citeer uit het artikel: Geloof, theologie en spiritualiteit zijn geen pseudowetenschap (maar ook geen wetenschap). In tegenstelling tot deze gebieden van menselijke kennis beweert pseudowetenschap inzicht te geven in de wereld via 'wetenschappelijke' methoden. Theorieën die de invloed van een God of inspiratie veronderstellen worden niet tot de pseudowetenschap gerekend zolang ze niet zelf beweren wetenschappelijk te zijn

Mbt homeopathie: da's een leuke, 'zeer makkelijk falsificeerbaar'. Falsificeerbaarheid is toch zo'n beetje het kenmerk van iets wetenschappelijks?

Maar nou het punt waar het bij jou op vast zit: je denkt te zwart-wit. Je wilt alles over een kam scheren. Creationisme = pure pseudowetenschap. Nee, binnen het creationisme komt pseudowetenschap voor. Idem voor homeopathie.

Tenslotte: wie iets wil benoemen als pseudowetenschap, werkt noodzakelijkerwijs vanuit een POV.

Josq 2 jul 2007 17:39 (CEST)

Ja Josq, je bent grapjas hoor. :-) Uiteraard dat aspecten die buiten de scope van de wetenschap vallen hierin irrelevant worden. In dit lemma komt ook geen ethiek, esthetiek of iets anders in aanmerking.

Het gaat over het aspect waarheidsclaims, uitspraken over de werkelijkheid die onmogelijk zijn of zeer onwaarschijnlijk volgens de huidige stand vavn de wetenschap. Bij definitie dus enkel pseudo-wetenschap dat hier aan bod komt. De rest is irrelevant.

Jij als creationist zult waarschijnlijk moeilijk kunnen aanvaarden dat creationisme volwaardige pseudo-wetenschap is, chiropractors en aanhangers van urinetherapie evenmin.

Maar dit lijstje is geen persoonlijk standpunt. Ik wil juist niet alles over een kam scheren, want ik refereerde eerder naar een lijst waarin een ondershheid gemaakt wordt tussen pseudo-wetenschap, slechte wetenschap, randwetenschap met de vraag dat hier onder te brengen.

Homeopathie is makkelijk falsifieerbaar, inderdaad: ze vielen bij herhaald en streng gecontroleerd onderzoek steeds door de mand, maar blijven toch beweren dat het werkt. Of ze zien homeopathie als een alternatief voor de geneeskunde, of ze vuren om de paar jaar schijnbewijzen naar de media. Thomass 2 jul 2007 21:25 (CEST)

Ik vermoed dat ik begrijp wat je bedoelt, en dat ik het op veel punten zelfs met je eens bent. Ik denk echter dat je een beetje onnauwkeurig formuleert. Je spreekt bijvoorbeeld over 'waarheidsclaims'. Maar daarmee heb je het meteen niet meer over 'science', en dus ook niet over 'pseudoscience'. 'Science' gaat niet over waarheid, maar over waarschijnlijkheid. Merk op dat ik niet over wetenschap spreek, vanwege de brede betekenis (wiskunde valt ook onder de wetenschap, en doet op grond van een aantal axioma's wel uitspraken over wat waar is en wat niet).

Nauwkeurige formulering mis ik eigenlijk ook in het artikel. Daarom ben ik het niet geheel oneens met het twijfel-sjabloon van Guido den Broeder. Josq 2 jul 2007 21:52 (CEST)

Mja, ik denk dat het beter is eerst even moeite te doen om een artikel constructief (taalkundig) aan te passen. Guido zwaait heel snel met twijfelsjablonen, echter meestal zonder argumentatie.

Ben de eerste om toe te geven dat de lijn tussen wetenschap en pseudo-wetenschap niet zuiver te trekken is. Het falsificatiebeginsel is dan ook niet het enige criterium in de wetenschap. Ik wil wel een voorstel doen om die lijst te nuanceren. Even geduld graag... Thomass 2 jul 2007 22:01 (CEST)

Heb enkele zaken uit die lijst gehaald:

• Levenselexir, daar zochten de alchemisten naar. Ze hebben het nog altijd niet gevonden.
• Vitalisme is een filosofie, geen wetenschap en dus ook geen pseudo-wetenschap. Een filosoof kan dingen beweren die wetenschappelijk niet onderbouwd zijn, maar toch geen onzin hoeven te zijn… Ik zal misschien nog iets schrijven over de grenzen tussen wetenschap en pseudo-wetenschap.

Thomass 3 jul 2007 12:26 (CEST)

Een verwijzing het begrip demarcatiecriterium is inderdaad onmisbaar in dit artikel. Josq

Je recente toevoegingen bevatten naar mijn idee teveel niet-wetenschappen. 'Pseudo' komt van het Griekse woord ψευδος, dat zoveel betekent als 'bedrieger' of 'leugenaar'. Leugen-wetenschap dus: theorieën en andere constructen waarvan de aanhangers ten onrechte verkondigen dat ze wetenschappelijk zijn.

Maar misschien is het beter om te stellen dat pseudo-wetenschap dus een activiteit is. Je kunt immers niet spreken van een 'pseudowetenschap' zolang er niet geclaimd wordt dat het wetenschappelijk is. Josq 3 jul 2007 12:50 (CEST)

Stel maar voor wat je er liever uit zou halen, of genuanceerd ziet. Ik zal iets schrijven over die demarcatie. Thomass 3 jul 2007 12:54 (CEST)

Allereerst denk ik na over aanpassingen in de formulering

Hieronder de lijst zoals die er op dit moment staat. Ik zal er telkens wat commentaar aan toevoegen. Josq 3 jul 2007 12:59 (CEST)

Lijstje met commentaar

Daar waar ik OK heb gezet, kun je constateren dat er activiteiten plaatsvinden, die door sommigen mogelijk als pseudowetenschappelijk worden beschouwt.

• Aardstralen - OK, samenvoegen met wichelroedelopen
• Acupunctuur - Zijn veel verschillende vormen van. Heb vanochtend hard gelachen om een artikel in de Metro over elektroacupunctuur. Andere vormen zijn mogelijk iets serieuzer te nemen.
• Alchemie - Werd vooral bedreven in een verleden, toen de normen voor de wetenschap heel anders waren
• Antroposofie - OK
• Astrologie - Gedeeltelijk OK, geldt denk ik niet voor alle aanhangers
• Aura reading - OK, voor zover geclaimd wordt dat er sprake is van een elektromagnetisch veld
• Biogeometrie - Ik weet niet tot in hoeverre hier wetenschappelijkheid geclaimd wordt
• Chiropractie - OK
• Creationisme - Gedeeltelijk OK, niet alle aanhangers claimen dat creationisme wetenschappelijk is
• Feng Shui - huidige beoefenaars bedrijven misschien pseudowetenschap, maar je kunt natuurlijk niet zeggen dat er duizenden jaren voor de opkomst van de wetenschap pseudowetenschap werd bedreven...
• Gebedsgenezing - Zo'n beetje per definitie niet-wetenschappelijk, en dus ook niet pseudowetenschappelijk
• Grafologie - OK
• Handlezen - nog nooit gehoord dat wetenschappelijheid werd geclaimd
• Handoplegging - niet-wetenschappelijk
• Homeopathie - Veel verschillende vormen. Niet alle aanhangers claimen wetenschappelijkheid. Soms contrawetenschappelijk.
• Intelligent design - OK
• Iridologie - weet ik niet
• Iriscopie - Ik weet niet tot in hoeverre hier wetenschappelijkheid geclaimd wordt
• Negatief groen - bedrog en misleiding vermoed ik. Maar of het ook als pseudowetenschap geklassificeerd kan worden?
• Neuro-Linguïstisch Programmeren - OK
• Numerologie - Soms symboliek (zoals in de Bijbel), soms bijgeloof (nr 13-fobie). Niet-wetenschappelijk
• Orthomoleculaire geneeskunde - OK. Waarschijnlijk gedeeltelijk wetenschappelijk en gedeeltelijk pseudowetenschappelijk
• Parapsychologie - Randwetenschappelijk, staat er in het lemma.Lijkt me een betere classificatie dan pseudowetenschappelijk
• Polywater - Gefalsificeerde wetenschap, lijkt mij. Da's net iets anders dan pseudowetenschap Zoals eerder opgemerkt, een vroegere hype waaraan geen aandacht meer wordt besteedt
• Reflexologie - grotendeels onbewezen, daarmee nog niet meteen pseudowetenschappelijk
• Ufologie - Een leuke. Het lijkt me mogelijk een wetenschappelijke studie te doen over de vermeende waarnemingen van ufo's. Afhankelijk van de manier waarop het bedreven wordt, dus
• Urinetherapie - weet ik niet
• Wichelroedelopen - OK, met het voorbehoud dat het al voor de opkomst van de wetenschap werd beoefend

Nu jullie toch bezig zijn... Het artikel demarcatiecriterium mag ook wel eens worden opgepoetst. Al sinds de eerste versie van dat artikel staat daar te lezen:

In de huidige wetenschapsfilosofie wordt falsificatie niet als demarcatiecriterium geaccepteerd en er wordt sterk betwijfeld of er demarcatiecriteria bestaan.

Me dunkt dat dat wel wat nadere onderbouwing, en mogelijk nuancering behoeft. Johan Lont (voorbehoud) 3 jul 2007 13:04 (CEST)

Uitgevoerd. Groet, Guido den Broeder 3 jul 2007 14:21 (CEST)

Dag Josq,

In de tekst staat genuanceerd: ‘minstens ten dele in strijd zijn met de huidige kennis’. We kunnen ook de term “randwetenschap” en “slechte wetenschap” opnemen om toch op een verschil te duiden. Ook typerend voor pseudo-wetenschap is de weigerachtigheid om overtuigingen te herzien in het licht van nieuwe wetenschappelijke informatie. Vele pseudo-wetenschappen trachten zich ook in te dekken door te zeggen dat ze niet-medisch handelen, of dat het slechts geloof is, maar blijven wel waarheidsclaims debiteren (pseudo-feitelijke uitspraken over de werkelijkheid). Koud en warm blazen, heet zoiets. Je moet dus ook kijken naar wat ze ‘’’feitelijk’’ doen of beweren. Interne beweringen dat het geen wetenschap is, is niet overtuigend als de praktische attitudes niet overeenstemmen met de theoretische attitudes. (dubbele tong of compartimentaliserend denken).

Ik becommentarieer even je lijst:

• Aardstralen: Aardstralen zijn ingebeelde feiten. Oke om samen te voegen met wichelroedelopen (tussen haakjes er achter). Overigens sterk aureool van deskundigheid: er zijn mensen die op advies van wichelroedelopers hun huis verkopen omdat het zogezegd staat op een gevaarlijke plek (‘Uw kinderen zullen kanker krijgen’ edm).
• Acupunctuur: is pseudo-wetenchap (PW): Het licht pijnstillend effect (in sommige gevallen), is contra-irritatie of komt door het het afleiden van de aandacht, terwijl aanhangers het steeds blijven toeschrijven aan zogenaamde meredianen (die niet blijken te bestaan). Druist in tegen de moderne anatomie en neurologie.
• Alchemie: heb ik ook mijn twijfels over. Ik heb levenselixir verwijderd (waar alchemisten naar op zoek zijn) maar dat “op zich” geen pseudo-wetenschap is. Weet niet of vandaag alchemie nog actief is.
• Astrologie: zeker pseudo-wetenschap: puilt uit van interne contradicties, en druist in tegen de astronomie en de persoonlijkheid- of ontwikkelingspsychologie. Met de ‘degradatie’ van Pluto houdt men bv geen rekening, evenmin met de precessie.
• Aura reading – Een aura is een ingebeeld feit. Aura readers zien een verband tussen aura en persoonlijkheid en bedienen zich eveneens van ‘wetenschappelijk jargon’. Druist in tegen de fysica en de persoonlijkheid- of ontwikkelingspsychologie. Wij hebben dat eens gedaan met een paper clip, die plots ook een aura bleek te hebben.
• Creationisme - Dat sommige aanhangers beweren dat het geen wetenschap is, de hard core creationisten die het debat bepalen, menen van wel. Zware lobby van de zgn creation science in de VS. Bovendien uitspraken over de werkelijkheid die onwaarschijnlijk zijn of radicaal in strijd zijn met onze huidige inzichten. Creationisten die de oude-aarde-theorie aanvaarden zijn niet minder pseudo-wetenschappelijk dan de jonge-aarde-creationisten: de aanfluiting van meest plausibele verklaringen mbt allerlei waarheidsaanspraken blijft onnoemelijk hoog: wetenschap wordt op maat gesneden van het geloof, dat zich alsnog op ontologisch terrein begeeft. Een getuigen van Jehovah neemt ook aan dat de aarde 4,6 miljard jaar oud is, maar verwerpt alsnog een hoop aanvaarde wetenschap. Dat gaat ver: wie meent dat de ontwikkeling van talen z’n oorsprong vindt in het verhaal van de toren van Babel, druist daarmee in tegen alles wat we weten via de taalwetenschap. Creationisme loochent ook alles wat we weten in de huidige paleo-antropologie en archeologie. De niet-wetenschappelijke aspecten van creationisme zijn bij definitie niet opgenomen in dit artikel. Heb je nog bezwaren, wil je ze dan specifiek duiden?
• Feng Shui - Het gaat hier ook om de huidige stand van de wetenschap, niet die van 50 of 100 jaar geleden.
• Gebedsgenezing - Mja, dat kan misschien onder kwakzalverij. Hoewel er bij definitie ook factische uitspraken gedaan worden op gebied van gezondheid. De lijn tussen opgaan in gebed en uitspraken doen die in het vaarwater komen van medisch handelen, zijn daar vaak flinterdun. Niet zelden is er daarbij sprake van diagnostische en prognostische neigingen, ook mbt ernstigere aandoeningen. Dat dit naar eigen zeggen via geloof gebeurt, bv door de kracht van Jezus, kan natuurlijk niet als dekmantel aangewend worden om zich te onttrekken van alle verantwoordelijkheid. Wij zijn zelf op VTM Recht van Antwoord in debbat gegaan met een gebedsgenezer uit de Pinksterbeweging die beweerde met de kracht van god kanker te kunnen behandelen. De patiënt heeft recht op correcte medische informatie. Wie onrechtmatig doktertje speelt, kan strafrechterlijk vervolgd worden. Indien niet onder PW dan wel onder kwakzalverij.
• Handlezen - Zij menen persoonlijkheidskenmerken te kunnen afleiden uit de handstructuur en gebruiken daarvoor een zweem van wetenschappelijk klinkende termen: druist in tegen de persoonlijkheid- of ontwikkelingspsychologie, maar ook tegen de anatomie. Zo wordt bv ook de levensduur afgeleid uit lijnen op de hand.
• Handoplegging - Is pseudo-chirurgie. Er gebeuren nog steeds omhalingen om zieke kinderen die aan kanker lijden te laten genezen bij handopleggers. Ook zeer vaak ongeoorloofde beweringen over bestrijding van ziekten.
• Homeopathie - Soms contrawetenschappelijk, altijd pseudo-wetenschappelijk: zowel in hun onderzoek, als in hun theorieën, als in hun claims. Het principe van verdunningen van de oertinctuur die dan medicinaal krachtiger zou worden, en de energietoevoer door schudden, druisen in tegen basisprincipes in de chemie en de fysica. Ook overtuiging dat water een geheugen heeft en zo de energie ‘opslaat’.
• Numerologie - Druist in elementaire statistiek, grote aanwezigheid van pseudo-verbanden. Opzettelijk creëren van statistische ruis, waarin je met wat fantasie alle gewenste boodschappen kan vinden
• Parapsychologie - Randwetenschappelijk is een benaming die van mij komt. Er zijn parapsychologen die ernstig werk proberen te leveren en zelf ook toegeven niet meer overtuigd te zijn van de resultaten (Bierman bv). Ook zijn er veel die sterk pseudo-wetenschappelijk tewerk gaan. Ik denk dat al bij al de term randwetenschappelijk aanvaardbaar is vanwege de GF-experimenten die er uitgevoerd worden.
• Polywater - Is een vermeende vorm van gepolymeriseerd water (dus water met bijzondere moleculaire eigenschappen) dat in de Sovjetunie werd “ontdekt”. Uiteindelijk bleek het een illusie te zijn. Zoiets als de N-stralen. Is PW.
• Reflexologie - Wel pseudowetenschappelijk, hoor Josq: ze stellen medische diagnoses op basis van de voetzool en ze doen uitspraken over mogelijke aandoeningen. Ze claimen verbanden tussen punten in de voetzool en organen: druist regelrecht in tegen de anatomie.
• Ufologie - Zou ik ook als randwetenschappelijk plaatsen.
• Wichelroedelopen – Wordt beschouwd vanuit huidige wetenschap, PW dus. Druist in tegen alle kennis uit de aardwetenschappen en fysica.

