Gebruiker:Cnemo99/Kladblok/Loge dSintO
| De Ster in 't Oosten | ||||
|---|---|---|---|---|
| Algemeen Nut Beogende Instelling | ||||
.jpg)
| ||||
Zegel van de loge
| ||||
| Obediëntie | Grootoosten der Nederlanden | |||
| Logenummer | 29 | |||
| Kleur(en) | ||||
| Geschiedenis | ||||
| Constitutie | 27-05-1800 | |||
| Structuur | ||||
| Zetel |  Zierikzee
| |||
| Motto | 'Zonder eenig ander geleide' | |||
| Ledenaantal | ca. 20-25 (telling 2024) | |||
| Officiële website | ||||
| ||||
Loge De Ster in 't Oosten is een vrijmetselaarsloge in Zierikzee welke is opgericht in 1800. Loge 'De Ster in 't Oosten' is een vereniging van leden van de Orde van Vrijmetselaren onder het Grootoosten der Nederlanden, die - op grond van een haar door die Orde verleende constitutiebrief - zelfstandig werkt in de stad Zierikzee. Haar naam is een verwijzing naar de zon, de ster die opgaat in het Oosten.
De loge kent vandaag de dag (anno 2024) ruim twintig leden, overwegend uit de regio Schouwen-Duiveland maar ook elders uit de provincie. De leden komen daarbij uit alle geledingen van de maatschappij. Wekelijks is er op maandag een logebijeenkomst, waarbij er doorgaans een Open Loge is - een rituele bijeenkomst waarbij de aanwezigen formeel gekleed zijn en maçonnieke attributen als schootsvel en handschoenen dragen - of een comparitie. Bij dit laatste type bijeenkomst wordt een inleiding gegeven over een filosofisch, spiritueel of anderszins interessant onderwerp (in vrijmetselaarsjargon: er wordt een bouwstuk opgeleverd), wat daarna besproken wordt.
De loge is de oudste vereniging op Schouwen-Duiveland. In het jaar 2000 bestond de loge 200 jaar, dit is uitgebreid gevierd. In 2015 is ter gelegenheid van het 215-jarig bestaan een jubileumboek uitgegeven.
Kenmerken[bewerken | brontekst bewerken]
Het rangnummer van de loge is 29 (negenentwintig), dit nummer is in 1931 door het Grootoosten bij een hertelling definitief vastgesteld. De onderscheidingskleur van de loge is sinds 1800 rood (ponceau).
Het zegel van de loge is cirkelvormig, in de buitenste rand staat het motto van de loge, 'zonder eenig ander geleide'. In de binnenste cirkel staan van boven naar beneden
- een koord met drie liefdesknopen, als symbool voor de broederschap binnen de vrijmetselarij
- een passer en een winkelhaak
- een kleine vlammende ster
- de opgaande zon, de feitelijke ster in het oosten, boven het water
- een anker, een verwijzing naar de rijke maritieme geschiedenis van Zierikzee.
Het motto is een verwijzing naar het uitgangspunt van de vrijmetselarij dat zij geen leer is en geen dogma's kent, maar streeft naar onafhankelijk denken.
Het logegebouw[bewerken | brontekst bewerken]
Het logegebouw van loge 'De Ster in 't Oosten' bevindt zich op het adres Sint Domusstraat 66, en is een een rijksmonument. Het is een zogeheten lijstgevelpand waarvan de voorgevel stamt uit de 18e eeuw. Het is in 1854 aangekocht door de loge, samen met de buurpanden Sint Domusstraat 64 en Venkelstraat 2. De panden Sint Domusstraat 66 en Venkelstraat 2 vormden bij de aankoop binnenshuis één geheel. Het gecombineerde pand heeft voordat de loge het kocht niet alleen dienst gedaan als woonhuis, maar ook als postkantoor en bewaarschool. Na een verbouwing werd het op 1 december 1854 officieel in gebruik genomen als logegebouw. Het pand Sint Domusstraat 64 werd daarbij in gebruik genomen als dienstwoning voor 'broeder servant' (vrijmetselaarsjargon voor degene die de maaltijd verzorgde na afloop van een logebijeenkomst) dan wel conciërgewoning. Na de Tweede Wereldoorlog was de loge echter genoodzaakt de panden Sint Domusstraat 64 en Venkelstraat 2 te verkopen, alleen het pand Sint Domusstraat 66 bleef over. Na een uitgebreide verbouwing is dit eind 1950 opnieuw in gebruik genomen als logegebouw.
