Zoegdidi (stad)
Stad in Georgië 
| |||
|---|---|---|---|
  | |||
| Geografie | |||
| Regio | Samegrelo-Zemo Svaneti | ||
| Gemeente | Zoegdidi | ||
| Hoogte | 100 m | ||
| Coördinaten | 42° 30′ NB, 41° 52′ OL | ||
| Bevolking | |||
| Inwoners (2022) |  40.688[1]
| ||
| Overige informatie | |||
| Stad sinds | 1918 | ||
| Tijdzone | UTC+4 | ||
| Website | zugdidi.gov.ge | ||
| Zoegdidi in Samegrelo-Zemo Svaneti | |||
 | |||
| Foto's | |||
| |||
| |||
Zoegdidi (Georgisch: ზუგდიდი) is een stad in het westen van Georgië met 40.688 inwoners (2022), gelegen in de regio Samegrelo-Zemo Svaneti op de oevers van de Tsjchousji, een linkszijrivier van de Engoeri. De stad ligt op 5 kilometer van de autonome, maar feitelijk afgescheiden republiek Abchazië, en hemelsbreed 260 kilometer van hoofdstad Tbilisi. Zoegdidi is het bestuurlijk centrum van de gelijknamige gemeente en hoofdstad van de Samegrelo-Zemo Svaneti. Het is de 7e grote stad van het land.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Tussen de 17e-19e eeuw was Zoegdidi een van de belangrijke politieke en culturele centra van Mingrelië en heel Georgië. Een beroemd Georgisch middeleeuws episch gedicht 'De ridder in de panterhuid' is in 1646 in Zoegdidi herschreven door Mamoeka Tavakalasjvili aan het hof van prins Levan II Dadiani. De Dadiani-dynastie zetelde in Zoegdidi en liet er een paleis bouwen dat nog steeds in het centrum van de stad staat. In 1840 werd hiernaast een botanische tuin aangelegd. Historisch gezien was Zoegdidi tot 1867 de hoofdstad van het Vorstendom Mingrelië (of ook wel Odisji), toen het vorstendom werd afgeschaft door het Russisch Rijk.[2] Mingrelië was sinds 1803 een protectoraat van Rusland en genoot binnen die context onafhankelijkheid onder de Dadiani-dynastie.[3]
Vanaf 1867 werd Zoegdidi tot 1930 het administratief centrum van het Oejezd (of ook wel Mazra) Zoegdidi, dat tot 1918 het Gouvernement Koetais lag. Het Oejezd omvatte behalve de huidige gemeente Zoegdidi ook Tsalendzjicha, Tsjchorotskoe en het grootste deel van Chobi.[4] Met de val van het Russische Rijk en het uitroepen van de Democratische Republiek Georgië in 1918 werd het Gouvernement Koetais afgeschaft. In dat jaar kreeg de stad stadsrechten.[5] Na de annexatie van Georgië in de Sovjet-Unie in 1921 werd Zoegdidi met de bestuurlijke herindeling van de Sovjet-Unie in 1930 de hoofdstad van het rajon (district) Zoegdidi. De stad was een van de centra van de Georgische anti-Sovjet Augustusopstand in 1924, en veel prominente intellectuelen en publieke figuren werden als afstraffing door de communistische heersers doodgeschoten in de botanische tuin en omgeving.[4] Met de industrialisatie van de Sovjet-Unie kwamen er verschillende fabrieken in Zugdidi, zoals een pulp- en papierfabriek, wijnmakerijen, oliepersen, conservenfabrieken, theefabrieken, zijdeweverijen en meubelfabrieken. Ook kwam er een filiaal van het Onderzoeksinstituut voor Thee en Subtropische Gewassen, in navolging van Tsjakvi en Anaseoeli bij Naroedzja.[6]
In de periode 1992-1993, tijdens de Georgische burgeroorlog, werd de stad zwaar beschadigd. Mingrelië was tijdens deze burgeroorlog centrum van gevechten door Zviadisten, aanhangers van de eind 1991 afgezette president van Georgië Zviad Gamsachoerdia, tegen het regeringsleger. Op 6 november 1993 namen regeringstroepen zonder weerstand Zoegdidi weer in, nadat het eind oktober een offensief in Mingrelië was begonnen.[lit 2] Daarmee viel het laatste bolwerk van de rebellen van de Zviadisten.[7] Twee jaar eerder marcheerden de regeringstroepen ook al eens Zoegdidi binnen om de 'Zviadisten' te verdrijven. Toen bleven veel inwoners van de streek, de geboorteprovincie van Gamsachoerdia, rond de stad een guerrillastrijd voeren. Op 31 december 1993 vindt Gamsachoerdia in het dorpje Chiboela niet ver van Zoegdidi onder nooit opgehelderde omstandigheden de dood.