Als je het niet altijd eens bent, dan licht je de bezwaren gerust (apart) toe zodat we tot consensus kunnen komen.

Thomass 3 jul 2007 16:43 (CEST)

Wat is pseudowetenschap?

Bedankt voor je uitgebreide reactie. Voordat ik verder reageer, wil ik eerst van je weten hoe jij pseudowetenschap definieert. Ik heb namelijk het vermoeden dat we werken vanuit verschillende definities. Aan enkele typeringen heb ik niet genoeg. Ik hoop dat ik zelf duidelijk genoeg ben geweest over mijn definitie van pseudowetenschap (en over het gegeven dat ik liever spreek over pseudowetenschappelijk handelen). Josq 3 jul 2007 17:13 (CEST)

Dag Josq, pseudo-wetenschap betreft meer dan enkel het handelen, het gaat ook over claims/beweringen (een theorie) die radicaal in strijd zijn of zeer onwaarschijnlijk zijn volgens de huidige stand van wetenschappelijke kennis. Wie elke dag een glaasje drinkt van de eigen urine, in de overtuiging dat dit heilzaam is tegen kanker, die bezondigt zich gedragsmatig en feitelijk aan pseudo-wetenschap. Wie anderen in die overtuiging elke dag hun urine laat drinken, eveneens, met alle risico's betreffende de integriteit van die mensen enzovoort. Wie die urine-theorie verkondigt, maar die niet toepast op zichzelf of anderen, verkondigt een pseudo-wetenschappelijke theorie. (anderen kunnen deze overtuiging overnemen en hun gedrag daarvan afhankelijk maken), Mvg Thomass 11 jul 2007 02:56 (CEST)

Opnieuw: kun je jouw definitie van pseudowetenschap geven? Ik kan hier zo weinig mee. Sterker nog, ik vind dit helemaal geen overtuigend voorbeeld. Stel dat in jouw voorbeeld iemand zegt: 'ik heb schijt aan de wetenschap, m'n tantes dronken elke dag een slokje van hun urine en zijn allemaal ouder dan 90 geworden', is dat dan pseudowetenschap? Nee. Zo iemand verkondigd weliswaar een theorie, draagt zelfs bewijzen aan, en is misleidend bezig; maar houdt zich verre van de wetenschap.

Weet je waar je wél prachtige voorbeelden aan kunt treffen van pseudowetenschap? In de krant en op tv. De interessantste vormen van pseudowetenschap ontstaan daar, waar de wetenschap gepopulariseerd wordt. Josq 11 jul 2007 15:45 (CEST)

Josq, ik heb geen "eigen" definitie van pseudo-wetenschap zoals ik ook geen "eigen definitie" heb van wetenschap. Wat jouw en mijn definitie is, doet er in wezen niet toe. Ook niet jouw eigen oordeel dat pseudo-wetenschap enkel het menselijk handelen betreft. Niet alleen klopt dat niet volgens de gangbare formuleringen, eigen definities laat ons verzanden in allerlei irrelevante detaildiscussies die contraproductief werken voor dit artikel, precies datgene waar aanhangers van pseudo-wetenschappen op hopen. De elementen die iets tot pseudo-wetenschap maken, staan overwegend in het artikel, maar wellicht is daar meer over te zeggen of kan dat verfijnd worden geformuleerd. Er is ook de omschrijving in de Encyclopedie van de pseudo-wetenschappen, het boek van Nienhuys en Hulspas, maar ik ga dat niet allemaal overtypen. Ook hier vind je voldoende info [3]

Wat het voorbeeld betreft: de vraag is of er volgens de wetenschap een causaal verband is tussen 90 jaar worden en elke dag een slok urine drinken. het gaat om waarheidsclaims (dus op gebied van waarheidsaanspraken) die onwaarschijnlijk zijn of radicaal in strijd zijn met de totaliteit van de huidige wetenschappelijke kennis. Dàt vormt zeker de kern van de gangbare omschrijving van pseudo-wetenschap. Als iemand het Genesisverhaal tot z'n beliefs rekent, maar daar geen (historische) feitelijkheid aan koppelt, maar bv eerder een symboolwaarde, dan is dat geen pseudo-wetenschappelijke uitspraak (valt onder geloofspunt). Wanneer diezelfde persoon dat wel doet, dan komt die in het wetenschappelijke vaarwater. Om een concreet voorbeeld te geven: in Genesis staat dat god de planten geschapen heeft VOOR de zon werd geschapen. Dat verhaal is op zich geen pseudo-wetenschap, maar een verhaal. Weinig priesters zullen dat letterlijk opvatten; die doen of maken dus geen pseudo-wetenschappelijke uitspraken of denksprongen. Maar creationisten (doctrine, claims...) doen dat dus wel. Wat zij geloven, valt voor hen samen met waar gebeurde feiten. Dat staat haaks op onze kennis van de natuurwetenschap: de zon is een noodzakelijke voorwaarde tot plantengroei (fotosynthese) en kan dus nooit op het toneel verschijnen na de planten. Stel dat de creationist (om z'n scheppingstheorie of waarheidsaanspraken te redden) zou repliceren dat er al licht was, dan wordt de graad van pseudo-wetenschappelijkheid enkel erger: alsof er kunstmatig licht bestond voor de uitvinding van de gloeilamp. En waarom niet grijpen naar de huidige inzichten maar wel halsstarrig vasthouden aan een boek dat in 3000 jaar is gewijzigd? Enzovoort. Thomass 12 jul 2007 01:21 (CEST)

Antiwetenschap en pseudowetenschap

Prachtig, die link van jou. Meteen de eerste zin is al raak: Een pseudo-wetenschap is een verzameling van opvattingen die worden gepresenteerd alsof ze wetenschappelijk zijn, terwijl dit niet het geval is. Mee eens.

Maar wat jij hier stelt, is wel erg geradicaliseerd. Alsof alles wat in het vaarwater van de wetenschap komt en er niet mee in overeenstemming is, pseudowetenschap is.

Dat er in Genesis vermeld wordt dat het licht geschapen werd voor de lichtdragers, zie ik als een plaagstootje in de richting van de 'heidenen' uit die tijd, die zon en de maan als godheden zagen. Evenzeer is het een plaagstootje tegen de wetenschappers van onze tijd: in Genesis wordt verteld dat God dingen doet, die volgens ons verstand helemaal niet kunnen.

Nog even terug: opvattingen die worden gepresenteerd alsof ze wetenschappelijk zijn. Genesis lanceert in feite een frontale aanval op de wetenschap, en is daarmee duidelijk geen pseudowetenschap. Josq 12 jul 2007 17:11 (CEST)

Josq, ik ben niet mee met je repliek.

Plaagstootje tegen heidenen uit die tijd? Tegen wetenschappers van onze tijd? Leg me aub geen woorden in de mond. Ik heb het over creationisten van onze tijd.

Genesis lanceert zelf helemaal geen aanval op de wetenschap, zoals de veda's geen aanval op wetenschap lanceert. Het gaat om huidige interpretaties VAN Genesis DOOR bepaalde doctrines, die onder pseudo-wetenschap vallen. Ik heb ook nergens beweerd dat Genesis zelf onder pseudo-wetenschap valt. Ik zei eerder dat dit gewoon "verhalen" zijn. Die bronnen zijn vaak in een heel andere context of met heel andere bedoelingen ontstaan dan jij anno 2007 interpreteert. Niet dat het kern van deze discussie raakt, maar ik geef het toch even mee: Genesis bevat verhalen die in de 6e (Gen1) en de 9e eeuw VC (Gen2) tot stand zijn gekomen in verschillende religieuze tradities. Hoe kunnen die tradities of verhalen een aanval vormen op de wetenschap in een periode dat er van wetenschap nauwelijks sprake was?

Evenmin begrijp ik je redenering dat X geen pseudo-wetenschap is ALS X een frontale aanval vormt op de wetenschap: kan je dat even toelichten?

Ik moet het blijkbaar blijven herhalen: Het gaat om een evaluatie van hedendaagse waarheidsaanspraken die a) ofwel onwaarschijnlijk zijn, ofwel b) radicaal in strijd zijn met de HUIDIGE stand van de wetenschappelijke kennis.

Thomass 12 jul 2007 19:58 (CEST)

Beste Thomass, de kans wordt nu wel erg groot dat we off-topic gaan. Dat is niet erg, maar dan kunnen we beter op een andere plaats verder discussieren. Als je verder wilt praten over m'n creationistische overtuigingen, lees dan eens wat ik geschreven heb op Gebruiker:Josq/ik ben creationist... (ik ben van plan dit nog uit te breiden). Op de bijbehorende overlegpagina mag je hierover met mij in discussie gaan. Je mag me ook mailen, op m'n OP heb ik juist mijn mailadres gepubliceerd.

Goed, on-topic: . Als X de wetenschap aanvalt, dan geeft X daarmee aan dat ze zelf niet wetenschappelijk wil zijn. X presenteert zichzelf dus niet als wetenschap. Ik citeer uit jouw link: ...die worden gepresenteerd alsof ze wetenschappelijk zijn, terwijl dit niet het geval is. Als X zich niet als wetenschap presenteert, kan het dus ook niet voldoen aan de definitie voor pseudowetenschap. Ik hoop dat ik zo heb uitgelegd waarom je onderscheid moet maken tussen contrawetenschap en pseudowetenschap.

Herhalen van je standpunt mag, dan wordt het weer eens duidelijk dat we nog niet op één lijn zitten ;)

Ik ga het artikel herschrijven, denk ik. De lijst haal ik weg, wel wil ik een aantal voorbeelden noemen. Ik wacht je reactie wel af.

Vriendelijke groet, Josq 17 jul 2007 15:18 (CEST)

Dit vind ik dus unfair. Wij zijn aan het discussiëren om tot een standpunt te komen. En jij zegt plots: Ik ga het artikel herschrijven en de lijst weghalen. Waar zijn je tegenargumenten?

Een anti-wetenschappelijke houding sluit pseudo-wetenschap niet uit: er zijn heel wat alterno's anti-wetenschappelijk, en ze bedrijven toch pseudo-wetenschap (claims). Anti-wetenschap en pseudo-wetenschap gaan vaak hand in hand. Wat is je punt hier nu eigenlijk en met betrekking tot wàt uit die lijst vormt dat een probleem?

En hoe je het creationisme in het lemma subtiel probeert uit het veld van de controverse te halen. Zucht... Thomass 18 jul 2007 14:21 (CEST)

Hoezo unfair? Ik probeer hiermee juist de discussie een nieuwe impuls te geven! Zolang je geen concrete stappen onderneemt, blijf je maar discussieren in het luchtledige. Nu heb je heel concreet een idee waar ik heen wil.

Wat betreft creationisme, je zoekt er teveel achter. Gewoon geprobeerd het vanuit een neutraal standpunt te beschrijven, meer niet. Ik ben niet op wikipedia met een pro-creationistisch programma, zoals jij hier schijnbaar met een anti-pseudowetenschappelijk programma bezig bent.

Antiwetenschap en pseudowetenschap: daar moet je mijns inziens onderscheid tussen maken, of ze nou hand in hand gaan of niet. Maar omdat veel mensen dat niet doen, en antiwetenschap als pseudowetenschap classificeren, heb ik dat zelfs impliciet in de 2e zin van het artikel verwerkt.

Josq 19 jul 2007 17:47 (CEST)

Een nieuwe impuls geven? Moet dat rechtstreeks in het lemma? Waarom plaats jij dan die lijst met pseudo-wetenschappen in de overleg? Daar werden concrete uitspraken over gedaan: welke daarvan behoren tot pseudo-wetenschap en welke niet. Het is een normale gang van zaken dat we daar tot een model komen voor het lemma. Dit is gewoon eigengereidheid van jouw kant.

