Scherpenzeel (Gelderland)

**Scherpenzeel**
Gemeente in Nederland
Situering
Provincie	Gelderland
Coördinaten	52°4'45,00001"NB, 5°29'21,99998"OL
Algemeen
Oppervlakte	13,81 km²
- land	13,79 km²
- water	0,02 km²
Inwoners ; (1 januari 2024)	10.344? ; (750 inw./km²)
Bestuurscentrum	Scherpenzeel
Belangrijke verkeersaders	Sjabloon:N-wegNL Sjabloon:N-wegNL
Politiek
Burgemeester (lijst)	Hans Colijn-de Raat (VVD)
Economie
Gemiddeld inkomen (2019)	€ 25.100 per inwoner
Gem. WOZ-waarde (2019)	€ 275.000
WW-uitkeringen (2014)	31 per 1000 inw.
Overig
Postcode(s)	3925
Netnummer(s)	033
CBS-code	0279
CBS-wijkindeling	zie wijken en buurten
Website	www.scherpenzeel.nl
	; Bevolkingspiramide (2023)
Portaal	Nederland

Foutief gebruik van Sjabloon:Infobox gemeente Nederland. De volgende parameters dienen niet handmatig te worden ingevoerd:
oppervlakte, oppervlakte land, oppervlakte water, inwoners, datum inwoners en dichtheid.

Scherpenzeel (uitspraak^ⓘ) (Nedersaksisch: Schaarpezeel of Sjaarpezeel) is een dorp en gemeente in de Gelderse Vallei, in de Nederlandse provincie Gelderland met (per Sjabloon:Inwonertal NL datum, bron: CBS) Sjabloon:Inwonertal NL gemeente inwoners waarvan ca. 6000 stemgerechtigd waren.

De gemeente Scherpenzeel omvat het gelijknamige dorp en een deel van de buurtschap Moorst.

Geschiedenis

Ontstaan

Eeuwen geleden was in Nederland nog sprake van verschillende staatjes met aan het hoofd bisschoppen, graven, hertogen en landheren. Zij probeerden hun macht te vergroten door het veroveren van grond. Uiteraard ging dit gepaard met onderlinge twisten en oorlogen. In grensgebieden van die oorlogen werden versterkingen en verdedigingswerken gebouwd. Vermoedelijk was dat ook het geval op de Veluwe, in het grensgebied van de toenmalige regio’s ‘het Sticht’ (de huidige provincie Utrecht) en ‘Gelre’(nu de provincie Gelderland). Juist in die grensgebieden werden burchten en kastelen gebouwd, die konden dienen als veilige plek.

Zo geeft de naam Scherpenzeel, toen ‘Scarpenzele’ genoemd, aanleiding te veronderstellen, dat er naast een nederzetting een versterkt huis moet zijn geweest. Het laatste deel van het woord “zeel” is afgeleid van “zale”of “sale”, dat zaal of huis betekent. Het eerste deel “scherpen” kan een aanduiding zijn van de aanwezigheid van staketsels ofwel een rij scherpe palen. Het zou in dit geval dus kunnen gaan om een versterkt huis omgeven door een rij palen, het prototype dus van een oude burcht of kasteel.

Huis Scherpenzeel

Over het ‘Huis Scherpenzeel’ lezen we pas in het midden van de 14e eeuw. Het was toen al bekend dat de heren van Scherpenzeel, een van de oudste riddergeslachten op de Veluwe, een belangrijke rol gespeeld hebben in de ontwikkeling van het ‘Huis Scherpenzeel’. Het huis was van oorsprong een versterkt huis met waarschijnlijk twee grachten eromheen, en er waren 'heerlijke rechten' aan verbonden. In de loop van de eeuwen is het huis verbouwd en verbeterd. In 1856 werd het 18e eeuwse huis onder architectuur van Van Lunteren omgevormd tot buitenplaats. Toen kreeg het huis zijn tegenwoordige neo-gotische vorm. In die tijd was het huis in bezit van mevrouw Benudina Maria Royaards - van Naamen van Scherpenzeel en de heer Herman Royaards, die het gingen gebruiken als buitenhuis; zij woonden in Utrecht aan het Janskerkhof.

Herman Royaards en Benudina Maria Royaards - van Naamen van Scherpenzeel zijn de stamouders van de familie die thans nog het landgoed Scherpenzeel in bezit heeft.