Op de benedenverdieping bevindt zich een kleine hal en een vergaderruimte (in vrijmetselaarsjargon: de voorhof) annex bar (in vrijmetselaarsjargon: de Zevende Graad). Doordat het pand vrij smal is, is hier niet de traditionele U-vormige opstelling van tafels en stoelen mogelijk; er is daarom gekozen voor een T-vormige opstelling. Aan de achterzijde van het pand bevind zich een fraai rond glas-in-lood raam, wat door een logelid geschonken is bij de hernieuwde ingebruikname van het pand in 1950. Via een trap aan de achterzijde is de tempel (in vrijmetselaarsjargon: de werkplaats) op de eerste verdieping bereikbaar. Deze heeft als bijzonderheid dat zij voorzien is van een boogvormig plafond.
- Logegebouw 'De Ster in't Oosten'
-
De 7e graad -
Grote tempel -
Troon Voorzittend Meester -
Kleine tempel
Geschiedenis van de Vrijmetselarij in Zierikzee[bewerken | brontekst bewerken]
Het begin[bewerken | brontekst bewerken]
De overgang van de achttiende naar de negentiende eeuw ging gepaard met grote veranderingen. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden werd ingelijfd door Frankrijk onder leiding van Napoleon Bonaparte en getransformeerd in een vazalstaat, eerst in de vorm van de Bataafse republiek en vanaf 1806 als het Koninkrijk Holland. Na deze zogeheten Franse Tijd (1794 - 1814) ontstond het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, waarbij de zoon van stadhouder Willem V werd geïnstalleerd als koning Willem I.
De eerste activiteiten op het gebied van vrijmetselarij in Zierikzee vonden plaats in 1798, ten tijde van de Bataafse republiek. In dat jaar lag de 42e Brigade Franse Infanterie de Ligne in garnizoen te Zierikzee. Bij deze brigade hoorde de ambulante loge 'L'Union Militaire', werkende onder een Franse constitutiebrief. Het bestuur van de Grootloge - de voorloper van het huidige Grootoosten - ontving klachten over een 'illegale' loge in Zierikzee en wees de loge op haar status. Hierop reageerde de loge met het verzoek om alsnog erkend te worden door de Grootloge. De loge vertrok uit Zierikzee en zou pas op 7 juni 1799 in Nijmegen officieel geïnstalleerd worden.
In 1800 wilden een zevental vrijmetselaars een nieuwe loge oprichten in Zierikzee. Dit waren:
- Huibregt van Zouten Keetlaer, notaris, ingewijd in loge 'La Compagnie Durable' te Middelburg
- Paulus Ball, secretaris College van Justitie te Zierikzee, ingewijd in loge 'La Vertu' te Leiden
- Jan Gerard Blaauw, notaris, ingewijd in loge 'L'Enfant de la Vertu' te Veere
- Daniel de Wit, ingewijd in loge 'De Waare Bataven' in den Haag
- H.M. Dibbets, ingewijd in loge 'De Sullij' te St. Malo, Frankrijk.
