Geld: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie van 12 dec 2012 16:59

Geld is enig object dat in een bepaald land of binnen een gegeven sociaal-economische context algemeen wordt aanvaard als betaling voor goederen en diensten en de terugbetaling van schulden. Als belangrijkste functies van geld onderscheidt men: ruilmiddel, rekeneenheid, oppotmiddel en incidenteel ook als eenheid voor uitgestelde betalingen.

Als economisch ruilmiddel onderscheidt geld zich van andere ruilmiddelen doordat het de wederdienst, die aan de ruilpartner verschuldigd is, niet onmiddellijk voldoet, maar op grond van algemene en wettelijke erkenning gebruikt kan worden voor verdere ruiltransacties. Dalton maakte daarbij onderscheid tussen general purpose money en limited purpose money. Het eerste is modern geld dat als medium kan dienen bij koop en verkoop, gebruikt kan worden om verplichtingen te voldoen als belasting, schulden en boetes en als standaard om de waarde van goederen en diensten in uit te drukken. Limited purpose money vervult slechts een of twee van die functies.

Geld is ontstaan als commoditygeld, maar bijna alle hedendaagse geldsystemen zijn gebaseerd op fiduciair geld. Fiduciair geld heeft geen intrinsieke gebruikswaarde als een fysieke goed en ontleent haar waarde louter en alleen aan het feit dat een overheid dit geld als een wettig betaalmiddel aanduidt; dat wil zeggen dat dit geld moet worden geaccepteerd als een vorm van betaling binnen de grenzen van het land, voor "alle schulden, zowel publieke- als private".

De geldhoeveelheid van een land bestaat uit chartaal geld (bankbiljetten en munten) en direct opvraagbare depositorekeningen of 'bankgeld' (de balans in betaal- en spaarrekeningen). Deze direct opvraagbare depositorekeningen zijn bijna altijd veel groter dan de hoeveelheid chartaal geld. Bankgeld is niet tastbaar en bestaat alleen in de vorm van verschillende bankrecords. Ondanks het feit dat bankgeld niet tastbaar en immaterieel is, voert bankgeld nog steeds de basisfuncties van geld uit (aangezien bankgeld algemeen als een vorm van betaling wordt aanvaard).

De rol van geld

De geldhoeveelheid beïnvloedt de conjunctuur. Zou er bijvoorbeeld te veel geld zijn, dan zouden consumenten meer gaan besteden dan er geproduceerd kan worden. De prijzen stijgen, er treedt inflatie op, en de economie raakt oververhit. Het tegenovergestelde is ook mogelijk, als er bijvoorbeeld te weinig geld is, kunnen consumenten te weinig kopen en zal de werkloosheid toenemen: de economie verslechtert en er ontstaat een recessie. Het beleid van de centrale bank om dit tegen te gaan wordt geldpolitiek of monetair beleid genoemd: als de inflatie te veel toeneemt, verhoogt de centrale bank de rentetarieven, zodat de economie 'afkoelt'; als de economie te veel afkoelt, verlaagt de centrale bank de rentetarieven als stimulans.

De functies van geld zijn:

ruilmiddel;
rekeneenheid;
oppotmiddel, een opslagmedium om koopkracht (economische waarde) naar de toekomst over te hevelen.

Geld als ruilmiddel zorgt ervoor dat directe ruil overbodig is. Men ruilt geld tegen goederen of diensten. Geld als rekenmiddel betekent dat het gebruikt kan worden om eenheden van waarde te benoemen en daarmee te rekenen. Zo kunnen we zeggen dat een pak melk € 1,- waard is, een brood € 2,- en dat een brood dus twee keer zoveel waard is als een pak melk. Dit is in de handel een onmisbare functie. Geld kan als oppotmiddel functioneren als er een rente over vergoed wordt die minimaal gelijk is aan de inflatie.