Nogmaals: duidt mij aan welke doctrines uit hogervermelde lijst behoren tot anti-wetenschap en niet tot pseudo-wetenschap en waarom. Kun je dat niet, dan komen die terug in het artikel. Als je denkt dat jij geen definitie van pseudo-wetenschap moet verdedigen, en dan best geen persoonlijke, dan heb je het mis. Thomass 19 jul 2007 17:58 (CEST)

Beste Thomass, ik ben deze discussie begonnen met op te merken dat ik liever geen lijst wil. Gewoon omdat ieder item uit die lijst z'n nuances behoeft. Om dat te illustreren heb ik die lijst op deze overlegpagina gezet. Daar kun je trouwens ook een indicatie zien wat volgens mij wel en geen pseudowetenschap. Ik heb er groot bezwaar tegen om zomaar, zonder meer een bepaald gebied te klassificeren als pseudowetenschap.

Iedereen is vrij een pagina te bewerken, en van die vrijheid heb ik gebruik gemaakt. Die vrijheid moet jij niet willen inperken omdat je bang bent dat je het er niet mee eens bent.

Je laatste opmerking is me niet 100% duidelijk. Josq 19 jul 2007 18:05 (CEST)

Beste Josq, ik ben tien jaar actief als bestuurslid van SKEPP, en zeven jaar als hoofdredacteur van het skeptische tijdschrift. Ik geef ook al jaren lezingen over dit onderwerp. Skeptische verenigingen zijn de specialisten op dit terrein. Ik denk dus dat ik weet waarover ik praat en ik plaats dus niet zomaar iets onder pseudo-wetenschap. Ik draag daar argumenten voor aan. Jouw argumenten wat precies anti-wetenschap is en wat precies pseudo-wetenschap, moeten we nog altijd lezen. Wil je daar nu aub eens antwoord op geven?

Lemma's als deze zijn al te kwetsbaar voor hidden religious motifs. De resultaten van de wetenschap daarentegen heb ik niet uitgevonden, maar ik houd daar wel rekening mee.

Wat is jouw definitie van pseudo-wetenschap, en door wie wordt die gedeeld? Thomass 19 jul 2007 18:26 (CEST)

"Mijn" definitie van pseudowetenschap zou overeenkomen met de definitie in de link, die jij gegeven hebt, en die ik al eerder heb geciteerd: Een pseudo-wetenschap is een verzameling van opvattingen die worden gepresenteerd alsof ze wetenschappelijk zijn, terwijl dit niet het geval is.

Dat je deskundig bent op dit gebied, geloof ik best. Je zult er meer over gelezen hebben dan ik. Maar qua formulering komt je deskundigheid naar mijn idee niet altijd even goed uit de verf.

Mijn argumenten over het onderscheid tussen antiwetenschap en pseudowetenschap heb ik zeker al genoemd. Ik zal het nog eens proberen te formuleren, nu eens op een iets andere manier. Pseudowetenschap misbruikt de wetenschappelijke methode. Antiwetenschap bestrijdt de wetenschappelijke methode.

Ik hoop dat ik het zo duidelijk heb gemaakt. Josq 19 jul 2007 18:37 (CEST)

Josq, Ik heb dit lemma helemaal niet geschreven! Ik heb er hier en daar iets aan toegevoegd en duidelijk gezegd dat dit moet verfijnd worden. Precies om die reden waren wij samen actief op de overlegpagina. Jij gaat er plots als een windhoos door en je schrapt ganse paragrafen, waar ook waardevolle zaken tussen staan terwijl je je daar blijkbaar niet echt bewust van bent. En bovendien behoud je tòch de bronvermelding die ik erbij heb geplaatst. Dat kan dus nooit kloppen!

Wat de definitie betreft, daar ga jij heel selectief mee om. Die tekst omvat veel meer [4]. Zo staat er ook: Tenslotte kan men ook die theorieën als pseudo-wetenschappelijk beschouwen die wèl toelaten om voorspellingen te doen, maar die reeds afdoende gefalsifieerd zijn, terwijl men er toch geloof aan blijft hechten. Voorbeelden zijn ondermeer het creationisme, homeopathie en allerlei complottheorieën.

Correcter is de omschrijving van pseudo-wetenschap te baseren op de benadering die het meest gangbaar is. En dan kun je moeilijk om de specialistische wereldwijde skeptische bewegingen heen: Het verrichten van kritisch onderzoek naar beweringen die op basis van de huidige stand van de wetenschappelijke kennis hetzij uiterst onwaarschijnlijk zijn, hetzij met deze kennis in tegenspraak zijn.

Het gaat dus niet enkel om misbruik van de wetenschappelijke methode, zoals jij zegt, maar ook om volgehouden pseudo-wetenschappelijke claims. Pseudo-wetenschap corrigeert zichzelf niet in het licht van nieuwe informatie.

Ook is Falsificatie niet het enige criterium in de wetenschap. Wat Guido den Broeder als wetenschapper blijkbaar niet weet, is dat Popper sinds 1963 geëvolueerd is naar een meer gematigd falsificationisme (vgl Lakatos). Vandaar de nuance: 'beweringen die onwaarschijnlijk zijn met de huidige stand van de wetenschap". En Popper was tot zijn dood actief skepticus (csicop). Dus huidig lemma aub graag weer aanvullen met de waardevolle stukken die werden geschrapt. Je kunt gerust het onderscheid tussen anti-wetenschap en pseudo-wetenschap er in brengen, dat is het punt helemaal niet. Thomass 19 jul 2007 19:24 (CEST)

He Thomass, allereerst moet ik mezelf even verduidelijken. Met mijn kritiek op 'jouw formuleringen' doelde ik enkel en alleen op deze discussie. Wat betreft de bronvermelding: Ik heb opzettelijk het kopje Bronvermelding vervangen door het kopje Literatuur, omdat ik me enerzijds datgene realiseerde wat je nu als bezwaar aandraagt, en anderzijds het idee had dat genoemde bronnen waardevolle verdere info bevatten.

Met die definitie ga ik bewust selectief om. Die definitie geeft m.i. de kern aan en doet eigenlijk niet meer dan uitleggen wat het woord 'pseudowetenschap' nu eigenlijk betekend. Je moet daaraan niet gaan sleutelen om hem maar passend te maken voor je persoonlijke lijstje met vermeende pseudowetenschappen.

De missie van skeptische bewegingen is daarom volgens mij dan ook veel breder dan het bestrijden van pseudowetenschap. het gaat hen om de verdediging van de wetenschap als geheel, door middel van de bestrijding van alles wat niet in het vaarwater van de wetenschap past. Ik heb sterk de indruk dat de skeptische bewegingen skeptisch zijn over alles, behalve over de wetenschappelijke methode.

Het woordje 'misbruik' mag je breed opvatten. Het vasthouden aan afdoende weerlegde claims onder het mom van wetenschappelijkheid vind ik ook misbruik. Je moet je wel realiseren dat 'afdoende weerlegt' een subjectief criterium is.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik nog niet grondig gekeken heb naar de wijzigingen van GdB. Ga ik zo doen. In mijn tekst heb ik Popper genoemd als de opsteller van het meest bekende demarcatiecriterium. Daarmee heb ik impliciet aangegeven dat er andere criteria mogelijk zijn.

Josq 19 jul 2007 20:06 (CEST)

PS:Voel je vrij om wijzigingen aan te brengen in het artikel. Dan is het meteen duidelijk waar bij jou de 'pijn' ligt. Als ik me er niet mee kan verenigen, hoor je het wel ;) Josq 19 jul 2007 20:10 (CEST)

Wat pseudo-wetenschap inhoudt, is voldoende duidelijk omschreven. Met subjectieve criteria hou ik mij niet bezig in dit lemma.

Het volstaat om vast te stellen of een doctrine uit de gegeven lijst, die zich waagt aan waarheidsaanspraken die in strijd zijn of onwaarschijnlijk zijn met de huidige stand der kennis, al dan niet aanvaard is door het wetenschappelijk esthablishment. Kun je dat? Waren ze niet afdoende weerlegd, en genoten ze enige geloofwaardigheid, dan zouden ze daar minstens gedeeltelijk toe behoren. Wel: dat is feitelijk aantoonbaar NIET het geval. Vervolgens roepen dat dit anti-wetenschappen zijn en geen pseudo-wetenschappen is gemakkelijk, daar argumenten voor geven is blijkbaar lastiger. Je zoekt gewoon des arguments pour s'en servir.

Het artikel gaat trouwens niet over de wetenschappelijke methode, maar over de bepaling van pseudo-wetenschap. We kunnen moeilijk de persoonlijke visie op kennisverwerving van creationisten aanvaarden. Waarom dan ook niet die van de sjamanen, de handopleggers, en de urinetherapeuten? Precies dàt is POV. Als jij hier de wetenschappelijke methode gaat aanvechten — waarom eigenlijk? — en je kunt geen alternatief bieden dat minstens even veel verklaringskracht biedt of workable is, dan begeef je je helemaal in een wespennest. Bijgevolg is dat een non-argument. Kortom: je zult ergens je definitie van pseudo-wetenschap vandaan moeten halen, en mijn vraag is waarvan, als je niet de gangbare in acht neemt?

Ten slotte. Ik vind het wel stuitend dat je eerst roekeloos zit te maaien in dit lemma en je vervolgens zegt: “Voel je vrij om wijzigingen aan te brengen in het artikel. Dan is het meteen duidelijk waar bij jou de 'pijn' ligt.”

Vind je dat correct, de bal nu ineens in mijn kamp leggen om dit weer aan te passen? Weet je dat ik voldoende reden heb om de hele boel te reverten? Want je komt er argumentatief dus echt niet uit. Ik vind niet dat ik moet opdraaien voor jouw geloofsmatige eigengereidheid, ingaand tegen gangbaar overleg, en zonder dat je van de huidige wetenschapsfilosofie kaas gegeten hebt. Let’s put this straight, now... Thomass 19 jul 2007 23:49 (CEST)

Definities van pseudowetenschap

Beste Thomass, Alles wat je veronderstelt over mijn uitspraken, intenties en kennis is onjuist en dat weet je best. Ik zal slechts ingaan op je suggestie dat ik niet de gangbare definitie van pseudowetenschap gebruik. Dit raakt immers de kern van het artikel. En juist op dit punt maak je't het bontst. De definitie die ik in het artikel gebruik luidt als volgt:

• Pseudowetenschap is een aanduiding voor opvattingen, die beweren wetenschappelijk te zijn, maar dat niet zijn.

Deze definitie vervangt de definitie in het oude artikel, omdat die in een veel te ingewikkelde zinsconstructie stond:

• Pseudowetenschap is elke verzameling van kennis die beweert wetenschappelijk te zijn, maar die niet voldoet aan de normale wetenschappelijke criteria als (...)

De kern van beide definities is, dat pseudowetenschap datgene is, wat ten onrechte beweert wetenschap te zijn. Deze kerngedachte komt voor in alle andere omschrijvingen die ik heb gevonden. Zoals in het Engelse Wikipedia-artikel:

• Pseudoscience is any body of knowledge, methodology, belief, or practice that claims to be scientific or is made to appear scientific, but does not adhere to the basic requirements of the scientific method.

Het uitgebreide notenapparaat bij dit zeer lezenswaardige artikel geeft twee woordenboekdefinities cadeau. De eerste komt uit het Oxford American Dictionary...:

• Pseudoscientific - pretending to be scientific, falsely represented as being scientific

...en de tweede uit het Oxford English Dictionary:

• A pretended or spurious science; a collection of related beliefs about the world mistakenly regarded as being based on scientific method or as having the status that scientific truths now have.

Ook hier vinden we die kerngedachte terug:

• A pseudoscience is an established body of knowledge which masquerades as science in an attempt to claim a legitimacy which it would not otherwise be able to achieve on its own terms;

Tenslotte de hier al meermalen aangehaalde definitie van het SKEPP-forum (waarvan ik overigens thans het vermoeden heb, dat jij er notabene zelf de schrijver van bent!):

• Een pseudo-wetenschap is een verzameling van opvattingen die worden gepresenteerd alsof ze wetenschappelijk zijn, terwijl dit niet het geval is.

Kortom, alle genoemde definities, hoe verschillend ze ook geformuleerd zijn, komen geheel overeen met de definitie die ik in het artikel gezet heb, en die er in feite al stond. Zet daartegenover de omschrijving die je nu voortdurend in deze discussie naar voren brengt. Je hebt het onder andere als volgt geformuleerd:

• het gaat om waarheidsclaims (dus op gebied van waarheidsaanspraken) die onwaarschijnlijk zijn of radicaal in strijd zijn met de totaliteit van de huidige wetenschappelijke kennis

De twee elementen in jouw omschrijving ('waarheidsclaims' tegenover 'huidige wetenschappelijke kennis') vind je in geen van bovenstaande definities terug. Bij dezen heb je dus gekregen waar je om gevraagt hebt. Je weet nu dat de door mij gehanteerde definitie van pseudowetenschap geheel in lijn is met de gangbare definities, en dat jouw omschrijving vooralsnog volledig ongegrond is. Jouw omschrijving geeft namelijk de ruimte om alle vormen van non-wetenschap als pseudowetenschap te benoemen. Ik heb eerder aangegeven dat ik hier grote bezwaren tegen heb, en die bezwaren worden gesteund door genoemde definities. Desalniettemin weet ik dat zulks 'common practice' is, en daarom ben ik je allang in het lemma tegemoetgekomen, door het volgende aan de omschrijving van pseudowetenschap toe te voegen: In bredere zin wordt de term pseudowetenschap soms gebruikt voor alle theorieën en beweringen die in strijd zijn met de gangbare wetenschappelijke criteria. Vriendelijke groet Josq 23 jul 2007 14:31 (CEST)

Josq,

ik begrijp niet wat jouw probleem is, want je definities sluiten aan bij wat ik schreef, en ik ben hier niet diegene die het bestaande lemma wilde reduceren.