- Andries Schraver, adjunct commies bij de zeewerken, ingewijd in loge 'La Compagnie Durable' te Middelburg
- Hugo Bal, beurtschipper, ingewijd in loge 'De Waare Bataven' in den Haag
In april 1800 richtten zij zich tot de Grootloge met het verzoek een nieuwe loge te mogen oprichten in Zierikzee. Het bestuur van de Grootloge, met als Grootmeester mr. Isaac van Teylingen, stemde hier mee in en deed op 27 mei 1800 een constitutiebrief uitgaan. Op donderdag 12 juni 1800 werd loge 'De Ster in 't Oosten' plechtig geïnstalleerd, onder leiding van mr. Abraham van Doorn, Voorzittend Meester van loge 'L'Astre de l'Orient' te Vlissingen en tevens lid van het bestuur van de Grootloge. De installatie vond plaats in het pand Poststraat C111, tegenwoordig bekend als Poststraat 3.
De negentiende eeuw[bewerken | brontekst bewerken]
....
De twintigste eeuw[bewerken | brontekst bewerken]
Tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) werden alle activiteiten rondom de vrijmetselarij door de Duitse bezetter verboden. Op 25 augustus 1941 werden de panden van de loge inclusief inventaris gedwongen verkocht aan de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB), de Nederlandse collaboratiepartij. De inventaris werd vernietigd of afgevoerd, en met witte verf werden de letters N.S.B. op de voorgevel aangebracht.
Na de bevrijding in 1945 verdween de NSB weer uit de gebouwen en werden deze gehuurd door de gemeente Zierikzee die er een arbeidsbureau in vestigde. De logebijeenkomsten vonden na de oorlog in eerste instantie plaats in het gebouw van de Nutsspaarbank aan het Havenplein, en vanaf 1949 in cafe-restaurant 'Huis van Nassau' aan de Lange Nobelstraat. De Open Loges vonden veelal plaats in het logegebouw van loge 'L'Inseparable' in Bergen op Zoom.
Op 21 oktober 1949 werd de koopovereenkomst met de NSB uit de oorlog nietig verklaard en kon worden begonnen met de restauratie van het logegebouw met als architect ir. W. Vermeer. Door financiële zorgen was de loge echter genoodzaakt de panden Sint Domusstraat 64 (in december 1949) en Venkelstraat 2 (in mei 1953) te verkopen, en alleen verder te gaan met het pand Sint Domusstraat 66. Op 26 november 1950 werd dit pand officieel weer als logegebouw in gebruik genomen, in aanwezigheid van verschillende hoogwaardigheidsbekleders waaronder de Grootmeester L.J.J. Caron. Bij deze gelegenheid werd ook het 150-jarig jubileum van de loge herdacht.
Bij de watersnoodramp van 1 februari 1953 liep het logegebouw echter weer grote schade op, het zoute water stond tot aan het plafond. Vanuit de Orde en vanuit binnen- en buitenlandse loges werd hulp geboden bij de restauratie, waarbij ook de inventaris compleet moest worden vernieuwd. Op 25 september kon het logegebouw opnieuw worden heropend.
Plaatsen van samenkomst[bewerken | brontekst bewerken]
In onderstaande tabel een overzicht van de plaatsen van samenkomst van loge 'De Ster in 't Oosten'.