Geschiedenis van het geld

Ruilhandel

Zie ruilhandel voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In de oudheid werd handel gedreven doordat goederen en diensten rechtstreeks uitgewisseld werden in een verhouding die onderling overeengekomen werd. Men kon bijvoorbeeld een brood ruilen voor vijf eieren. Ruilhandel heeft drie grote nadelen:

Er is niet altijd een wederzijds verlangen. Als er een tijd weinig behoefte is aan ei, heeft de boer een probleem
Veel producten zijn bederfelijk. Iemand kon niet sparen door veel brood op te sparen
Het is moeilijk om producten op waarde te schatten. Eén brood is vijf eieren waard, maar het moet ook een maatstaf hebben voor vlees, melk, enzovoorts

Goederengeld

Sommige goederen waren waardevast en door iedereen gewild, bijvoorbeeld vee, gedroogd vlees en schelpen. Doordat men met deze producten ging betalen kregen ze de functie van geld. Dit wordt goederengeld genoemd.

Men accepteert bijvoorbeeld een koe als betaling, niet omdat men een koe wil hebben, maar omdat men denkt dat die koe later wel weer voor een andere transactie kan worden gebruikt.

Om geschikt te zijn als goederengeld moest een product aan de volgende voorwaarden voldoen:

Niet gevoelig voor inflatie (moeilijk te vermeerderen of na te maken)
Waardevast (niet bederfelijk)
Hoge waarde per gewichtseenheid om transport te vergemakkelijken

In het Romeinse Rijk was zout een product dat moeilijk te winnen was. Daardoor was het een waardevol en waardevast product, en dus geschikt voor gebruik als goederengeld. De soldaten van het Romeinse leger werden betaald met zoutstaven, Salarium genoemd. Het huidige woord salaris is daar van afgeleid.

Goud en andere edelmetalen

Zie goud voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Goud is het bekendste voorbeeld van goederengeld. Er kleefden echter nadelen aan goud: de kwaliteit was, hoewel veel constanter dan veel andere soorten goederengeld, niet altijd dezelfde en bovendien was bij elke transactie een weegschaal nodig om de hoeveelheid goud te bepalen. In de vroegste tijd werd een toetssteen gebruikt om de kwaliteit van het goud te controleren. Alexander de Grote was de eerste die van overheidswege goud muntte, dat wil zeggen een stempel erop aanbracht om kwaliteit en gewicht te garanderen. Vertrouwen in het stempel was nodig: men vertrouwde erop dat het goud inderdaad de waarde heeft die het stempel aangeeft, maar in geval van twijfel kan men natuurlijk zelf het goud controleren.

Het gebruik van goud als betaalmiddel was erg risicovol. Wanneer een grote betaling gedaan moest worden, dan moesten grote zakken goud van de betaler naar de ontvanger vervoerd worden. Het risico dat zo'n goudtransport overvallen werd was erg groot. Andere chartale betaalmiddelen hadden dit nadeel natuurlijk ook.

Goud is in de loop van de millennia heel waardevast gebleken: de koopkracht ervan kan in de loop der jaren sterk schommelen (het is nu bijvoorbeeld 2,5 keer zo veel waard als eind jaren 90), maar gemiddeld is goud nog steeds ongeveer even veel waard als toen het duizenden jaren geleden voor het eerst als geld werd gebruikt. Een ander sterk punt van goud is dat het wereldwijd wordt geaccepteerd.

Goudstandaard

Zie goudstandaard voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Een economie waarin munten en biljetten die een bepaalde hoeveelheid goud vertegenwoordigen als betaalmiddel gebruikt worden is gebaseerd op een goudstandaard.

Een nadeel van een goudstandaard is dat de beschikbare hoeveelheid geld (en daarmee de waarde per valutaeenheid) afhankelijk is van de fysieke hoeveelheid goud die beschikbaar is. Als de groei van de economie gelijke tred houdt met de hoeveelheid goud die gedolven wordt dan behoudt het goud zijn waarde, maar als de hoeveelheid gedolven goud de economische groei overtreft is inflatie het onvermijdelijke gevolg.