De stad kende door de burgeroorlog in Abchazië in 1992-1993 en daarna een grote toestroom aan vluchtelingen, met name etnisch Georgiërs.[8] Veel van hen zijn sindsdien elders het land in getrokken, maar een deel woont in tijdelijke huisvesting in en rond Zoegdidi in afwachting van terugkeer.[9][10] In 1995 werd Zoegdidi de hoofdstad van de nieuw opgerichte regio (mchare) Samegrelo-Zemo Svaneti. Tussen 2014 en 2017 was de stad Zoegdidi een aparte bestuurseenheid, een zogeheten "zelfbestuurde stad" (kalaki), naast de rest van de gemeente. In 2017 werd dat net als bij zes andere steden teruggedraaid omdat deze constructie te duur en inefficiënt bleek.[11]
Demografie[bewerken | brontekst bewerken]
Begin 2022 had Zoegdidi 40.688 inwoners,[1] een daling an ruim 5% ten opzichte van de volkstelling in 2014. De bevolking van Zoegdidi bestaat vrijwel geheel uit Georgiërs, met name Mingreliërs. De grootste groepen etnische minderheden zijn ruim 100 Russen en enkele tientallen Oekraïners en Bosja (een Armeense minderheid).[12]
| Jaar | 1897 | 1922 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2002[13] | 2014 | 2021 | 2022 | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aantal | 3.407 |  4.525 |
5.577 |
15.062 |
31.081 |
39.896 |
45.170 |
50.022 |
68.894 |
42.998 |
41.456 |
40.688
| ||
| Verantwoording data: Bevolkingsstatistiek Georgië 1897 tot heden[14][13] | ||||||||||||||
Vluchtelingen uit Abchazië[bewerken | brontekst bewerken]
Zoegdidi heeft meer dan andere plaatsen in Georgië de gevolgen gevoeld van de burgeroorlog rond Abchazië van 1992-1993, en oprispingen daarna zoals in 1998. In totaal zijn circa 300.000 etnisch Georgiërs ontheemd geraakt, en slechts een klein deel kon terugkeren. De gemeente huisvest anno 2021 nog steeds 14.962 huishoudens (49.379 personen) aan binnenlandse vluchtelingen (IDP, internally displaced persons), waarvan een substantieel deel in de stad.[16] In internationale gremia wordt jaarlijks een beroep gedaan op het recht op terugkeer (naar Abchazië), maar dit wordt systematisch geweigerd door Abchazië, en de patroon Rusland.[17]
In het aangrenzende Gali district in Abchazië woont nog steeds een gemeenschap van circa 30.000 Georgiërs. Zij zijn door inperking van onderwijs in het Georgisch[18] en het ontnemen van het Abchazische "paspoort"[19] meer afhankelijk geworden van interactie met Zoegdidi, aan de andere kant van de Engoeri rivier, voor scholing, examens,[20] pensioen collectie, en complexere medische zorg.[21] Sinds 2016 zijn diverse Abchazische checkpoints naar Georgisch gecontroleerd gebied gesloten, wat deze interactie bemoeilijkt, en tot internationale kritiek heeft geleid. Sinds 2019 is alleen de Engoeri brug bij Zoegdidi open, maar door de coronapandemie is deze ook een jaar gesloten geweest.[22] De beperkingen rond het kruisen van de Engoeri rivier en de gescheiden gemeenschappen en dorpen aan beide zijden van de feitelijke grens leiden geregeld tot menselijk leed.[23][24]
Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]
In en rond stad zijn diverse historische bezienswaardigheden:
- Dadiani Paleis in Zoegdidi. Tegenwoordig een geschiedenis- en architectuurmuseum en een van de vooraanstaande paleizen in de Kaukasus in neogotische stijl. Al in de 19e eeuw werden hier archeologische vondsten uit Nokalakevi (Archaeopolis) tentoongesteld.
- Oude forten, zoals Tsjakvindzji, Roechi, en Anaklia.
- Diverse oude kerken, zoals de Tsaisji kathedraal (10e-11e eeuw), St. George kerk in Koki (12-13e eeuw), Heilige Maria kerk in Kortscheli (17e eeuw).
Vervoer[bewerken | brontekst bewerken]
De belangrijkste hoofdweg in Georgië, S1 (Tbilisi - Zoegdidi - Leselidze), gaat dwars door de stad. Formeel gaat de weg vanaf Zoegdidi via Abchazië naar de Russische grens bij Adler, maar doorgaand autoverkeer is niet mogelijk. De feitelijke Abchazische autoriteiten staan doorgang aan de westkant van de Engoeri-brug niet toe. De S1 is in Zoegdidi onderdeel van de Europese E97. Enkele belangrijke regionale hoofdwegen hebben hun beginpunt in Zoegdidi, zoals de nationale route Sh6 naar Tsalendzjicha, de nationale route Sh7 naar Mestia, en de nationale route Sh8 naar Anaklia. Zoegdidi is het eindpunt van de spoorlijn uit Tbilisi.
Stedenbanden[bewerken | brontekst bewerken]
Zoegdidi heeft stedenbanden met:
Geboren in Zoegdidi[bewerken | brontekst bewerken]
- Nona Gaprindasjvili (3 mei 1941), schaakster.
- Valerian Gvilia (24 mei 1994), voetballer.
|