| Periode | Gebouw | Locatie | |
|---|---|---|---|
| 1800-1801 | Pand Poststraat C111, gehuurd voor 1 jaar | Tegenwoordig Poststraat nr. 3 | |
| 1801-1805 | Tweetal panden aan de Koestraat, gekocht door logelid Jansen en verhuurd aan de loge | Tegenwoordig Kinderstraat 11 en 13 | |
| 1806-1817 | Panden in de Stoelstraat, aangekocht door de loge | Tegenwoordig Kinderstraat | |
| 1818-1854 | Gehuurd lokaal in koffiehuis aan de Steenenbrug, nummer A326 | Tegenwoordig Havenplein 23 |  |
| 1854-1940 | Dubbel woonhuis, samen met buurpand aangekocht door de loge. | Venkelstraat 2 en Sint Domusstraat 66, samen met Sint Domusstraat 64 | 
|
| 1940-1945 | Verbod op bijeenkomsten | ||
| 1945-1950 | Loge bijeenkomsten in gebouw Nutsspaarbank en cafe-restaurant 'Huis van Nassau'. Open loges in het gebouw van loge L'Inseparable in Bergen op Zoom | ||
| 1950-heden | Huidige logegebouw, na restauratie ingewijd in 1950. | Sint Domusstraat 66 |  |
Prominente leden[bewerken | brontekst bewerken]
_door_Johann_Heinrich_Richter.jpg)
Een aantal prominente leden van loge 'De Ster in 't Oosten':
- Willem Cannenburg (1753-1830)[1][2] kwam in 1777 vanuit Maastricht naar Zierikzee en werd daar een geslaagd zakenman. Hij begon als 'koornwasser' (het behandelen van graan tegen schadelijke insecten) maar was vooral succesvol als reder van vrachtschepen die de Europese wateren bevoeren. In 1795 werd Willem Cannenburg raadslid van Zierikzee. Tevens was hij schepen en vanaf 1784 tot zijn dood commissaris van de Slavenkas. In 1806 werd hij ingewijd in loge 'De Ster in't Oosten' en bekleedde daar diverse functies.
- Andries Schraver[3] (1754-1826) was geboren in Brouwershaven, en ingewijd en tot meester verheven in loge 'La Compagnie Durable' in Middelburg. Als autodidact wist hij zich te ontwikkelen tot een gerespecteerd waterbouwkundige. Na een opdracht om afdammingen te ontwerpen voor het Sloe en de Oosterschelde werd hij 1811 zelfs in Parijs ontboden bij keizer Napoleon. Van 1795-1796 was hij kort lid van de Nationale Vergadering van de Bataafse Republiek. In 1800 was hij een van de oprichters van loge 'De Ster in 't Oosten'.
- Charles (Franz Karl) Hofmann (1763-1823)[4][5] was afkomstig uit Bohemen, toen onderdeel van Oostenrijk. In zijn twintiger jaren naar Zierikzee gekomen, veranderde hij zijn voornaam in Charles en groeide uit tot een vooraanstaand musicus. In 1797 was hij betrokken bij de oprichting van het muziekkorps van de schutterij in Zierikzee. Hierin fungeerde hij eerst als ‘musicant-directeur’ en uiteindelijk als kapelmeester, dit zou hij blijven tot kort voor zijn overlijden. Tussen 1809 en 1822 organiseerde Hofmann open ‘bals’ en grote dansfeesten die gedirigeerd werden door hemzelf. In 1800 werd hij ingewijd als leerling in loge 'De Ster in 't Oosten', op 28 oktober van datzelfde jaar werd hij kapelmeester van de loge. Voor een inwijding in 1805 schreef hij muziek gebaseerd op Schillers 'Ode an die Freude'.
- Paulus Ball (1765-1805)[6][7] werd geboren als zoon van een notaris en ging rechten studeren in Leiden waar hij werd ingewijd in loge 'La Vertu'. Vanaf 1795 was hij secretaris van het College van Justitie, en secretaris van President en Schepenen te Zierikzee. Daarnaast bekleedde hij verschillende maatschappelijke functies, zo was hij ook directeur van het Koninklijk Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Als een van de oprichters van loge 'De Ster in 't Oosten' werd hij gekozen als de eerste Voorzittend Meester. Hij ontwierp het logezegel, waarbij hij voor het motto waarschijnlijk geïnspireerd werd door dat van zijn moederloge: loge 'La Vertu' heeft namelijk als motto 'sans autre guide'.
- Johan Cornelis Kroef (1766-1833)[8], ingewijd en tot meester verheven in de Rotterdamse loge 'Frédéric Royal'. In zijn werkzame leven was hij onder meer officier van justitie in Zierikzee. Hij was medeoprichter van de Vlissingse loge 'L'Astre de l'Orient' en van 1818 tot 1831 Voorzittend Meester van 'De Ster in 't Oosten'. Vader van Willem Johan Pieter Kroef, buitengewoon lid van de Tweede Kamer.