1. Ik legde de nadruk op het belang van ‘’’waarheidsclaims’’’ omdat jij beweerde dat het enkel gaat om ‘’’handelingen’’’. Mijn punt is dat die handelingen niet los staan van een overtuiging die tot uiting wordt gebracht. En die overtuiging (claim) kan volstaan om als pseudo-wetenschappelijk te worden beschouwd. Jij probeert daarentegen pseudo-wetenschap te reduceren tot het menselijk ‘’’handelen’’’. Niet dat het de kern van de discussie raakt, maar om te zien dat jouw visie geen steek houdt:

Het menselijk handelen bestaat uit 4 componenten:

• de cognitieve component (kenacten, beliefs, overtuigingen)
• de emotieve of kathectische component (dit zijn beliefs/overtuigingen verhouden zich tot emoties)
• de volitieve of volitionele component (het streven)
• de actietendentiële component (actiegericht handelen, daden)

Bronnen:

• "Inleiding tot de moraalwetenschap", prof. Hugo van den Enden, 1993 (UGent).
• "De mens aan de grens", prof. Jaap Kruithof. EPO, 1985.

Je kunt met andere woorden opvattingen, beweringen, overtuigingen en handelingen niet zomaar van elkaar loskoppelen. Ook uit je definities blijkt dat PW om veel meer gaat dan enkel menselijk "handelen". Een "bewering" kan daarentegen “op zich” pseudo-wetenschappelijk zijn, wanneer die meent op ontologisch niveau een aanspraak te maken op feitelijkheden (waarheidsaanspraken) of een ’verklaring' te bieden voor een fenomeen waarvoor we reeds veel betere verklaringen hebben, en wanneer die claimer betere verklaringen blijft ontzien. Hoe meer deze indruist tegen de gangbare kennis, hoe hoger de graad van PW. Vandaar het belang van die zin ...‘in strijd met’... Je kunt dit lemma moeilijk schrijven zonder te vertrekken vanuit de huidige stand van de wetenschap. Anders heb je geen criteria om te bepalen wat PW is.

Daarbij komt dat de claimer zijn overtuiging niet bedoelt als een geloofspunt maar als een feitelijke waarheid, als factisch! Dat gaat dus niet zomaar om non-wetenschap. Als je echter wil gaan zoeken naar overtuigingen die boven hun PW-uitspraken zetten “dit is wetenschap”, dan heb je uiteraard gelijk. Maar ik vrees dat dat neerkomt op onwil. Je moet uiteraard kijken naar de volgehouden overtuigingen + claims en eventueel de daden zelf. Een kwakzalver zal niet snel letterlijk beweren met nepmiddelen kanker te kunnen genezen, want dan is die pakbaar door de wet. Die moeten we dus wel pakken op z’n handelingen of intenties. Pseudo-wetenschap is er immers ook gekenmerkt door immunisering tegen kritiek. Een creationist die beweert dat de dino’s en mensen in dezelfde periode leefden, hoeft daarover geen lezingen te geven om deze uitspraak als PW te beschouwen. Daarmee belanden we bij een volgend punt:

2. Je blijft dansen rond een curciaal verschil:

• Een priester die onder ‘’’de vlag van geloof’’’ beweert dat water verandert in wijn, bedrijft niet echt pseudo-wetenschap (ook al is dat wetenschappelijk gezien onzin). Dit zijn geloofspunten die weliswaar uitspraken zijn op ontologisch niveau, maar hij bedoelt die als geloofspunt en komt hier niet in het vaarwater van de wetenschap (het symbolische aspect speelt daar, en de priester geeft ook toe daar een geloofssprong te maken).
• Een creationist die daarentegen beweert dat de scheppingsverhalen in Genesis historisch zijn, of die uitspraken doet die daarop neerkomen, die verkondigt wèl pseudo-wetenschappelijke claims: zijn uitspraken zijn waarheidsclaims die indruisen tegen de kern van de natuurwetenschappen, en hij bedoelt ze ook als historisch feitelijk!

3. Je definities en referenties.

• Wikipedia als doorslaggevende bron nemen is niet echt overtuigend, want dat kan onvolledig of fout zijn, maar dat raakt zelfs niet aan de kern van wat hieronder staat. Ook meer officiële citaten/referenties vormen geen probleem, ook al wend je die selectief aan. En ik zal ze aanvullen:

• Je gaat vrolijk voorbij aan wat alle skeptische bewegingen wereldwijd over PW zeggen (wat je persoonlijke visie daarop is, doet niet ter zake).

Een paragraaf in de omschrijving van PW die jij tot hiertoe heel graag negeert is de volgende: “Belangrijk is ook dat een waardevolle theorie, of hypothese, beter moet zijn dan alternatieve theorieën of hypothesen. Pseudo-wetenschappen pogen vaak "oplossingen" te geven voor bepaalde problemen die veel beter worden verklaard door de gangbare wetenschappelijke kennis. Bovendien streven wetenschappelijke theorieën ernaar om consistent te zijn met andere theorieën, zodat bijvoorbeeld de fysica coherent is met de biologie, met de scheikunde, enzovoort. Pseudo-wetenschappen daarentegen zijn niet alleen onderling tegenstrijdig, maar ook onverzoenbaar men fundamentele, wetenschappelijke inzichten.” [[5]]

• Ook de status van kennis, niet enkel methode, is bepalend:

(jouw eigen bron) “Pseudoscience is ‘’’any body of knowledge, methodology, belief, or practice’’’ that claims to be scientific or is made to appear scientific, but does not adhere to the basic requirements of the scientific method.” Het gaat dus niet enkel om het verzaken van wetenschappelijke methode, maar het op gelijke voet willen stellen met wetenschappelijke waarheden die we nu hebben: Oxford English Dictionary zegt: or as having the status that scientific truths now have. (vet door mij)

• Ivm de starheid van PW, de volgehouden claims: “Een pseudowetenschap is een reeks ideeën gebaseerd op theorieën die als wetenschappelijk naar voren worden gebracht maar die in werkelijkheid niet wetenschappelijk zijn ”: Sommige pseudowetenschappelijke theorieën zijn gebaseerd op een gezaghebbende tekst en niet op waarnemingen of empirisch onderzoek. Creationisten bijvoorbeeld doen enkel waarnemingen om onfeilbare dogma's te bevestigen, niet om de waarheid over de natuurlijke wereld te ontdekken. Dergelijke theorieën zijn statisch en leiden niet tot nieuwe wetenschappelijke ontdekkingen of tot een verbetering van ons inzicht in de natuurlijke wereld. [6] (vet door mij)

• Ook wat hier staat, bij de KULeuven [7] laat de releatie zien tussen uitspraken/claims/beweringen en overtuigingen (niet zomaar als non-wetenschap): “Pseudo-wetenschap gaat met écht wetenschappelijke literatuur om als met religieuze literatuur: een grote verzameling van uitspraken die los van elkaar staan en open staan voor interpretatie. Uitspraken worden uit hun context gerukt en te pas en te onpas gebruikt om de eigen pseudowetenschappelijke 'bevindingen' te staven.” (gebaseerd op skeptische bron! Vet door mij)

• [8]: Some pseudoscientific theories not only confuse metaphysical claims with empirical claims, but they also maintain views that contradict known scientific laws and use ad hoc hypotheses to explain their belief, e.g., homeopathy. (cfr ‘... Claims/overtuigingen in strijd met...’)

• Distinguishing Science and Pseudoscience [9]: Pseudoscience makes extraordinary claims and advances fantastic theories that contradict what is known about nature. (vet door mij)

• Ook Skepp en Skepsis [[10]] spreekt van Buitengewone beweringen. En dat zijn bewering die radicaal in strijd zijn, of onwaarschijnlijk zijn volgens... (kijk naar hun statutaire doelstellingen).

• Het is ook volstrekt duidelijk hoe selectief jij de definitie benadert om je gelijk te halen. Zo staat er in de bron waar jij naar linkt [11] eveneens:

Observations or data that are not consistent with established beliefs tend to be ignored or actively suppressed.

Ik zal de bestaande definitie dus weer uitbreiden met wat er (deels correct) staat, maar onvolledig is. Wat ook in het artikel moet bij deze doctrines is WAAROM de wetenschap deze als PW beschouwt. Ik blijf je eigengereidheid wel betreuren, en hoe je daarmee anderen aan het werk zet.

Thomass 23 jul 2007 21:48 (CEST)

Beste Thomass,

Ik heb je reactie doorgelezen, en mijn eerste indruk is positief. Ik denk dat het nu wel gaat lukken deze discussie uit de impasse te halen. Je uitgebreide reactie verdient een gedegen antwoord en biedt een aantal aangrijpingspunten om concrete actie te ondernemen ter verbetering van het artikel (zowel t.o.v. de huidige als de oudere versies).

Houdt er echter rekening mee dat het een paar weken kan duren voordat ik daar tijd voor heb (vakantie...) In tussentijd mag je doen met het artikel wat je wilt.

Je laatste opmerking beschouw ik uiteindelijk toch als compliment. Eigengereidheid is een groot goed voor een wetenschapper en wordt genoemd als één van de redenen dat ik diverse onderzoeksposities heb aangeboden gekregen voor na mijn afstuderen. Bovendien, dat ik (naast mijzelf) anderen aan het denken en aan het werk zet, kan alleen maar leiden tot vermeerdering van elkaars kennis en tot de verbetering van de kwaliteit van Wikipedia. Maar dat terzijde, want eigenlijk is het inderdaad beter om in de discussie over dit artikel persoonlijke zaken achterwege te laten. Josq 23 jul 2007 22:19 (CEST)

Beste Thomass, Zoals belooft een uitgebreide reactie. Of in ieder geval het begin ervan.

• In de eerste plaats hebben we blijkbaar overeenstemming over de definitie van pseudowetenschap. Ik denk dat de inleidende zinnen van het huidige artikel geen aanpassing behoeven, ben je het daar mee eens?
• Waar we het misschien nog niet over eens zijn, is de preciese afbakening van pseudowetenschap. Wanneer ik zie dat op de Engelse Wikipedia het en:Demarcation problem zelfs een eigen artikel heeft gekregen, dan verwonderd me het niet dat wij het ook niet helemaal eens kunnen worden.
• Wat me wel verwonderd, is dat je zo in het geweer komt tegen mijn uitspraak dat er slechts sprake kan zijn van 'pseudowetenschappelijk handelen'. Ik zie dat je gegronde bezwaren hebt tegen deze uitspraak, maar je moet deze hele discussie niet in dat licht zetten. Misschien heb ik niet goed aangegeven dat het slechts een uitstapje was naar een persoonlijk idee van mij, en dat ik het niet in het artikel wilde verwerken?
• Pseudowetenschap is datgene wat ten onrechte beweert wetenschappelijk te zijn. Die beweringen kunnen heel expliciet zijn, zodat het evident is dat er sprake is van pseudowetenschap. Maar, zoals je aangeeft, veel vaker wordt er heel impliciet beweert dat iets wetenschappelijk is. Bijvoorbeeld door wetenschappelijke terminologie te gebruiken. Ook dan kan iets pseudowetenschap zijn. Maar het wordt dan wel moeilijker om het als zodanig te identificeren. Ik denk dat je dan ook al gauw in een grijs gebied komt.
• Waar we niet aan ontkomen is een discussie over de verhouding tussen geloof en wetenschap. De vraag die ik mezelf hier stel is: kunnen alle geloofszaken, die strijdig zijn of lijken met de wetenschap, gerekend worden tot pseudowetenschap? Ik formuleer mijn antwoord aan de hand van een aantal stellingen
  • Als gelovige veronderstel je dat God ingrijpt in de werkelijkheid. Anders heeft geloven geen zin.
  • Als moderne wetenschapper sluit je a priori bovennatuurlijke verklaringen uit. Je verondertelt dus vanuit dat God niet ingrijpt in de werkelijkheid.
  • Deze tegenstelling vormt de basis van het conflict tussen geloof en wetenschap
  • Geloofsuitspraken over de werkelijkheid kunnen gedaan worden zonder enige wetenschappelijke pretenties.
  • Dat Genesis historisch is, dat de exodus van het volk Israel uit Egypte daadwerklijk heeft plaatsgevonden, dat de beschrijvingen van de kruisiging, opstanding en hemelvaart van Jezus Christus feitelijk juist zijn, dat zijn voor (de meeste) christenen allemaal geloofszaken. Het belijden van deze geloofszaken is geen pseudowetenschap
  • Pseudowetenschap ontstaat, wanneer men geloofszaken een wetenschappelijke status tracht te geven.
  • Het zoeken naar overeenstemming tussen wetenschappelijke theorieen en geloofszaken leidt vaak tot pseudowetenschap, maar niet altijd.
• Ik zie niet in wat je wilt zeggen met het citaat van Vermeersch. Ik heb geen moeite met wat in dat citaat gezegd wordt.
• Ik ben het niet met alle definities die ik genoemd heb geheel eens. Ik vind het vooral raar dat er in een van de definities gesproken wordt over scientific truths. Wetenschap gaat niet over waarheid, maar over waarschijnlijkheid.
• Het lijkt me gevaarlijk om de status van wetenschappelijke kennis los te koppelen van de wetenschappelijke methode. De methode maakt de status.
• Je noemt in je betoog een aantal kenmerken van pseudowetenschap. Weinig bezwaar tegen, hoewel sommige kenmerken moeilijk als objectieve criteria gebruikt kunnen worden (bijv 'buitengewone beweringen', die worden vanuit de echte wetenschap, zoals de quantummechanica, soms ook gedaan). In en:pseudoscience staan al die kenmerken netjes op een rij. Overnemen in dit artikel?
• Wat ook in het artikel moet bij deze doctrines is WAAROM de wetenschap deze als PW beschouwt. Dat is precies waar ik heen wil, helemaal mee eens dus!
• Ik besef dat mijn reactie niet volledig is, maar ik denk dat ik de belangrijkste dingen genoemd heb. Misschien breidt ik mijn reactie nog uit.
• Tot slot, wederom een vriendelijke groet. Josq 14 aug 2007 13:53 (CEST) en excuses voor de taal- en typfoutjes

Categorie:Pseudowetenschap

Ik heb me weer wat op de hals gehaald door me tegen de Categorie:Pseudowetenschap aan te bemoeien... Als we het issue van geloof en wetenschap even terzijde stellen (als VU-alumnus heb ik daar wel wat over te zeggen, maar dat zou hier te ver voeren), zie ik dat Josq vasthoudt aan de notie dat pseudowetenschap altijd impliceert dat de schijn wordt opgehouden dat de wetenschappelijke methode wordt gebruikt (zoals veel woordenboeken blijkbaar beweren), terwijl Thomass dit wil uitbreiden naar alle theorieën/verklaringen/beweringen die feitelijke beweringen doen die in strijd zijn met wat wetenschappelijk geaccepteerd is. Dat laatste komt meer overeen met wat veel skeptische organisaties als werkdefinitie lijken te hanteren.

