Berkel (rivier)
De Berkel is een rivier die in Duitsland ontspringt en in Nederland door de Achterhoek stroomt en in de IJssel uitmondt.
Bron
De belangrijkste c.q. officiële bron van de Berkel ontspringt in de stad Billerbeck aan de voet van de Baumberge. Gaandeweg voegen de stromen van diverse andere bronnen zich bij het riviertje.
Loop
De eerste tientallen kilometers meandert de Berkel sterk en oogt niet veel meer dan een beek. In het dorp Rekken, enkele honderden meters op Nederlands grondgebied is een zandvang gerealiseerd. Dat is een verbreding, waar het door het snelstromende riviertje meegevoerde sediment kan bezinken. Vanaf daar is de Berkel gekanaliseerd. De Berkel mondt bij Zutphen uit in de IJssel. De lengte van de rivier is 110 kilometer.
Kanalisatie
Midden jaren 70 werd de kanalisatie van het Nederlandse deel van de Berkel voltooid. Deze kanalisatie had maar één doel; het voorkomen van overstromingen. Met name Eibergen had regelmatig te maken met wateroverlast. De Berkel werd over vele kilometers rechtgetrokken, vóór Eibergen werd een groot inundatiegebied ingericht en er is een aantal stuwen aangebracht. Het doel is gehaald, overstromingen zijn verleden tijd. Echter de werkzaamheden hebben een negatief effect gehad op het gebied van natuur en cultuur.
Natuur
De kanalisatie van de Berkel heeft de natuur geen goed gedaan. Door het plaatsen van de stuwen zijn diverse vissoorten verdwenen, zoals de kwabaal. Ook het maaien van de oevers heeft een negatief effect gehad op de biodiversiteit. Door gewijzigde inzichten op het gebied van watermanagement en natuurontwikkeling probeert men de laatste jaren de natuur en de rivier weer de ruimte te geven. Zo is men gestopt met het maaien van de oevers, op enkele plaatsen is de oever gedeeltelijk weggegraven om de rivier weer enigszins te laten meanderen (zie foto's) en men probeert waar mogelijk de oude riviertakken weer bij de stroom te betrekken.
Om vis weer de gelegenheid te geven de Berkel op te zwemmen is het de bedoeling dat alle stuwen in de toekomst zijn voorzien van een vistrap.
Cultuur
Vóór de kanalisatie begon, eind 19e eeuw, was de Berkel een levendig riviertje dat een belangrijke rol speelde in het alledaagse leven in de aanliggende plaatsen. De Berkel werd bevaren met berkelzompen (zie ook zomp), kleine vrachtschepen met een geringe diepgang. Men is bij het temmen van de Berkel rigoureus te werk gegaan, vele oude kunstwerken zijn verdwenen. Na de kanalisatie had de Berkel op sommige plaatsen het karakter van een saai afwateringskanaal.
In Eibergen zijn begin 2004 drie dammen in twee oude meanders doorgebroken en zijn er vier replica's van historische bruggen geplaatst. Daarmee worden deze meanders ook meer betrokken in de loop van de rivier. Ook de oude haven in Eibergen is herbouwd. Er zijn nog steeds twee watermolens te bezichtigen, bij Borculo en in buurtschap Mallem. Vroeger stonden er uiteraard meer. In Borculo en Eibergen zijn door een groep vrijwilligers drie replica's gebouwd van een berkelzomp (De Jappe, De Snippe en De Fute).