- Marinus Christianus de Crane (1783-1865)[9] vestigde zich in 1807 in Zierikzee en ontwikkelde zich tot koopman, reder en werd uiteindelijk burgemeester van Zierikzee (1827-1854). Hij was als burgemeester een van de stichters van de 'stads en commerciewerf', vandaag de dag een museumwerf. Hij was bij zijn overlijden 65 jaar vrijmetselaar, waarvan gedurende 48 jaar thesaurier van 'De Ster in 't Oosten'.
- Mr. Abraham Jacobus Frederik Egter van Wissekerke (1784-1871)[10][11] was aanvankelijk griffier van de Rechtbank van Eerste aanleg, later president van de Arrondisementsrechtbank in Zierikzee. Hij zat voor Zeeland in de Tweede Kamer van 1846 tot 1849. Hij was 62 jaar vrijmetselaar waarvan 59 jaar lid van loge 'De Ster in 't Oosten', en van 1831 tot 1867 Voorzittend Meester hiervan. Tijdens zijn 50-jarig jubileum als vrijmetselaar in 1858 werden ook zijn beide zoons ingewijd.
- Dr. Johannes Helder (1839-1933)[12], dominee en HB-lid
- Pieter Dignus de Vos (1866-1942), gemeente secretaris en historicus
Voorzittend Meesters[bewerken | brontekst bewerken]
De voorzittershamer van de loge heet in vrijmetselaarsjargon de Moker des Gezags. In deze lijst een overzicht van de Voorzittend Meesters van loge 'De Ster in 't Oosten'.
| Van | Tot | Voorzittend Meester |
|---|---|---|
| 1800 | 1805 | Mr. Paulus Ball |
| 1805 | 1811 | Mr. Jan Gerard Blaauw |
| 1811 | 1817 | Mr. Albertus Willem van der Halen |
| 1818 | 1831 | Mr. Johan Cornelis Kroeff |
| 1831 | 1866 | Mr. Abraham Jacobus Frederik Egter van Wissekerke |
| 1867 | 1870 | Mr. Henry Aalbertus van IJsselstein |
| 1871 | 1882 | Charles Hofman |
| 1883 | 1888 | Hendrik Willem Mulock Houwer |
| 1889 | 1905 | J.A. de Bruyne |
| 1905 | 1930 | Dr. Johannes Helder |
| 1931 | 1937 | Willem Merle |
| 1937 | J. Dik | |
| 1938 | 1940 | T. Broere |
| 1940 | 1945 | geen activiteiten |
| 1945 | 1946 | T. Broere |
| 1946 | Marinus Klaas de Ronde | |
| 1947 | vacature | |
| 1948 | 1949 | Heereman van Toledo |
| 1950 | Marinus Klaas de Ronde | |
| 1950 | 1951 | Heereman van Toledo |
| 1951 | Marinus Klaas de Ronde | |
| 1951 | 1954 | Nicolaas van den Bout |
| 1954 | 1958 | Adrianus Hermanus Vermeulen |
| 1958 | 1963 | N.A. van Wijk |
| 1963 | 1968 | M.L.J. Fokker |
| 1968 | 1972 | Henry Edgard Sylvain Sinck |
| 1973 | 1976 | Jacob Lustig |
| 1977 | 1979 | Jan Pomper |
| 1979 | 1981 | Henry Edgard Sylvain Sinck |
Een complete overzichtslijst van de Voorzittend Meesters tot op heden is in het bezit van de loge.