Banken

Zie bank (financiële instelling) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

De oplossing voor het risico dat gepaard ging met goudtransporten kwam met de eerste primitieve banken. Zij bewaarden het goud voor hun klanten en gaven hen een wissel, een ondertekend papier dat in te ruilen was voor goud. Daarmee kon de eigenaar van de wissel betalingen doen. Deze wissels waren veel eenvoudiger en veiliger te vervoeren dan grote zakken met goud. Ook dit systeem was gebaseerd op vertrouwen: men vertrouwt erop dat de bank zijn verplichtingen zal nakomen. De praktijk leerde dat, zo lang de reputatie van de bank niet geschokt werd, deze biljetten vaak van de ene persoon aan de andere werden overgedragen en dat de houders ervan zich maar betrekkelijk zelden tot de bank wendden om betaling in goud te krijgen. Deze bankwissels ontwikkelden zich tot papiergeld.

Banken weten dat ze veel meer waardepapieren, papiergeld, kunnen uitgeven dan ze goud in kas hebben, omdat maar een klein deel van het goud werd opgevraagd. De praktijk heeft geleerd dat banken tot wel tien keer zoveel papiergeld uit kunnen geven dan ze goud in kas hebben. Geven ze meer uit, dan wordt het risico dat er meer goud opgevraagd wordt dan ze in kas hebben te groot.

Fiduciair geld

Zie fiduciair geld voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Omdat bleek dat houders van wissels hun biljetten haast nooit omwisselden voor echt goud, brengen de centrale banken in veel landen binnen nauwkeurig gedefinieerde grenzen geld in de omloop dat niet volledig gedekt is door de goudvoorraad. Het kan daarbij gaan om munten en bankbiljetten maar ook om banksaldi. Dit geld, dat zijn waarde niet ontleent aan de hoeveelheid goud die het vertegenwoordigt maar aan het vertrouwen dat men er goederen en diensten mee kunnen kopen, wordt fiduciair geld genoemd. Soms spreekt men ook wel van fiatgeld (van het Engelse "fiatmoney")

Met dit fiduciaire geld heeft een centrale bank een middel in handen om de economie te sturen: door er op toe te zien dat de geldhoeveelheid die in omloop is gelijke tred houdt met de omvang van de economie (het totaal aan producten en diensten dat in een land verkocht wordt) kan men er voor zorgen dat het geld zijn waarde behoudt. Wanneer er te weinig geld in omloop is komt de economie tot stilstand en wanneer er te veel geld in omloop is treedt inflatie of hyperinflatie op.

Bankkapitaal

Vandaag de dag wordt papiergeld uitsluitend nog gedrukt om transacties mogelijk te maken die niet met behulp van bankkapitaal kunnen worden afgewikkeld. Maar het belang ervan neemt snel af, naarmate steeds meer transacties elektronisch worden afgehandeld.

Bankkapitaal is een al dan niet direct opeisbare vordering die een rekeninghouder heeft op de bank. Zo'n vordering kan door middel van een overschrijving overgedragen worden van de ene rekeninghouder op de andere rekeninghouder.

Vandaag de dag wordt de grote meerderheid van transacties, zeker als we naar de waarde van de transacties kijken, in bankkapitaal afgewikkeld. In feite hebben banken alleen nog contant geld nodig om uit te kunnen betalen aan rekeninghouders, via de pinautomaten, voor dagelijkse transacties.

Het scheppen van bankkapitaal

Bankkapitaal wordt door de bank geschapen op het moment dat een klant een lening afsluit. De bank plaatst het uitgeleende bedrag op de balans aan de passiva-zijde en de betalingsverplichting van de lener aan de activa-zijde. Dit is een zuiver boekhoudkundige handeling: de bank leent geen geld uit vanuit een "geldreservoir" maar er worden alleen maar vorderingen en verplichtingen genoteerd op de balans. Er wordt dus geld gecreëerd dat er voor het afsluiten van de lening niet was.

Bankkapitaal wordt dus geschapen door leningen aan te gaan bij een bank. Als alle bankschulden zouden worden afbetaald, zou er ook geen geld meer in omloop zijn. Alle bankschulden zijn rentedragend. Daarom spreken we van rentedragend geld. Een bank kan niet eindeloos veel geld scheppen. Dat zou tot massale inflatie leiden, door een overaanbod aan kapitaal. Bovendien zou de kans bestaan dat een bank onvoldoende contant (chartaal) geld in huis heeft om in alle verzoeken om contant geld te voorzien. Als dat gebeurt, is een bank failliet. Als veel eigenaren hypotheken niet kunnen betalen, kan een bank dwingen tot verkoop van een huis. Vaak heeft de bank met verlies een huis verkocht.