De jongste zoon van het echtpaar erfde in 1898 het huis. Deze Anton Royaards werd in 1900 burgemeester van Scherpenzeel en hij heeft samen met zijn vrouw het huis permanent bewoond. Nadat in 1956 beiden waren overleden hebben de twee dochters de buitenplaats geërfd. In afwachting van een duurzame bestemming werd het huis verhuurd aan het echtpaar Van Heusden, die daar het Instituut Van Heusden hebben gevestigd. Het koetshuis diende als woning voor de jachtopziener en kantoor voor de rentmeester. In die tijd is verval opgetreden. In 1975 kwamen huis en koetshuis op de rijksmonumentenlijst. Daarop zijn de gebouwen geschonken- en het park verkocht aan de gemeente. Met restauratiesubsidie kon een rigoureuze renovatie worden uitgevoerd. Huis en koetshuis zijn 25 jaar als gemeentehuis in gebruik geweest. In 2005 is de buitenplaats door de gemeente in erfpacht gegeven aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen. Sinds 1975 maakt het huis dus geen deel meer uit van het landgoed Scherpenzeel, maar nu is het een restaurant van 'de Witte Holevoet'.

Monumenten

Alhoewel in WO II veel verwoestingen zijn aangericht, zijn in Scherpenzeel toch nog enkele monumentale panden te vinden. Tien panden staan op de Rijksmonumentenlijst. Ruim dertig panden staan op de Gemeentelijke monumentenlijst. Naast de beschermde monumenten kent Scherpenzeel ook een aantal bomen met historische, landschappelijke of ecologische waarde.

Nederlands Hervormde Kerk

Deze kerk met Mariatoren stamt uit de 14e eeuw. Er werden regelmatig beuken aangebouwd naarmate de bevolking zich uitbreidde. Nog enkele kostbaarheden uit de kerk zijn bewaard gebleven. De vloer van het koor bestaat uit grafzerken die uit de hele kerk daar zijn verzameld. Op de vloer zijn oude jaartallen te lezen. Het meest indrukwekkende is wel de gaaf gebleven grafsteen van Johan VI van Scherpenzeel (overleden 1619) en diens tweede vrouw Margriet van Essen. Bij deze zerk behoren vier leeuwtjes die de wapens dragen van Scherpenzeel, van Zuylen van Nijeveld (zijn moeder), van Duyvenvoorde (Wassenaar), Johans grootmoeder van moederszijde en van Renesse (de derde vrouw van Johan was namelijk Catharina van Lijnden, Vrijvrouwe van Renesse). De zerk vertoont het wapen van dit geslacht met de helm, getooid met de lelie tussen de twee vleugels. Dit wapen met lelies komt in de Vallei veel voor, zoals in Amersfoort, Amerongen en later Stoutenburg en Bunschoten.

Het Hooge Huys

Dit gebouw, uit de eerste helft van de 17e eeuw, werd in 1964 geheel gerestaureerd. De oorspronkelijke bestemming ervan is niet bekend. Wie het gebouw goed bekijkt, ziet dat boven één van de bovenramen in de westelijke helft de ontlastingsboog voor regenwater ontbreekt. Hier bevindt zich een uitstekende balk, waar mogelijk een katrol heeft gezeten om grote stukken aan op te hijsen. Volgens sommigen wijst dit op een zolder voor de opslag van balen wol. Anderen denken aan het materiaal voor het brouwen van bier; de gevonden ruime kelders onder het gebouw zouden daarop wijzen.

Ziekenhuis

Dit gebouw, gerestaureerd en gemoderniseerd in 1970, werd door de familie Van Citters (Lambalgen) geschonken om zieken en ouden van dagen te huisvesten. Voor dit doel is het nog lange tijd gebruikt. Dit vroegere Wilhelmina Ziekenverpleeghuis staat ook op de monumentenlijst.

Onderwijs

Scherpenzeel kent momenteel vijf onderwijsinstellingen, allen basisscholen. Drie van deze basisscholen zijn Protestants-christelijk, één school Reformatorisch en één openbaar.

Gemeenteraad

De gemeenteraad van Scherpenzeel telt in totaal 13 zetels:

Christen-Democratisch Appèl (CDA): 2 zetels
Democraten Scherpenzeel (DS) / Partij van de Arbeid (Nederland) (PvdA): 3 zetels
Staatkundig Gereformeerde Partij (SGP): 2 zetels
Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD): 2 zetels
ChristenUnie (CU): 2 zetels
groep Van Es/Van de Glind: 2 zetels

Bedrijvigheid

De grootste werkgever van Scherpenzeel is Interface (voorheen bekend als Heuga). Interface is gevestigd op het industrieterrein 'Het Zwarte Land'. Het internationale (Amerikaanse) bedrijf telt 5500 medewerkers en Scherpenzeel is voor Interface het centrum voor Europa, Australië en Azië.