Trivia[bewerken | brontekst bewerken]
Enkele wetenswaardigheden:
- 'De Ster in het Oosten' is een vaker voorkomende naam onder vrijmetselaarsloges. Loge 'De Ster in 't Oosten' wordt met enige regelmaat verward met loge 'De ster in het Oosten', welke gevestigd is in Bilthoven. Deze loge was oorspronkelijk werkzaam in Batavia in Nederlands-Indië, maar werd na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1961 opnieuw opgericht in Nederland. 'De Ster in het Oosten' was ook de naam van een Zuid-Afrikaanse loge (opgeheven in 1950), evenals een loge in Nieuw-Guinea (opgeheven in 1963). De naam van de Vlissingse loge 'L'Astre de l'Orient' betekent eveneens 'De Ster in het Oosten' in het Frans.
- Een bijzonder voorval vond plaats in 1805. Nadat Voorzittend Meester Paulus Ball op 26 mei van dat jaar overleden was, ontstond er onenigheid in de loge. Een zevental querulante logeleden werd hiervoor verantwoordelijk gehouden en dit leidde er toe dat op 17 september 1805 de loge werd ontbonden. Een dag later deelde Gedeputeerd Meester Jan Gerard Blaauw echter mee dat een aantal leden zich weer verenigd had om de loge opnieuw op te richten, zonder de zeven eerder genoemde querulanten. Er werd een nieuw bestuur gekozen met Jan Gerard Blaauw als Voorzittend Meester. Het hoofdbestuur van de Orde is over dit voorval waarschijnlijk nooit geïnformeerd.
- In de meidagen van 1940 nam de op Sint Domusstraat 64 wonende broeder servant/conciërge de beslissing om een aantal sierponjaards en schootsvellen in een put achter het logegebouw te verstoppen voor de Duitse bezetters. In 1975 hoorde een aantal logeleden van deze actie en besloot de put op te graven, zij vonden inderdaad een aantal ponjaards en schootsvellen. Ondanks dat diverse ponjaards waren vergaan kon een vijftal worden gerestaureerd. Door echtgenotes van logeleden werden de ponjaards aangebracht op een in rood fluweel uitgevoerd wapenschild, wat tijdens de viering van het 175-jarig bestaan aan de loge werd aangeboden. Het wapenschild is nog altijd aanwezig in de voorhof van het logegebouw.
- Verderop in de Sint Domusstraat was vanaf 1997 ook een loge gehuisvest van de Odd Fellows, een aan de vrijmetselarij verwante organisatie. Deze loge, genaamd 'Luctor et Emergo' was gevestigd op no. 51-53, het Sint Jacobs hofje. Met loge 'Luctor et Emergo' werden goede contacten onderhouden, en tijdens een grote verbouwing van het logegebouw van 'De Ster in 't Oosten' in 2011 mocht van hun ruimtes gebruik worden gemaakt voor logebijeenkomsten. Loge 'Luctor et Emergo' is in 2020 opgeheven.
- In 1925 werd in loge 'De Ster in 't Oosten' Abraham Spalter ingewijd, een uit Polen gevluchte boekbinder van joodse afkomst. Hij was getrouwd met de eveneens joodse Delphine Dreyfuss en had twee zoons: George (uit een eerder huwelijk) en Roger. Tijdens de Tweede Wereldoorlog, in juni 1942, werden Abraham, Delphine en Roger opgepakt door de Duitse bezetters en afgevoerd naar Auschwitz. Abraham en Delphine kwamen daar op 7 september om het leven, Roger werd op 15 maart 1943 ergens in Midden-Europa omgebracht. George Spalter en zijn gezin hebben via diverse onderduikadressen de oorlog overleefd. Bij het voormalige woonhuis van de familie Spalter aan de Korte Groendal 32 zijn drie zogeheten struikelstenen aangebracht voor Abraham, Delphine en Roger welke door de loge zijn geadopteerd en worden onderhouden.
Appendix[bewerken | brontekst bewerken]
Referenties
Bronnen
Literatuur
Externe links
|
· 
· 
Categorie:Grootoosten der Nederlanden Categorie:Zierikzee Categorie:Cultuur in Zeeland