Astrologie is (als ik zijn betoog goed begrijp) volgens Josq geen pseudowetenschap, omdat men niet beweert volgens de wetenschappelijke methode te werken. Ikzelf vind het pure pseudowetenschap. Ondanks al het vage eromheenpraten, wordt door de astrologie nog steeds de indruk gewekt dat er iets waars aan is. Als je dan vervolgens ziet dat een astroloog op basis van het geboortetijdstip een enorme berg berekeningen uitvoert en op grond daarvan een horoscoop maakt, pretendeert men een exactheid die bij het grote publiek wel degelijk een zekere wetenschappelijke uitstraling kan hebben. Kijk hier eens voor een afschuwelijk voorbeeld: [12]. Ik word hier bijkans fysiek onpasselijk van (dat is míjn probleem natuurlijk ;-)

Ik kan mij redelijk vinden in de zienswijze van Thomas, die iets pseudowetenschap noemt zodra het in het vaarwater van de reguliere wetenschap komt. Daar valt in ieder geval alles onder wat Josq ook pseudowetenschap noemt, maar ook nog een paar andere dingen. De "wetenschappelijke tak" van het creationisme lijkt me al onder Josq's definitie vallen. Interessanter wordt het wanneer we allerlei gewauwel over aardstralen en chakra's bekijken. Hoewel hier in strikte zin niet wordt beweerd dat er een wetenschappelijke methodologie wordt toegepast, wordt er een compleet stelsel van theorieën, verschijnselen, oorzaken en gevolgen opgezet, dat algauw de indruk wekt weldoordacht te zijn, en te zijn gebaseerd op eeuwen, zo niet millennia van zorgvuldige analyse en waarneming. Ik vind dat pseudowetenschap.

Ik denk dat we een aantal "klassen" van (vermeende) pseudowetenschap kunnen definiëren.

• De eerste klasse (of zullen we dat "eredivisie" noemen?) is wat onder de definitie van Josq valt, dus bewegingen, theorieën en onderzoeksgebieden die zich zonder meer voordoen als wetenschappelijk, maar het niet zijn. "Wetenschappelijk creationisme", "Aids-ontkenning" (en:AIDS denialism) en bepaalde vormen van alternatieve geneeskunde zitten wat mij betreft in de eredivisie. Ik zal het marxisme maar niet noemen ;-)
• Daarnaast zijn er gebieden die weliswaar strikt genomen niet een wetenschappelijke methodologie pretenderen, maar wel bedoeld of onbedoeld die indruk wekken. Astrologie en bepaalde vormen van alternatieve geneeskunde vallen hier onder, wat mij betreft. Homeopathie is ook zo'n leuk voorbeeld. Pretendeert de homeopathie an sich enige vorm van wetenschappelijkheid? Afgezien van Jacques Benveniste is mij niet zo veel ter ore gekomen van onderzoek dat wetenschappelijk pretendeert te zijn. Maar men claimt wél een werking, die níet bewezen kan worden, en men presenteert zichzelf als alternatief voor de (tot op zekere hoogte, ik weet het) wél wetenschappelijk onderbouwde reguliere geneeskunde.
• Verschijnselen zijn op zichzelf nooit pseudowetenschap in de definitie van Josq, en ik wil daar een heel eind in meegaan. Iets als telekinese/psychokinese en ook telepathie kan op wetenschappelijke wijze worden onderzocht (tot op zekere hoogte, met mijn bezwaren zal ik jullie een andere keer vermaken) en dat gebeurt ook. Maar Uri Geller lijkt me een bedrieger. Hij claimt natuurlijk geen wetenschappelijkheid, maar doet wel een hoop trucjes en demonstraties, en wekt daarmee de indruk dat zijn fratsen objectief waarneembaar zijn.

Nou ja, ik hoop dat ik de verwarring niet nog groter heb gemaakt. Die indeleing die ik maak, is niet al te goed afgebakend, en hopeloos incompleet, en het is voornamelijk een poging om de boel voor mezelf op een rijtje te krijgen.

Wél zou ik, mede gezien de discussie op de bijbehorende categorie, Josq willen vragen of hij voorbeelden kan geven van zaken die nu in die categorie staan en daar niet thuis zouden horen. Groet, Paul B 12 sep 2007 22:09 (CEST)

Dank voor je uitgebreide reactie. Allereerst denk ik dat je goed onder woorden hebt gebracht waarin Thomass en ik van mening verschillen. Dat iets pseudowetenschap kan zijn zonder dat er enige wetenschappelijke pretenties zijn (in de methodes of in de presentatie), daar kan ik toch echt niet in mee.

We zitten hier met twee vragen: wat is pseudowetenschap, en wat kunnen we categoriseren als pseudowetenschap? De eerste vraag is genoegzaam bediscussieerd hierboven, de tweede is nu aan de orde.

Het lijkt me goed dat je een onderverdeling maakt. Het onderscheid tussen pseudo-, non-, anti-, dwaal- en gepopulariseerde wetenschap (etc) laat ik even achterwege, dan kom ik zelf tot het volgende onderverdeling (die volgens mij sterk aan de jouwe verwant is):

• Datgene wat expliciet claimt wetenschappelijk te zijn, maar het niet is: duidelijk pseudowetenschap. Creation Science voldoet hier in principe aan.
• Datgene wat impliciet suggereert wetenschappelijk te zijn, maar het niet is: meestal pseudowetenschap, maar er is hier een grijs gebied. Homeopathie is wat mij betreft een vrij goed voorbeeld.
• Datgene wat tegen de wetenschappelijke methode ingaat, maar geen enkele wetenschappelijke pretenties vertoont: geen pseudowetenschap. Ik denk hierbij vooral aan geloofsuitspraken over de werkelijkheid (zie mijn laatste betoog hierboven)

Met de huidige categorisering heb ik twee problemen

1. Enkele geloofszaken worden zondermeer tot de pseudowetenschap gerekend. Schepping is echt een geloofszaak en hoort niet in deze categorie thuis. In het verlengde daarvan kan de categorie creationisme (geloof in de schepping) niet in z'n geheel als pseudowetenschap gecategoriseerd worden.
2. Er zijn diverse gebieden waarvan de methoden ouder zijn dan de wetenschappelijke methode. Ik denk dan aan de astrologie, de acupunctuur, de alchemie en het handlezen. Je kunt de Wijzen uit het Oosten of een eenvoudig waarzegstertje uit een achtergestelde Oost-Europese regio toch geen pseudowetenschappelijke activiteiten verwijten. Akkoord dat je de astrologie een pseudowetenschap noemt, maar niet zonder dit voorbehoud.

Ik hoop dat ik zo het een en ander beter heb kunnen toelichten. Vriendelijke groet, Josq 12 sep 2007 23:21 (CEST)

De vraag wordt nu wat "wetenschappelijke pretenties" zijn. De wetenschap claimt het primaat als het om een objectieve beschrijving van de werkelijkheid gaat (we laten alle kentheoretische vragen daarover even buiten beschouwing ;-)). Veel "skeptici" (naar mijn indruk) zullen díe zaken als pseudowetenschap zien die óók een beschrijving van de werkelijkheid zeggen te geven, maar in strijd zijn met de huidige stand van de wetenschap (zowel wat kennis betreft als wat methoden betreft). Omdat die zaken zich op het gebied begeven dat (volgens veel mensen) voor de wetenschap is 'gereserveerd', is er dan al in zekere zin sprake van "wetenschappelijke pretenties". Dan krijg je de interessante situatie dat bijvoorbeeld een letterlijke interpretatie van de bijbel, of zelfs maar het geloof in een hiernamaals als pseudowetenschap kan worden betiteld.

Gelovige wetenschappers zullen in het algemeen iets bescheidener zijn in hun visie op de reikwijdte van de wetenschap, en daarom niet zo'n groot probleem ervaren. "Creation scientists" genereren hetzelfde conflict weer op een andere wijze, nl. door juist de reikwijdte van geloofszaken zo ver uit te breiden dat deze duidelijk overlapt met die van de wetenschap.

Met deze definitie van "wetenschappelijke pretenties" kun je dus ook de moderne astrologie onder pseudowetenschap scharen. De "klassieke" astrologie zoals die tot ongeveer de 17e eeuw werd beoefend, was eerder een protowetenschap, die ook vrijwel volledig samenviel met de toen gangbare astronomie.

Een ander punt dat je opwerpt, is dat gebieden die slechts gedeeltelijk pseudowetenschap zijn, of slechts door bepaalde mensen als pseudowetenschap bedreven worden, gewoon in de categorie staan. Dat is denk ik onvermijdelijk, en ook niet zo erg. Dit gebeurt uiteindelijk met een hele hoop categorieën. Categorieën zijn niet alleen bedoeld om aan te duiden wat iets is, maar ook om aan te geven dat een artikel gerelateerd is aan iets. Het levert wél een grijs gebied op, en waarschijnlijk een hoop discussie. Paul B 13 sep 2007 12:07 (CEST)

Er is altijd interferentie tussen wetenschap en geloof, of breder: tussen wetenschap en overtuigingen. Je kunt niet alles wat concurreert met de wetenschap pseudowetenschap noemen. 'Wetenschappelijke pretenties' vallen m.i. niet goed af te meten aan de mate van overlap met de wetenschappelijke inzichten.

Er is genoeg geschreven over het demarcatiecriterium tussen wetenschap en pseudowetenschap. Maar is er ook literatuur die de andere grens beschrijft? Er moet een onderscheid zijn tussen pseudowetenschap en alle andere vormen van nonwetenschap. Schrijnend is wat er in de inleiding van de en:Encyclopedia of Pseudoscience zou staan: ...This (definition of science) then, will be my criterion for deciding what to categorize as science and what is pseudoscience, fraud, or something other than true science. Kortom, alles wat niet voldoet aan een voornoemde definitie van science wordt over de kam van pseudowetenschap gescheerd! De uitdrukking true science (de rest is fout) krijgt hier sectarische trekjes...

Ik heb er een tijd over nagedacht en kom er met Taka (bovenaan deze pagina) niet aan uit. Is pseudowetenschap inderdaad niet meer dan een negatieve kwalificatie? Zoals Taka zegt: het is een term die door organisaties als Stichting Skepsis wordt gehanteerd om hun doelgroep ergens van te overtuigen. Of zoals het engelstalige artikel ene prof. McNally wordt geciteerd: The term 'pseudoscience' has become little more than an inflammatory buzzword for quickly dismissing one’s opponents in media sound-bites

Pseudowetenschap als scheldwoord... de vraag wat we als pseudowetenschap mogen categoriseren wordt alleen maar prangender!

Josq 15 sep 2007 12:08 (CEST)

Ik heb het artikel van McNally eens doorgebladerd, en hoewel hij het speciciek over klinische psychologie heeft (citaat op en:wp is dus weer eens mooi uit zijn verband gerukt), vind ik het een interessant betoog. In zekere zin is het gebruik van het woord "pseudowetenschap" inderdaad overbodig en soms zelfs contraproductief. De grenzen tussen anti-wetenschap, dwaalwetenschap, grenswetenschap en pseudowetenschap zijn vaag, en ik kan mij voorstellen dat het woord pseudowetenschap wel wordt gebruikt om mensen in een bepaalde hoek te zetten.

En daarmee hebben we dus hetzelfde probleem als de Categorie:Rechts-extremisme: het label wordt alleen gebruikt door tegenstanders van die bewegingen en personen. Nou kunnen we roepen dat we een neutrale encyclopedie zijn, en daarom deze benamingen niet zouden moeten gebruiken, maar ik denk dat er wel degelijk objectief gebruik van kan worden gemaakt: er is nl. wél een bepaalde consensus over wat die woorden betekenen. Dat ze worden afgekeurd door degenen die er mee betiteld worden, en dat ze door bepaalde lieden weleens misbruikt worden, doet daar niets aan af. Ik zou dus toch willen proberen een bruikbare, objectieve classificatie te vinden, die in overeenstemming is met wat we (buiten Wikipedia uiteraard) aan consensus kunnen vinden over de definitie.

Het lijkt erop dat we het erover eens zijn dat in ieder geval die stromingen/meningen/beweringen als pseudowetenschappelijk kunnen worden betiteld, die expliciet pretenderen of impliciet suggereren een wetenschap te zijn, maar dat niet zijn. Natuurlijk is het ook weer niet mogelijk een 100% sluitend demarcatiecriterium te vinden, maar ik denk dat het grijze gebied beperkt is.

