Ojibweg

Dit artikel is opgenomen in de etalage.

Sjabloon:Volk De Ojibweg zijn een volk van inheemse Amerikanen. Zij worden ook wel Ojibwe, Anishinaabe, Anishinaabeg, Anishinaabe-Ojibwe(g) of Chippewa(y) genoemd. Na de Dineh (Navajo) en de Ahniyvwiya (Cherokee) zijn ze de grootste groep inheemse Amerikanen in Noord-Amerika. Tijdens de periode van de eerste contacten met de Europeanen waren ze zelfs het meest talrijke volk ten noorden van Mexico. In Canada vormen de Ojibweg de grootste inheemse bevolkingsgroep als de Anishininiwag (Ojibweg met Ayisini-bloed in de aderen) en Métis (afstammelingen van Ojibweg en Franse, Engelse en Schotse Canadezen) worden meegerekend.

Meer dan 100.000 Ojibweg, onderverdeeld in ca. 40 groepen, wonen in de Verenigde Staten. Het aantal van 100.000 valt aanmerkelijk hoger uit als de niet door de federale overheid erkende Ojibweg worden meegeteld. De meeste Ojibweg in de VS leven de buurt van de Great Lakes; een relatief klein aantal woont in de staten Montana, North Dakota, Kansas en Oklahoma. Meer dan 76.000 Ojibweg wonen, onderverdeeld in ca. 70 groepen, in Canada. Ook dit aantal zou aanmerkelijk hoger kunnen zijn aangezien relatief veel Ojibweg in Canada gemengd bloed hebben en bij veel volkstellingen niet zijn meegeteld.

In de Verenigde Staten leven veel Ojibweg tegenwoordig in reservaten (reservations) en bezitten ze officieel de status van tribe; in Canada, waar men in plaats van tribes van bands en First Nations spreekt, leven ze in reserves. Veel tribes in de VS zijn onderverdeeld in bands en/of communities.

Het gebied waar de Ojibweg in leven, Anishinaabe Aki, strekt zich uit van Michigan, Wisconsin, Minnesota, Illinois, Ohio, North Dakota en Montana in de Verenigde Staten tot diep in Canada, in de provincies Ontario, Manitoba, Saskatchewan en British Columbia. Ruim 600 jaar geleden kwamen de Ojibweg terecht in het Grote-Merendistrict, waarna door de eeuwen heen relatief veel groepen zich met elkaar hebben vermengd, zowel onderling als met de Odaawag, Ayisiniwak en Fransen. Sinds de 19e eeuw leven er ook relatief kleine groepen Ojibweg in de staten Kansas en Oklahoma. Hier worden ze meestal aangeduid als Chippewa of Chippewa Munsee. In 1916 kwam tot slot een kleine groep Ojibweg via Turtle Mountain terecht bij de Bear Paw Mountains in centraal-Montana, waar ze nu samen met een groep Cree uit Canada een reservaat bewonen; hier vormen ze als Chippewa-Cree een tribe van ca. 2.500 leden.

Ojibwemowin, de taal van de Ojibweg, behoort tot de Algonkische talen, dat de grootste (sub)taalgroep in Noord-Amerika is; de taal zelf behoort tot de vier grootste talen ten noorden van de Rio Grande.

De Ojibweg uit het Grote Merengebied en het Canadese Schild staan vooral bekend om hun kano's en wilde-rijstteelt, en hun Midewigaanan of "medicijnhuizen", die centraal staan in het filosofische, religieuze en educatieve leven. De Ojibwe-naam voor dit waarschijnlijk al duizenden jaren oude genootschap is Midewiwin of Midewin. De Ojibweg zijn ook het enige inheemse volk dat ooit de machtige Haudenosaunee (Irokezen) heeft verslagen, en de Dakota-natie (Sioux) uit haar oorspronkelijke gebied heeft verjaagd. Verder heeft de Ojibwetaal het landschap in de VS en Canada met talloze poëtisch klinkende namen verrijkt, en is hun bawaajige nagwaagan of dromenvanger ('dreamcatcher') een van de meest herkenbare en universeel tot de verbeelding sprekende symbolen van onze moderne tijd geworden.

Naam

N.B.: De namen die in dit artikel voor de Ojibweg gebruikt worden, zijn afwisselend Ojibweg en Anishinaabe-Ojibweg; in beide gevallen wordt hetzelfde volk bedoeld. Wanneer van Anishinaabe-Ojibweg gesproken wordt, is dit om de speciale Anishinaabe-identiteit te benadrukken, iets waar de Ojibweg van oudsher zeer aan hechten.