De hoeveelheid geld die een bank kan scheppen is afhankelijk van de grenzen die de Europese Centrale Bank stelt. Deze stuurt op inflatie alleen. Het bankwezen kan dus net zoveel geld scheppen als zij van de ECB mag, die zich op haar beurt laat beperken door de inflatoire ontwikkeling van de euro. Dit is het geheim van hoe de nationale valuta in onze tijd worden geschapen. Dat de hoeveelheid geld die een bank kan scheppen niet oneindig is blijkt wel uit de problemen die zijn ontstaan in de Verenigde Staten in 2007 op de hypotheekmarkt. Wanneer hypotheken niet meer kunnen worden afgelost en dit gebeurt op grote schaal geeft dat liquide problemen voor een bank.

Complementair geld

Complementair geld is geld dat door private partijen wordt geschapen. Het circuleert naast het wettige betaalmiddel in een bepaald land. Er zijn verschillende manieren om complementair geld te scheppen.

In de VS is er bijvoorbeeld de Liberty Dollar, die is gebaseerd op goud. Dit geld wordt op dezelfde manier geschapen als het oorspronkelijke papiergeld, alleen dan volledig gedekt, in plaats van één op tien.

LETS-geld wordt geschapen door domweg briefjes met alleen een nominale waarde (zoals in Amsterdam een briefje van '10 noppes') te maken en die in het circuit in roulatie te brengen. Zo zijn er talloze voorbeelden.

CMN kapitaal wordt geschapen op vergelijkbare wijze als een bank. Kapitaal wordt geschapen als een schuld aan de CMN. Het grote verschil is, dat binnen de CMN het krediet niet rentedragend is. Het in omloop zijnde kapitaal is dus ook niet rentedragend.

Binnen de CMN hebben deelnemers een kapitaalrekening, waarvan de eigenaren het saldo kunnen verhogen door:

Door bankkapitaal of contant geld te storten
Een rentevrij krediet aan te gaan bij de CMN
Betalingen in CMN kapitaal binnen te krijgen.

Zie ook

Zie de categorie Money van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.

Wikiquote heeft een of meer citaten van of over Geld.

