Lijst van culturen van het neolithicum in Zuid-Europa

Dit is een lijst van culturen van het neolithicum in Zuid-Europa.

De neolithische revolutie heeft zich hier later voltrokken dan in het Nabije Oosten en was hier hoogstwaarschijnlijk een afgeleide van.

• Cardiaal-Impressocultuur, ca. 7000-6000 v.Chr. in Italië, langs de Adriatische Zee, delen van Zuid-Frankrijk en Oost-Spanje. Keramiek.

Neolithicum in grote lijnen

Neolithicum in grote lijnen (uitklapbaar)
jaartallen	gebeurtenissen
11.350 v.Chr. IJstijd	Het Weichselien (de laatste ijstijd) raakt ten einde. In Noord-Europa is er geen ijs en sneeuw, maar toendra. De mensen in deze streken van de paleolithische Hamburgcultuur en Magdalénien, jagen op kuddes trekkende rendieren. Zelfs op mammoeten, tot zelfs op de drooggevallen Doggersbank van de Noordzee.
11.350–10.700 v.Chr. Allerød	Dan volgt een wat warmere periode, Allerød-interstadiaal met bijna de huidige temperaturen. De mensen hier van de laatpaleolithische Federmessercultuur, Magdalénien, en Ahrensburgcultuur, jagen op rendieren. In Noord-Amerika smelten gletsjers en ontstaan reusachtige glaciale meren.
10.700 v.Chr. Noord-Amerika Jonge Dryas	In Noord-Amerika breekt de dam van een gigantisch stuwmeer (440.000 km²) van glaciaal smeltwater, het Agassizmeer; een enorme hoeveelheid water baant zich een weg door Amerika en stort zich in de Atlantische oceaan. Mogelijk raakt het klimaat hierdoor ontregeld. De jonge Dryas breekt aan, het wordt veel kouder en droger.
9700 v.Chr. Vruchtbare sikkel	In Zuid-Anatolië en de vruchtbare sikkel (maar ook op andere plaatsen in de wereld) zou dit de impuls kunnen zijn geweest tot het ontstaan van het neolithicum. Het land zou door de droogte en koude minder voedsel hebben opgebracht en de mensen in het Natufien en de PPNA hebben gedwongen zich te sedentariseren en gewassen te zaaien en te wieden. Volgens nieuwere inzichten was het Neolithicum 10.900 v.Chr. al stevig gevestigd in het Nabije Oosten en Zuid-Anatolië, en zou er mogelijk al ca. 20.000 v.Chr. geëxperimenteerd zijn met graanveredeling. In Noord-Europa waren er een kleine groep mensen die zich hadden aangepast aan de kou en de droogte.
9560 v.Chr. Noord-Europa	De jonge Dryas houdt plotseling op. Binnen een paar decennia wordt het veel warmer. In Noord-Europa ontstaan de mesolithische Maglemosecultuur (7500 – 6000 v.Chr.) en de Kongemosecultuur (6000 – 5200 v.Chr.).
8500 – 3300 v.Chr. Vruchtbare sikkel	In de vruchtbare sikkel wordt sinds ca. 8500 v.Chr. ook aan veeteelt gedaan, sinds ca. 6200 v.Chr. aan pottenbakken, ca. 5500 v.Chr. wordt het koper toegepast in werktuigen en wapens, ca. 4000 v.Chr. wordt het wiel uitgevonden en ca. 3300 v.Chr. het schrift.
6500 v.Chr. Verspreiding	Het neolithicum begint zich vanuit de vruchtbare sikkel en Zuid-Anatolië te verspreiden over Europa. Mogelijk wordt deze verspreiding versneld door het onderstromen van de Zwarte Zee. Deze verspreiding gebeurt tot in de Balkan en het Middellandse Zeegebied voornamelijk door migratie, maar verder richting Noordwest-Europa voornamelijk door imitatie (via sociale- en handelscontacten). De nieuwe neolithici hebben de volgende vaardigheden: landbouw en veeteelt. En een paar eeuwen later ook pottenbakken. Er zijn twee verspreidingsroutes van het Neolithicum naar Europa: via het Middellandse Zeegebied via een route noordwest-waarts over de Balkan.
6500 – 5500 v.Chr. Verspreidingsroute	De waarschijnlijke verspreidingsroute die het neolithicum in Noord-Europa bracht, zou kunnen zijn: Sesklocultuur, Griekenland, 7400 – 6200 v.Chr. Vanaf hier is de verspreiding van het neolithicum over heel Europa. Starčevo-Köröscultuur, Oost-Europa en de Balkan, 6200 – 5600 v.Chr. Hieruit is waarschijnlijk de Bandkeramische cultuur voortgekomen. 5500 v.Chr. De Bandkeramische cultuur ontstaat in o.a. Zuid-Limburg. Landbouw, veeteelt en pottenbakken worden 'afgekeken' van de neolithici van de Starčevo-Köröscultuur.
4000 – 2000 v.Chr. Noord-Europa	3700 v.Chr. een tweede golf van uitbreidingen van het Neolithicum naar Denemarken en Engeland. 3300 v.Chr. Ötzi, de ijsman van de Alpen, blijkt een koperen bijl te hebben. 3000 v.Chr. Uit die tijd is in Noord-Europa een wiel gevonden. Het is o.a. ook uitgevonden in de landen rond de Alpen.
Gevolgen	Overal waar het neolithicum doordringt, veroorzaakt het grote veranderingen in de samenleving. Er komt: hiërarchie, specialisatie, industrialisatie, handel. Verder door de ongelijke verdeling van rijkdom: verdedigingsmuren, oorlog, privébezit, diefstal, rechtspraak. Religie ontwikkelt zich vanuit voorouderverering en animisme mogelijk via sjamanisme naar het polytheïsme van de bronstijd.

Bronnen, noten en/of referenties