Misschien is het een goed idee om de koe eens concreet bij de horens te vatten, en een lijstje te maken van "grijze gevallen" die momenteel in de lijst staan. Niet om aan de hand daarvan dan een definitie op te stellen, maar gewoon om eens een idee te krijgen wat er precies aan schort. Paul B 17 sep 2007 21:10 (CEST)

Toen de discussie in een nog redelijk 'primitief' stadium was, stond er een lijst met pseudowetenschappen in dit artikel. Op die lijst heb ik toen commentaar geleverd. Zie Overleg:Pseudowetenschap#Lijstje met commentaar. Tegen de achtergrond van de afgelopen discussie zou ik nu voor een iets andere benadering hebben gekozen, maar desalniettemin geeft het lijstje een indruk waar bij mij het grijze gebied ligt. Josq 17 sep 2007 21:19 (CEST)

Ik zal er eens naar kijken. Bedankt weer! Paul B 17 sep 2007 21:20 (CEST)

Buitenaards leven

Dit is geen geldige categorie. De kans dat er ergens in het heelal buitenaards leven is, wordt zelfs als vrij groot beschouwd. De kans dat er op een welbepaalde planeet zich leven bevindt, is daarentegen zeer klein. Het UFO-onderzoek heeft daarentegen wel PW trekken, zeker mbt graancirkels, complottheorieën, enz. De vermelding van SETI maakt ook al duidelijk dat deze vermelding controversieel is. Ik verdenk deze vermelding trouwens van christelijke POV: voor meer rabiate christenen is het leven op aarde uniek en kan er daarbuiten zich geen leven voordoen omdat er geen sprake van is in de bijbel. Thomass 5 okt 2007 18:24 (CEST)

Het woord 'rabiaat' kende ik nog niet. Althans, ik wist niet wat het betekende. Daarom heb ik het even opgezocht. 'Rabiaat' = woedend. Johan Lont (voorbehoud) 5 okt 2007 19:23 (CEST)

Over de waarschijnlijkheid van leven elders in het heelal kunnen volgens mij geen zinvolle wetenschappelijke uitspraken worden gedaan, althans, zolang we geen wetenschappelijk acceptabel beeld hebben over hoe het leven is ontstaan (en ondanks diverse voorstellen is dat er nog niet). Pas daarna kan een schatting worden gemaakt over hoe frequent aan deze voorwaarden wordt voldaan. En zelfs dan is het moeilijk uit te sluiten dat er onder geheel andere condities een geheel andere soort van leven kan ontstaan.

Pseudowetenschap vandaag

Josq schreef hierboven: "Er zijn diverse gebieden waarvan de methoden ouder zijn dan de wetenschappelijke methode. Ik denk dan aan de astrologie, de acupunctuur, de alchemie en het handlezen. Je kunt de Wijzen uit het Oosten of een eenvoudig waarzegstertje uit een achtergestelde Oost-Europese regio toch geen pseudowetenschappelijke activiteiten verwijten. Akkoord dat je de astrologie een pseudowetenschap noemt, maar niet zonder dit voorbehoud."

Uiteraard wordt een bewering of stellingname als PW gekwalificeerd vanuit hedendaags perspectief. Wat de astrologie 2000 jaar geleden beweerde, doet niet ter zake. Punt is dat zij sinds de 17e eeuw door de wetenschap weerlegd is, en dat zij daar geen rekening mee houdt. Wetenschap is precies gekenmerkt door zelfcorrectie in het licht van nieuwe informatie. PW negeert dat. Vandaar ook dat creationisme zuivere PW is: zij houden vast aan een boek dat in 2000 jaar niet is gewijzigd en zien het toch als alternatief. Dat er geloofspunten bij zijn, maakt het niet minder PW want die vallen voor hen onder geloofspunten, niet onder wetenschap (bv de scheppingsgedachte). Thomass 5 okt 2007 18:57 (CEST)

Redenering

Sorry Taka, de opmerking had hier geplaatst moeten worden. Heb 'm weer even teruggezet, ik hoop niet dat we dat de hele tijd blijven doen.

Groeten, Mkleen 10 jul 2008 16:29 (CEST).

Wat er niet klopt aan de redenering.

"De wetenschapsfilosoof en -historicus Thomas Kuhn legt echter een belangrijk probleem van falsifieerbaarheid bloot, namelijk dat de ontwikkeling van wetenschappelijke kennis niet cumulatief verloopt, maar met perioden van crises en revoluties."

Dat is geen probleem van falsifieerbaarheid. Dat is een konstatering over hoe wetenschappelijke kennis zich ontwikkeld.

"Pas wanneer genoeg anomaliën worden gevonden, wordt het bestaande paradigma verworpen."

In eerste instantie wordt het paradigma aangepast, tot het weer past met de metingen. Soms levert dat na verloop van tijd kromme theorieën op. Het levert ook vaak alternatieve theorieën op. Kortom, er wordt gezocht naar een beter passende theorie. Fouten van het onderzoek is ook een theorie. De situatie wordt: "nader onderzoek is gewenst". En zolang er geen duidelijk betere theorie is, blijft het oude paradigma gehandhaaft.

"Het onderscheid tussen pseudowetenschappelijke beweringen en anomaliën is erg moeilijk te maken."

Dit volgt helemaal niet uit het daarbovenstaande. Dat is de redeneerfout. Daarnaast blijft het criterium van falsifieerbaarheid nog steeds overeind, en zo moeilijk is het dus niet. Taka 10 jul 2008 21:35 (CEST)

Andere definitie van wetenschap

Ik denk dat wetenschappelijkheid draait om drie elementen. Wetenschap vereist 1) een natuurlijke (i.t.t. een bovennatuurlijke) verklaring, die 2) strikt logisch in elkaar steekt, en 3) niet onnodig ingewikkeld is. Hiermee kunnen zowel wiskunde, geschiedenis, filosofie, en zelfs theologie wetenschappelijk genoemd worden. Reproduceerbaarheid valt niet onder de primaire criteria, maar voor die vakgebieden die draaien om reproduceerbare experimenten, vereist het principe van eenvoud dat dezelfde verklaring steeds opgaat. Dit betekent automatisch dat Popperiaanse falsificeerbaarheid geen volstrekt vereiste is, behalve voor dat deel van wetenschap dat zich met (reproduceerbare) experimenten bezighoudt. Hierdoor blijft het mogelijk een wetenschappelijke verklaring te geven voor eenmalige gebeurtenissen. Gegeven deze "definitie" gaat het bij pseudowetenschap dus om valse logica, bovennatuurlijke verklaringen, en/of nodeloos ingewikkelde verklaringen (gegeven de stand der kennis op het moment van formuleren). Hierbij is er een verschil tussen valse logica en fouten in de logica. Het laatste kenmerkt zich door snelle erkenning en herstel zodra de fout wordt opgemerkt, het eerste door weerstand, verdraaiing, vervaging, en meer drogredeneringen. Mijns inziens is dan ook de beschrijving bij wetenschappelijke methode teveel gericht op natuurwetenschap. Immers, deze beperkte opvatting van de wetenschappelijke methode is voor betrekkelijk veel wetenschap niet toepasbaar. Keekie 29 nov 2009 18:12 (CET)

Wat verstaat U in dit verband onder 'eenmalige gebeurtenissen'?

Met 'eenmalige gebeurtenissen' doel ik op alle gebeurtenissen die niet herhaalbaar zijn; en dus niet vatbaar voor experimenten. Ze zijn dus alleen achteraf te analyseren op basis van de (vaak beperkte) beschikbare gegevens. Er zijn taloze voorbeelden, zoals een vulkaanuitbarsting, toevalligheden zoals Jung's synchroniciteit, maar ook de toevallige paden van de evolutie, (nog afgezien van de vele beschreven wonderden). Dit geldt in principe ook voor persoonlijke ervaringen (zoals dromen, spiritualiteit, etc.), die door hun eenmaligheid vrijwel buiten de wetenschap vallen Keekie 29 nov 2009 23:14 (CET)

Ik heb blijkbaar een ander begrip van herhaalbaarheid. Een vulkaanuitbarsting is een gebeurtenis die op zich niet herhaalbaar is, maar staat ten eerste niet op zichzelf en past wel vrijwel altijd in een reeks van uitbarstingen. Ik zie dat niet als een eenmalige gebeurtenis. In het algemeen vallen reëel plaatsgevonden gebeurtenissen zeer goed te groeperen binnen hogere categoriëen en als zodanig te bestuderen waarin oa herhaalbaarheid eveneens een rol speelt. 'Toevallige paden in de evolutie', daar kan ik niet zo veel mee. Alles in de evolutie is 'toeval' gestuurd door de omstandigheden. Het ene 'pad' is echter niet toevalliger dan het andere. Ik zou het trouwens geen toeval noemen maar een antwoord op gewijzigde omstandigheden. Ik kan niet zoveel met 'spiritualiteit', althans niet met wat daar doorgaans onterecht voor doorgaat. En, sorry, maar wonderen bestaan niet. Jung's synchroniteit, ja ik weet het niet, maar een mening heb ik er wel over: duidelijk geen 'wetenschap': er wordt geen gebruik gemaakt van het bekende scheermes. Het feit dat we dromen kan inderdaad bestudeerd worden maar of de inhoud van een droom een 'diepere' betekenis heeft, is pure speculatie/fantasie. Naar mijn mening gooit U zaken op één hoop die totaal verschillend van aard zijn, er zitten bestaande en niet-bestaande zaken bij. Tom Meijer _MOP 29 nov 2009 23:43 (CET)

Wonderen bestaan niet. Ik ben het volledig met u eens. Maar stel nu eens dat het onmogelijke, of eventueel het nagenoeg onmogelijk geachte toch eenmalig ergens zou plaatshebben. Het kan dan nauwelijks anders dan dat het gebeuren als niet gebeurd van de hand wordt gedaan. Verdraaiing van feiten, gewoon gelogen, valse herinnering, toevallige samenloop van omstandigheden, of wat dan ook. De wetenschap kan domweg niks anders. Eens? Hoe kunnen we er in dat geval zeker van zijn dat wonderen echt niet bestaan? Dit alles heeft overigens slechts indirect met dit onderwerp te maken, maar geeft wel een beperking aan van de wetenschappelijke methode. Daarmee wil ik volstrekt niet proberen het begrip "wetenschap" uit te breiden, om bijvoorbeeld ook Jung's "synchroniciteit" naar binnen te smokkelen. Ik heb een gezonde hekel aan pseudowetenschap, maar die hekel strekt zich niet uit tot datgene waar we gewoon weinig over kunnen zeggen. Het gaat mij voornamelijk om drogredeneringen, inclusief onzinnige referenties, die zo zijn opgezet dat de gemiddelde leek het zou kunnen gaan geloven. Intelligent Design en zo. Astrologie stoort mij persoonlijk veel minder.

Evolutie is overigens niet zomaar een (wetmatige) aanpassing aan veranderde omstandigheden. Toeval speelt wel degelijk een grote rol. De onvolkomenheden in ons oog zullen niet gemakkelijk meer via natuurlijke weg worden hersteld, maar even gemakkelijk hadden we een wat beter oog door een net wat andere oplossing. Inzake vulkaanuitbarstingen geef ik u (deels) gelijk: daarvan zijn er genoeg om ze, als groep, te onderzoeken (en dat moeten we natuurlijk ook doen). Toch betekent dat niet dat we het allemaal wel weten. Immers, die ene, bijzondere uitbarsting blijft weerbarstig. Heeft het aardmagnetisch veld nu wel of niet veel invloed gehad op evolutie? Hoe zijn de piramides gebouwd, de hunebedden, of Stonehenge? En wat te denken van hypothetische deeltjes die, in principe, niet waarneembaar zijn omdat ze altijd sneller gaan dan het licht? Deze zaken vallen natuurlijk wel binnen de wetenschap, en we kunnen fraaie hypotheses opstellen. Deels zijn ze zelfs onderhevig aan experimenteren (probeer maar eens zo'n monoliet verticaal te plaatsen). Maar omdat we ook moeten erkennen dat de eenvoudigste verklaring in zo'n geval niet per se de echte gang van zaken beschrijft (het scheermes), hoe zullen we dan de werkelijk toegepaste methode kunnen herkennen tussen alle mogelijke verklaringen? Hopen op een (eenmalige) ontdekking van een beschrijving? En zelfs met beschrijvingen blijft het onzeker (Atlantis). Ik ben geen pessimist en zie ook wel in dat we steeds meer trucjes leren, en combinaties kunnen maken, om steeds meer van de werkelijkheid te achterhalen. Ik wil alleen maar aangeven dat er echt wel dingen zijn die niet herhaald kunnen worden, en daardoor zeer lastig te onderzoeken. Een klein beetje bescheidenheid acht ik toch wel op zijn plaats bij dit onderwerp, en juist daarom is er mijns inziens behoefte aan een wat andere definitie.

Wat wilt U precies met Uw bijdrage? Vriendelijke groet, Tom Meijer _MOP 29 nov 2009 21:12 (CET)

Ik zie hier toch nogal wat discussie over wat "wetenschap" nu precies is. De vraag is zelfs gesteld of wiskunde wel wetenschap is! Dan is het ook moeilijk pseudowetenschap te definieren. De door mij gegeven uitgangspunten zijn daar echter heel geschikt voor. In de huidige definitie van pseudowetenschap wordt gerefereerd aan de wetenschappelijke methode. Die lijkt me persoonlijk wat teveel afgeleid van een beta wetenschappelijke aanpak: waarnemingen, metingen, voorspellingen en experimenten (overigens beschouw ik mezelf als beta - postdoc bioinformatica). Het ligt voor de hand dat het toepassen van Ockhams Razor leidt tot een aantal foute conclusies in de bioinformatica, die echter nooit ontdekt zullen worden omdat er een eenvoudigere verklaring is gevonden. Waarnemen is in veel wetenschappen zeer belangrijk, maar bijvoorbeeld niet in de wiskunde (althans niet in de normale zin van het woord). Maar meten, voorspellen en experimenteren is voor veel wetenschappen minder van toepassing. Wel gaat het altijd om zo eenvoudig mogelijke natuurlijke verklaringen die logisch zijn opgebouwd. Dat is de kern van wetenschap. Ik wil echter niet meteen dit (en eventueel andere) lemma's aan gaan passen, vooral omdat het al zoveel discussie heeft uitgelokt. Beter eerst wat te discussieren.Keekie 29 nov 2009 23:15 (CET)

Ik moet ermee stoppen, mogelijk later een antwoord hierop.Tom Meijer _MOP 29 nov 2009 23:43 (CET)

Dom van mij om hierop in te gaan op een moment dat ik tegen een paar echte deadlines zit aan te hikken en ik eigenlijk geen tijd heb om hier over te discussieren. Ik trap steeds weer in die valkuil. Daarmee heb ik niets over Uw bijdragen gezegd, het heeft slechts op mijzelf betrekking.