@@ Regel 6: / Regel 6: @@
 Geld is ontstaan als [[commodity]]geld, maar bijna alle hedendaagse geldsystemen zijn gebaseerd op [[fiduciair geld]]. Fiduciair geld heeft geen intrinsieke [[gebruikswaarde]] als een fysieke goed en ontleent haar waarde louter en alleen aan het feit dat een overheid dit geld als een [[wettig betaalmiddel]] aanduidt; dat wil zeggen dat dit geld moet worden geaccepteerd als een vorm van betaling binnen de grenzen van het land, voor "alle schulden, zowel publieke- als private".
-De [[geldhoeveelheid]] van een land bestaat uit [[chartaal geld]] (bankbiljetten en munten) en direct [[opvraagbare depositorekening]]en of 'bankgeld' (de balans in [[betaalrekening|betaal-]] en [[spaarrekening]]en). Deze direct [[opvraagbare depositorekening]]en zijn bijna altijd veel groter dan de hoeveelheid chartaal geld. [[Bankgeld]] is niet tastbaar en bestaat alleen in de vorm van verschillende bankrecords. Ondanks het feit dat bankgeld niet tastbaar en immaterieel is voert bankgeld nog steeds de basisfuncties van geld uit, aangezien bankgeld algemeen als een vorm van betaling wordt aanvaard.
+De [[geldhoeveelheid]] van een land bestaat uit [[chartaal geld]] (bankbiljetten en munten) en direct [[opvraagbare depositorekening]]en of 'bankgeld' (de balans in [[betaalrekening|betaal-]] en [[spaarrekening]]en). Deze direct [[opvraagbare depositorekening]]en zijn bijna altijd veel groter dan de hoeveelheid chartaal geld. [[Bankgeld]] is niet tastbaar en bestaat alleen in de vorm van verschillende bankrecords. Ondanks het feit dat bankgeld niet tastbaar en immaterieel is, voert bankgeld nog steeds de basisfuncties van geld uit (aangezien bankgeld algemeen als een vorm van betaling wordt aanvaard).
 == De rol van geld ==
@@ Regel 24: / Regel 24: @@
 {{Zie hoofdartikel|ruilhandel}}
 In de [[oudheid]] werd handel gedreven doordat goederen en diensten rechtstreeks uitgewisseld werden in een verhouding die onderling overeengekomen werd. Men kon bijvoorbeeld een brood ruilen voor vijf eieren. [[Ruilhandel]] heeft drie grote nadelen:
-* Er is niet altijd een wederzijds verlangen. Als er een tijd weinig behoefte is aan ei, heeft de boer een probleem.
+* Er is niet altijd een wederzijds verlangen. Als er een tijd weinig behoefte is aan ei, heeft de boer een probleem
-* Veel producten zijn bederfelijk. Iemand kon niet sparen door veel brood op te sparen.
+* Veel producten zijn bederfelijk. Iemand kon niet sparen door veel brood op te sparen
-* Het is moeilijk om producten op waarde te schatten. Eén brood is vijf eieren waard, maar het moet ook een maatstaf hebben voor vlees, melk, enzovoorts.
+* Het is moeilijk om producten op waarde te schatten. Eén brood is vijf eieren waard, maar het moet ook een maatstaf hebben voor vlees, melk, enzovoorts
 === Goederengeld ===
@@ Regel 34: / Regel 34: @@
 Om geschikt te zijn als goederengeld moest een product aan de volgende voorwaarden voldoen:
-* '''Niet gevoelig voor inflatie''' (moeilijk te vermeerderen of na te maken),
+* '''Niet gevoelig voor inflatie''' (moeilijk te vermeerderen of na te maken)
-* '''Waardevast''' (niet bederfelijk),
+* '''Waardevast''' (niet bederfelijk)
-* '''Hoge waarde per gewichtseenheid''' om transport te vergemakkelijken.
+* '''Hoge waarde per gewichtseenheid''' om transport te vergemakkelijken
 In het Romeinse Rijk was zout een product dat moeilijk te winnen was. Daardoor was het een waardevol en waardevast product, en dus geschikt voor gebruik als goederengeld. De soldaten van het Romeinse leger werden betaald met zoutstaven, ''Salarium'' genoemd. Het huidige woord ''[[salaris]]'' is daar van afgeleid.
@@ Regel 77: / Regel 77: @@
 Bankkapitaal wordt dus geschapen door leningen aan te gaan bij een bank. Als alle bankschulden zouden worden afbetaald, zou er ook geen geld meer in omloop zijn. Alle bankschulden zijn rentedragend. Daarom spreken we van rentedragend geld. Een bank kan niet eindeloos veel geld scheppen. Dat zou tot massale inflatie leiden, door een
-[[aanbod (economie)|overaanbod]] aan kapitaal. Bovendien zou de kans bestaan dat een bank onvoldoende contant (chartaal) geld in huis heeft om in alle verzoeken om contant geld te voorzien. Als dat gebeurt, is een bank failliet. Als veel eigenaren hypotheken niet kunnen betalen,kan een bank dwingen tot verkoop van huis. Vaak heeft de bank met verlies een huis verkocht
+[[aanbod (economie)|overaanbod]] aan kapitaal. Bovendien zou de kans bestaan dat een bank onvoldoende contant (chartaal) geld in huis heeft om in alle verzoeken om contant geld te voorzien. Als dat gebeurt, is een bank failliet. Als veel eigenaren hypotheken niet kunnen betalen, kan een bank dwingen tot verkoop van een huis. Vaak heeft de bank met verlies een huis verkocht.
 De hoeveelheid geld die een bank kan scheppen is afhankelijk van de grenzen die de [[Europese Centrale Bank]] stelt. Deze stuurt op inflatie alleen. Het bankwezen kan dus net zoveel geld scheppen als zij van de ECB mag, die zich op haar beurt laat beperken door de inflatoire ontwikkeling van de euro. Dit is het geheim van hoe de nationale valuta in onze tijd worden geschapen.