Dit lemma is in het verleden al verschillende malen ten prooi gevallen aan mensen die het begrip pseudowetenschap zo wilden formuleren dat hun onderwerpje er niet onder viel. Dat heeft misschien ook wel geleid tot een aantal vreemde zaken. Bijdragen aan wikipedia betekent vaak ook compromissen sluiten, ook over onderwerpen die zich eigenlijk daartoe niet lenen. Daarom reageerde ik wellicht wat afgemeten en afwijzend. U hoeft mij niet te overtuigen door het geven van de vele voorbeelden die U noemt want die ken ik zelf ook. Het is verleidelijk om op een aantal ervan in te gaan want ik denk dat zij niet als eenmalige gebeurtenissen moeten worden aangezien, de meeste vallen in een hogere categorie die als we ze als 'eenheid' bestuderen toch oplossingen biedt (zal bieden) voor de individuele schijnbaar afwijkende gevallen. Verder denk ik dat het in enkele gevallen een kwestie is van definitie. Misschien is voor veel mensen bv niet duidelijk wat toeval nu eigenlijk is en veroorzaakt dat alleen al een hoop onduidelijkheid. Zo vraag ik mij in het geval van het oog af of de ooit ontstane 'oplossing' wel aan 'toeval' is toe te schrijven. Persoonlijk denk ik van niet. Veelal komt het omdat we de werkelijke oorzaak niet goed kennen en dan zijn we geneigd het op toeval te schuiven. Dat we nu, in een mogelijk andere situatie dan in de lange periode van ontstaan, een 'beter' geconstrueerd oog zouden kunnen hebben dat klopt, maar of het toeval is dat de evolutie indertijd deze richting uit is gegaan, dat waag ik toch te betwijfelen. Het lijkt wel zo, maar dat wil niet zeggen dat het dat ook was. Nu ben ik er toch mee bezig.

Ik zou U aanraden datgene te doen wat U denkt dat goed is. Wees er bedacht op dat er mogelijk mensen zullen komen die het U moeilijk maken. Voor het zelfde geval gebeurt dat niet, je weet het op de wiki nooit. Hier heerst vaak wel het toeval. Vriendelijke groet, Tom Meijer _MOP 30 nov 2009 09:35 (CET)

Voor zover we weten is een oog-achtig orgaan diverse malen geheel onafhankelijk ontwikkeld. Het is ontegenzeggelijk zo dat elk ontwerp bepaalde voor- en nadelen heeft. Mijns inziens toont dat aan dat ons oog best anders in elkaar had kunnen zitten, eventueel met meer, maar ook met minder gebreken in het concrete geval. Het oog is ook niet zo heel belangrijk; het zijn uiteindelijk de hersenen die van het signaal een continu beeld vormen. Dat terzijde speelt toeval ook duidelijk een rol in andere gebeurtenissen die invloed hebben op evolutie. Voor zover we weten zijn de dino's uitgestorven als gevolg van een grote meteoriet inslag. Niet alleen de heftigheid, maar ook het moment van die inslag bepalen het gevolg. In dit geval zijn de dino's uitgestorven waardoor er meer plek kwam voor zoogdieren, hetgeen na verloop van tijd onze eigen soort heeft opgeleverd. Voor mij heeft dat zonder twijfel met toeval te maken. Ik zie uw punt overigens ook wel: vanuit elk punt zijn er niet zoveel mogelijkheden naar elk volgend punt, maar toeval blijft zeer belangrijk, zeker ook bezien vanuit mijn vakgebied, de bio-informatica. Maar goed, we dwalen hiermee serieus af.

Ik hoop dat nog iemand anders reageert. Zo niet, dan zal ik het wellicht wagen om het begrip pseudowetenschap anders te definiëren. Dank in elk geval voor uw bijdrage.Keekie 30 nov 2009 13:18 (CET)

Misschien kan ik de hoopvolle verwachting van hierboven wat vervullen. Aan allen die dit lezen: Reageer vooral op wat ik hieronder schrijf, want vergeet niet dat kennis (zeker in een discussie als deze) niet zonder voorbehoud is.

Ik vindt het een goed idee om het eens op een andere definitie van zowel wetenschap als pseudowetenschap te wagen. Ik zie naar mijn mening ook te veel opvattingen die te veel overeenkomen met "de wetenschappelijke methode". (Waar?) Een standvastig vasthouden aan dit oude principe zou de vooruitgang van de wetenschappen als geheel misschien kunnen belemmeren. Of eigenlijk verhinderen praktijken tot wetenschap te rekenen die zich wel degelijk met zaken bezig houden waar veel over te weten valt en dat ook op een epistemologisch vruchtbare en juiste manier doen. Als wetenschappen zoals politicologie, rechten, filosofie, taalwetenschappen en literatuurwetenschappen niet tot wetenschap gerekend kunnen worden, betekent dat een groot verlies aan wat er zoal te weten valt. Ook delen van de psychologie, sociologie en zeker van de antropologie zouden beter op hun waarde geschat kunnen worden met een alternatieve of zelfs nieuwe definitie. De "wetenschappelijke methode" vind ik te nauw, want natuurwetenschappen hebben geen patent op het woord "weten".

De definitie die hierboven voorgesteld wordt lijkt me veel ruimte bieden. Het demarcatieprincipe van de heer Popper is dan (voor sommigen; helaas) geen primaire leidraad meer. Er moet met deze ruimere definitie, denk ik, wel een sterker beroep worden gedaan op de kwaliteiten van de wetenschappers zelf. Er moet namelijk enig uitspreekbaar besef zijn van waar de betreffende wetenschap zich kentheoretisch bevindt, ook ten opzichte van andere wetenschappen. Dit werk is voor de meeste wetenschappen in de grondslagen al uitgebreid (en soms tot in den treuren) verricht. Het loont om de grondslagen meer en vooral expliciet bij de ontwikkelde kennis te betrekken (of te vermelden) om een context te bieden wat betreft de totstandkoming van de gemaakte claims. Om te beginnen omdat taalkundig gezien het woord "wetenschap" in de eerste plaats een werkwoord is en het evident is dat er veel sterk uiteenlopende vormen van weten zijn. Moderne wetenschappelijke methodes kunnen hier rekening mee houden bij het presenteren van hun bevindingen, er zijn al vele variaties op de thema's die dat daadwerkelijk ook doen. Maar, in strijd met deze noodzaak blijkt wetenschapsfilosofie (voor iedereen; helaas) bij veel studies al geen verplicht onderdeel meer te zijn.

Ik denk niet dat alleen wetenschap zich bezig houdt met het maken van "claims", dit lijkt mij iets typisch natuurwetenschappelijks, hierin probeert men immers een zeer precies kader te creeeren om in staat te zien zeer precies te bepalen wat waar is en wat niet. Sta mij toe een heel algemeen voorbeeld te geven; geesteswetenschappen houden zich daarentegen vooral bezig met dialogen (discussie) en daarmee met argumenten, logica en retoriek. Natuurlijk is ook hier het ware (en trouwens ook het goede en het schone) het aller hoogste goed, maar harde conclusies worden vaak niet eens bereikt en dat wordt ook niet verwacht. De dialoog is de methode en verschaft zelf al gigantisch veel inzicht in het onderwerp. Dit maakt deze wetenschappen niet minder betrouwbaar dan natuurwetenschappen, misschien wel wat onstabieler en daar houden de beoefenaars (als het goed is) ook rekening mee. Het onderwerp rechtvaardigt de methode, de methode is niet primair.

Politicologie, rechten en laat staan filosofie zijn nou eenmaal niet natuurwetenschappelijk te benaderen, dat zou een ramp zijn. Deze wetenschappen spreken vanuit de menselijke conditie en beleving itt. tot natuurwetenschappen die over dingen spreekt. Deze perspectieven zijn onverzoenbaar. De kracht van veel geesteswetenschappen is juist dat ze dicht bij de menselijke ervaring staan en zaken vanuit een perspectief kunnen bezien waar de natuurwetenschappen zich onmogelijk aan kunnen wagen. Een meerwaarde van dit menselijke perspectief is dat het bepaalde zaken wel aan kan grijpen en naar hun aard kan behandelen, namelijk een menselijke aard. Je kan de kennis (en hopelijk wijsheid) van een politicoloog niet zomaar naast de kennis van een scheikundige leggen. Dan zou je kilo's meten met een liniaal. De verschillen in methoden en mogelijke onderwerpen verheffen de ene vorm niet boven de ander.

Als "de wetenschappelijk methode" voorrang zou hebben, zou ik veel van mijn zekerheden ondanks hun waarheid op moeten geven.

Deze discussie gaat dus vooral om de daadwerkelijke en mogelijke vorm van wetenschap.

Hieronder wat losse opmerkingen:

Wikipedia over Synchroniteit: “In deze wijsgerig antropologische visie op psychologie wordt ervan uitgegaan dat de empirisch-analytische opvatting van de (nomothetische) wetenschap niet zonder meer toepasbaar is op de mens als studieobject.” Hoewel ik denk dat Jungs synchroniteit niet alleen een alternatief verklaringsmodel probeert te geven, maar ook hier en daar in strijd zijn staan met een causalistisch verklaringsmodel (de scarabee) en ze daardoor niet tegelijkertijd beiden van toepassing kunnen zijn, ben ik wel van mening dat de nomothetische wetenschap niet zonder meer toepasbaar is op de mens als studieobject. Psychologie bijvoorbeeld zou toe kunnen geven aan het oude gebruik van een subject-subject verhouding. Hierin maken betekenissen en associaties de dienst uit en schieten causale gedachten te kort. Maar dit sluit niet uit dat dit afgewisseld kan worden met een causalistisch subject-object verhouding. Heel simpel bekeken neigt de eerst genoemde relatie (subject-subject, en dat is niet per se mens-mens en kan ook ding-mens) er naar beschrijvend te zijn, terwijl de tweede relatie (subject-object) juist het gebruikelijk wetenschappelijke verklarende model hanteert. Deze aanvulling zou door bepaalde wetenschappen omarmt kunnen worden. Literatuurwetenschappen bijvoorbeeld kent door de taal voornamelijk een subject-subject verhouding en houdt zich minder bezig met verklaringen bestaande uit oorzaken en gevolgen, toch zijn het wel degelijk wetenschappen. Hiermee ging ik overigens in op het eerste criterium van "de nieuwe definitie", waarin gesproken wordt over verklaringen. Hoewel ze in de minderheid zijn, zijn er zeker wetenschappen die zich bezig houden met het vinden van juiste beschrijvingen (oorzaken en gevolgen spelen geen dominerende rol). Voor wiskunde en logica als voorbeeld bij uitstek lijkt het mij ook niet gek om te zeggen dat het zich bezig houdt met beschrijvingen. Er kan immers moeilijk verklaart worden wat de oorzaak is van het niet snijden van twee parallelle lijnen (er zijn oneindig veel voorbeelden denkbaar, deze was het kortste). Deze wetenschappen gaan over de vorm van de werkelijkheid en hebben daarom een speciale positie. Ik denk dat Kants analytisch-synthetisch onderscheid hier beknopt en duidelijk in kan zijn.

Pseudowetenschap: Ufologie Dit lijkt me als concept bekeken geen voorbeeld van pseudowetenschap (zie kopje “voorbeelden van speudowetenschap”). De uitvoering valt misschien wat tegen. Maar, dat neemt niet weg dat er zeker objectief gegevens verzameld kunnen worden. Omdat de informatie vaak vaag is en een waarneming vaak niet herhaalbaar is, worden de mogelijkheden om veel harde conclusies te trekken beperkt. Dat neemt niet weg dat een gedeelte wetenschappelijk interessant kan zijn. Ufologie is misschien wel net zo relevant als exo-biologie.

Pseudowetenschap, kopje: Kenmerken “Er worden vage claims gemaakt, die niet ondersteund worden door precieze metingen” Er zijn veel wetenschappen die überhaupt niet echt kunnen meten, desondanks valt veel te weten over de onderwerpen die ze zonder metingen te verrichten onderzoeken.

“Het maken van claims die niet falsifieerbaar zijn” Er zijn heel veel zeer redelijke claims die niet echt falsificeerbaar zijn(Van Dale geeft twee spellingen, is "gefalsifieerd" de juiste als het over Popper gaat?). Desondanks dat kunnen ze wetenschappelijk zijn. Het lijkt mij trouwens ook zo dat een groot aandeel juist verificatie is en de mogelijkheid tot falsificatie als voldoende wordt beschouwd om wetenschappelijk te zijn. Mee eens?

Fyodor Pavlovitch ; 27 december 2010

Dag Fyodor, ik vrees dat niemand geïnteresseerd is in jouw persoonlijke opvattingen over wetenschap en pseudowetenschap hoor. Het kan best interessant zijn wat je zegt, maar het lijkt me meer materiaal te zijn voor een essay dan voor een encyclopedisch artikel. Overigens welkom op de Nederlandstalige Wikipedia, met vriendelijke groet, Beachcomber (overleg) 30 dec 2010 18:20 (CET)

Bedankt voor dit hartelijke welkom Beachcomber. Het is goed te zien dat mijn opmerkingen gelezen worden. De inhoud: dat ik duidelijk heb gemaakt dat bepaalde opmerking mijn mening zijn betekent nog niet dat vele anderen het met mij oneens zouden zijn. Woorden als "naar mijn idee" schreef ik enkel om de discussie erin te houden. En die discussie is hard nodig. Denk jij dan niet dat er te veel mankeert aan het huidige artikel? Ik nodig iedereen uit om hierover mee te denken! De huidige uitleg van pseudowetenschap is voornamelijk gestoeld op de definitie van de "(natuur)wetenschappelijke methode", een logische gevolg daarvan is dat alle wetenschappen behalve de beta-wetenschappen zelf buiten de boot dreigen te vallen, dat zijn de alfa-, gamma- en zelfs de formele wetenschappen. En we zeggen toch niet dat op deze wetenschappen het predikaat ψευδος (leugenaar, bedrieger) van toepassing is?

Daarnaast probeert men met een encyclopedie een consistent beeld te geven van zijn onderwerpen en niet enkel een opsomming te zijn van de (vaak) door de maatschappij aanvaardde primaire opvattingen. Encyclopedia kunnen toch juist laten zien dat er naast de alledaagse opvattingen modernere uitspraken zijn over onderwerpen als deze. Als we willen dat wikipedia niet medeplichtig is aan een verplatting van de common opinion moet er kritisch gekeken worden of de inhoud van een artikel wel in overeenstemming is met de werkelijkheid. Ik denk dat herziening wat betreft pseudowetenschap (het artikel over wetenschap ziet er een stuk geavanceerder uit) hoogst nodig is. Want, er blijkt dat we in de praktijk heel veel kennis tot wetenschappelijke kennis rekenen (en zo te behandelen) zonder dat dit echt in overeenstemming is met de gestelde criteria. Deze vraag zou denk ik de grond van de discussie moeten zijn; of we toe zijn aan moderne definities. Fyodor Pavlovitch ; 31 december 2010

Ik denk dat je zeker een punt hebt, Fyodor. Je zou gewoon kunnen beginnen met wat nuanceringen in dit artikel. "Voel je vrij en ga je gang", heet dat, en het lijkt erop dat jij hier prima toe in staat bent. KoenB (overleg) 2 jan 2011 19:00 (CET)

Op 29 november 2009 ben ik begonnen om de discussie over de definitie van pseudowetenschap aan te zwengelen. Eigenlijk ben ik begonnen om een wat andere definitie van wetenschap te introduceren omdat ik meen dat de huidige definitie teveel steunt op wat "de wetenschappelijke methode" genoemd wordt. Toegegeven, die methode is niet zuiver en alleen voor beta wetenschappen, maar toch wel heel sterk daarop gericht en daarmee verbonden. Mijns inziens is een duidelijke definitie belangrijk omdat het veel discussie oplost over wat nu wel en wat geen pseudowetenschap is. Dat is nuttig omdat pseudowetenschap toch een flink aantal heikele punten kent. Inmiddels zie ik dus wat bijval, terwijl de weerstand lijkt te zijn opgelost. Ik wil wetenschap dus definiëren als een proces waarbij de wereld om ons heen verklaard en begrepen wordt met 1) natuurlijke (i.t.t. een bovennatuurlijke) verklaringen, die 2) strikt logisch in elkaar steken, en 3) niet onnodig ingewikkeld zijn. Deze definitie laat vakgebieden toe die (nog) niet of moeilijk experimenteel benaderbaar zijn (bijvoorbeeld alleen verklarenderwijs), zegt niets over experimenten, en het zet Popper's falsificatie buitenspel. Dat lijkt me terecht, want hoe zou je een bewering kunnen falsificeren over de werkelijke bedoeling van een oorlog, gegeven dat alle hoofdrolspelers reeds lang geleden zijn gestorven? En dat terwijl een dergelijk relaas heel wetenschappelijk en historisch relevant kan zijn. Wel blijft hier gelden dat een dergelijk relaas logisch moet zijn en niet onnodig ingewikkeld. Tegelijk toont dit ook een zwakte van wetenschap: we kunnen er immers zeker van zijn dat de eenvoudigste verklaring niet altijd de juiste zal zijn, terwijl die wel methodisch wordt geselecteerd. Het is tegelijk duidelijk dat als een onderwerp zich leent voor experimentele benadering, regel 3 eist dat dezelfde verklaring steeds moet opgaan en de resultaten redelijkerwijs overeen moeten komen. Aldus is deze definitie ruimer dan een definitie gebaseerd op "de wetenschappelijke methode", maar voor beta wetenschappen niet minder stringent. Bij het begrip pseudowetenschap denk ik zou dat misleiding centraal moet staan. Met andere woorden: men doet wetenschappelijkheid voorkomen terwijl men in feite met een pseudo wetenschappelijke redenering een andere theorie geloofwaardig wil maken. Aan pseudowetenschap ligt dus altijd een valse redenering ten grondslag, hetgeen niet hetzelfde is als een foute redenering. Achterhaalde wetenschappelijke theorieën, phlogiston, polywater, en koude kernfusie zijn dus geen pseudowetenschap. Een foute redenering leidt tot correctie en soms tot gezichtsverlies en schaamte, een valse redenering daarentegen leidt tot verbloeming, breedsprakigheid, discussie buiten de orde, en andere zaken om de aandacht af te leiden. Daarbij kenmerkt pseudowetenschap zich doordat het zich doorgaans richt op leken en discussie met deskundigen probeert te vermijden. Wetenschap daarentegen richt zich steevast op deskundigen, zeker in eerste instantie (tenzij de wetenschappers bij de NASA werken ;)), en probeert soms ook geïnteresseerde leken te informeren.

Ik dank Tom Meijer, Fyodor Pavlovitch, en in mindere mate Beachcomber, KoenB voor hun commentaar. Wellicht wil iemand de gegeven definitie nog wat aanscherpen, anders ga ik toch maar een serieuze poging doen om de pagina te wijzigen. En wie weet durf ik me vervolgens te wagen aan het artikel over wetenschap zelf ... Keekie (overleg) 11 jan 2011 00:17 (CET)

Hm, ik heb momenteel bijzonder weinig tijd om op de wiki iets zinnigs te doen. Wel probeer ik een aantal zaken te volgen en plaats hier en daar wat commentaar. Ik heb geen gelegenheid om de lappen tekst hierboven goed door te nemen maar er vielen me wel een paar merkwaardige standpunten op (waar ik overigens niet verder op in wil gaan). Het staat op de wiki natuurlijk ieder vrij om zaken aan te vullen, te schrappen, te wijzigen, etc., maar ik raad desondanks aan voorzichtig te zijn met de pagina's pseudowetenschap en wetenschap. Ik kan niets voorspellen maar omdat er nogal wat gebruikers aan gewerkt hebben die verstand van zaken hebben weet ik niet of alle veranderingen door iedereen wel geapprecieerd zullen worden. Het is ook bepaald niet zo dat ik ver kan meegaan met wat er hierboven allemaal geschreven is, het is meer het tijdgebrek wat voorlopig leidt tot passief toekijken. Ik houd mij vanzelfsprekend (als iedere wikipediaan) het recht toe om in de toekomst als ik weer wat ruimer in mijn wikitijd zit eventuele wijzigingen weer terug te draaien, ook als dat moment lang na die wijzigingen valt.Tom Meijer _MOP 11 jan 2011 15:39 (CET)

Frenologie

Frenologie is m.i. een slecht voorbeeld van pseudowetenschap. Veeleer een hypothese die ontkracht werd door wetenschappelijk onderzoek. Daarom past de afbeelding (hoe mooi die ook is) niet bij het begin van dit artikel. Volgens de eerste zin van dit artikel is pseudowetenschap dat "waarvan aanhangers toch beweren of insinueren dat het wetenschappelijk is". Bij deze het verzoek om een bron, die dit voor frenologie aantoond. Zwitser123 (overleg) 26 sep 2011 10:15 (CEST)

Ik ben niet zo gehecht aan die afbeelding hoor, noch aan frenologie als voorbeeld van pseudowetenschap. Zoals ik al aangaf, is frenologie volgens wat ik begrijp tot pseudowetenschap gedegradeerd op basis van gebrek aan empirisch bewijs enerzijds (begin 20e eeuw) en later (jaren 60?), naar aanleiding van Poppers falsificationisme, omdat er niet kon worden aangegeven hoe de theorie ontkracht kon worden. Maar misschien kan een wetenschapper daar beter zijn zegje over doen, ik bemoei me hier niet meer mee, groetjes, Beachcomber (overleg) 26 sep 2011 10:34 (CEST)

Ik denk zelf dat het falsificatieprincipe van Popper zwaar overschat wordt als demarcatiecriterium. Overigens: wanneer een hypothese wordt ontkracht en men desondanks toch blijft beweren dat het allemaal klopt, dan verwordt een vakgebied van wetenschap of protowetenschap tot pseudowetenschap. Het is dus niet eens onmogelijk dat frenologie aanvankelijk een min of meer wetenschappelijke hypothese was, die na uitblijven van enige vorm van empirische en theoretische ondebouwing tot pseudowetenschap is verworden. Overigens geeft de literatuur aan dat de ideeën methoden van de frenologen eigenlijk van het begin af aan al niet de toets der wetenschappelijke kritiek konden doorstaan. Via Google Books is wel het een en ander te vinden, [13]. Paul B (overleg) 26 sep 2011 14:36 (CEST)

Hmm, dus als ik je goed begrijp, bedoel je dat frenologie een tijd lang de status van pseudowetenschap heeft gehad. Maar we zijn het erover eens, dat tegenwoordig, en waarschijnlijk de laatste vijftig jaar, niemand van betekenis de frenologie als "wetenschappelijk" heeft verdedigd? De stapel boeken bij google is me teveel om door te lezen. Het ging mij er alleen om, dat frenologie geen goed actueel voorbeeld is van pseudowetenschap en dat daarom de betreffende afbeelding & tekst m.i. niet past.Zwitser123 (overleg) 26 sep 2011 16:27 (CEST)

Ik heb de stapel boeken natuurlijk ook niet doorgelezen, maar gewoon de drie eerste recente boeken even ingekeken op de plek waar de frenologie werd beschreven. Maar inderdaad, het lijkt erop dat niemand dit de afgelopen vijftig jaar nog serieus heeft genomen. Het probleem met meer actuele voorbeelden (zoals ...kuch... homeopathie ...kuch...) is dan weer dat er nog aanhangers zijn die hier dan wellicht hun gram komen halen... Paul B (overleg) 26 sep 2011 16:45 (CEST)

Wat niet pseudowetenschappelijk is

Er staat: Religieuze en spirituele opvattingen zijn niet pseudowetenschappelijk zolang ze geen uitspraken doen over de empirische werkelijkheid die in strijd zijn met de wetenschappelijke kennis. Het lijkt nu alsof deze bewering enkel geldt voor "Religieuze en spirituele opvattingen". Maar is het niet zo dat alle uitspraken over de empirische werkerlijkheid die in niet in strijd zijn met de wetenschappelijke kennis, niet pseudowetenschappelijk zijn? Ik begrijp niet goed waarom dit beperkt moet zijn tot religieuze en spirituele opvattingen. Het impliceert (bijvoorbeeld) dat geneeskundige opvattingen die niet in strijd zijn met de wetenschappelijke kennis, wel pseudowetenschappeljik zijn. Misschien heeft iemand een verbetervoorstel? _{Alles wat ik voorstel wordt toch verwijderd} Timelezz (overleg) 22 sep 2013 18:20 (CEST)

Ik ben geneigd het eens te zijn met Timelezz. Ik begrijp niet goed waar zijn POV pushing zit? Eerder lijkt het andersom, zoals Timelezz zegt, is er een POV pushing richting anti-religie of anti-creationisme. Neem nu metafysica, dat is niet noodzakelijk een pseudowetenschap, ook al kan het nogal eens in conflict komen met wetenschap, behalve als het pretendeert de wetenschappelijk-methodologisch in orde te zijn. Maar laten we het beter staven met bronnen: neem nu de SEP. Er wordt bv verwezen naar de definitie van Oxford English Dictionary:

“A pretended or spurious science; a collection of related beliefs about the world mistakenly regarded as being based on scientific method or as having the status that scientific truths now have.”

Of andere: “[w]hat is objectionable about these beliefs is that they masquerade as genuinely scientific ones.” (Brian Baigrie: 1988, 438). Of volgens auteur zelf gaat meer richting "it is part of a doctrine that conflicts with (good) science." Net als in dit artikel is de definitie niet verbonden met religie of spirituele sferen alleen. Interessanter is dat het artikel ook onderscheid maakt tussen pseudoscience en non-science, waarbij "science has non-trivial borders to other non-scientific phenomena, such as metaphysics, religion, and various types of non-scientific systematized knowledge." Het is dus breder dan enkel religie/spirituele ideeën. Meglosko (overleg) 22 sep 2013 19:54 (CEST)

P.S.: merk trouwens op dat het volgens deze definitie niet gaat om uitspraken die tegen wetenschap in gaan, want dan zou wetenschap niet meer kunnen veranderen (of enkel door pseudowetenschap), maar dat pseudowetenschap wordt bepaald door een onterechte claim toch wetenschappelijk te zijn, ondanks dat ze de methodologie van de wetenschap schendt. Een religie die dus uitspraken doet over de realiteit die in strijd zijn met de wetenschap is niet noodzakelijk pseudowetenschappelijk. Anders noem je eigenlijk de Bijbel pseudowetenschappelijk, terwijl ze dat niet is, tenzij ze wetenschappelijk statuut claimt. Ze is gewoon een dogma dat een andere stelling inneemt (en van uit wetenschappelijk oogpunt fout is). Meglosko (overleg) 22 sep 2013 19:57 (CEST)

Externe links aangepast

Hallo medebewerkers,

Ik heb zojuist 1 externe link(s) gewijzigd op Pseudowetenschap. Neem even een moment om mijn bewerking te beoordelen. Als u nog vragen heeft of u de bot bepaalde links of pagina's wilt laten negeren, raadpleeg dan deze eenvoudige FaQ voor meer informatie. Ik heb de volgende wijzigingen aangebracht:

• Archief https://web.archive.org/web/20081009150215/http://www.skeptics.org.uk/explanation.php?dir=articles%2Fexplanations&article=ignoratio_elenchi.php toegevoegd aan http://www.skeptics.org.uk/explanation.php?dir=articles%2Fexplanations&article=ignoratio_elenchi.php

Zie de FAQ voor problemen met de bot of met het oplossen van URLs.

Groet.—InternetArchiveBot (Fouten melden) 10 sep 2017 11:24 (CEST)

Externe links aangepast

Hallo medebewerkers,

Ik heb zojuist 1 externe link(s) gewijzigd op Pseudowetenschap. Neem even een moment om mijn bewerking te beoordelen. Als u nog vragen heeft of u de bot bepaalde links of pagina's wilt laten negeren, raadpleeg dan deze eenvoudige FaQ voor meer informatie. Ik heb de volgende wijzigingen aangebracht:

• Archief https://web.archive.org/web/20060214144307/http://www.popularscience.co.uk/features/feat20.htm toegevoegd aan http://www.popularscience.co.uk/features/feat20.htm

Zie de FAQ voor problemen met de bot of met het oplossen van URLs.

Groet.—InternetArchiveBot (Fouten melden) 27 feb 2018 06:00 (CET)

Grenswetenschap

Het artikel grenswetenschap linkt naar dit artikel, maar wordt niet benoemd. Graag zou ik een definitie zien zodat duidelijk is wat het verband is (kopje etymologie, maar ook in de inleiding). Of het artikel aanmaken (de|en). Dit is natuurlijk geen oplossing zonder een definitie te geven (al dan niet met WIE dit woord gebruikt). hardscarf (overleg) 22 jan 2021 13:53 (CET)