De naam die de Ojibweg (enkelvoud: Ojibwe) van oudsher voor zichzelf gebruiken is Anishinaabe (meervoud Anishinaabeg); dit wordt tegenwoordig vaak verbasterd tot Shinaab, of in de volksmond: 'Shinnob' (meervoud: Shinnobs). Volgens andere spellingmethodes dan die sinds kort als de officiële geldt, wordt Anishinaabe ook wel geschreven als Anishnabe, Anishnawbe, Anishnabec, Anishnawbec, Anićinabwi of Anićinapec. Dit betekent: "Spontane Mensen", d.w.z. "Zij die uit het niets zijn ontstaan", wat verwijst naar het traditionele geloof dat de eerste twee voorouders van de Ojibweg, voordat Giizhigokwe (de "Luchtvrouw") ze op de rug van een grote zeeschildpad (Noord-Amerika) plaatste, in de lucht zijn verwekt, dus niet uit iets tastbaars als aarde, vuur of rots. Soms wordt de naam uitgesproken als Nishnaabe; de Ojibweg uit noord-Ontario schrijven dit als Nishnawbe. De Ojibweg uit Michigan en Wisconsin noemen hun verwanten uit Canada soms Mishtawayawininiwag (betekenis onbekend). Verder worden de Ojibweg die op het schiereiland van Ontario leven, wel Misi-zaagiwininiwag (Volk van de Grote Riviermonding) genoemd; door de Fransen verbasterd tot Mississauga.

Bungee is de naam die de Ojibweg die in het begin van de 19e eeuw de hoogvlakten ('plains') van Montana, North Dakota, Manitoba en Saskatchewan begonnen te bevolken, van de Anglo-Canadezen kregen. Bungee is een verbastering van het Ojibwe-woord Bangii, wat 'een klein beetje' betekent, een verwijzing naar het vele Franse (mestiezen)bloed (Métis-bloed) dat dit volk door de aderen stroomt. De Ojibweg uit Manitoba en Saskatchwan, die door de Fransen Saulteaux (spreek uit: SOO-TOO) werden genoemd, gebruiken overigens bij voorkeur voor zichzelf de term Nakawēk (afgeleid van Nakawininiwak). De Anishininiwag (ook wel Oji-Cree of Severn Ojibwe genaamd) uit het merengebied van Manitoba en het bovenste stroomgebied van de Severnrivier in noord-Ontario, zijn ontstaan uit vermenging van Ayisini- en Ojibwebloed, en worden door sommigen als een op zichzelf staande natie beschouwd. Officieel maken ze dan ook geen onderdeel uit van de Ojibweg; toch beschouwen sommigen hen als een subdivisie van de Ojibwe-natie. Tot slot wordt het volk dat al bijna 1000 jaar aan de noordzijde van het Nipissingmeer in oost-Ontario leeft (nummer 25 op de kaart), N’Biissing of Nipissing (‘Volk van het Kleine Water’) genoemd. Een naam die ze voor zichzelf en hun buren, Omàmiwininiwak (Algonkin) gebruiken, is Odishkwaagamiig: 'Aan het Eind van het Meer'. Zij stammen gedeeltelijk af van de Omàmiwininiwak en worden door sommigen beschouwd als de voorouders van de Ojibweg van het Grote Merengebied. Net als de het Anishinini-volk uit het hoge noorden en de Misi-zaagiwininiwag uit het zuiden, ziet de Nipissing First Nation zichzelf als een afzonderlijke natie, maar beschouwen anderen hen enerzijds als onderdeel van de Odishkwaagamiig, en anderzijds als een ‘sub-natie’ van de Ojibwe Anishinaabeg.

De naam Ojibweg (enkelvoud: Ojibwe) kregen de Anishinaabeg van de door de hen omringende Algonkische volkeren, en werd door de Anglo-Amerikanen verbasterd tot Chippewa; niet te verwarren met de Chipewyan, een Athabaskisch sprekend volk uit Noord-Canada. De term Chippewa wordt nog altijd gebruikt voor die groepen die in reservaten leven in Kansas, Oklahoma, Montana, Minnesota, Wisconsin en op het noordelijke schiereiland van Michigan. Over de precieze herkomst en betekenis van het woord Ojibwe bestaat geen eensluidende verklaring; het zou afgeleid kunnen zijn van Ozhibii’iweg, wat “zij die aantekeningen bewaren van een visioen” betekent, naar hun gewoonte om hun visioenen, gezangen en geschiedenis in berkenbast te kerven en als petrogliefen achter te laten op rotswanden. Andere bronnen menen dat Ojibwe afstamt van een Ayisini-woord dat "Zij die stotteren" betekent, omdat zij vonden dat hun buren een vreemde uitspraak van het Algonkisch hadden. Weer andere bronnen beweren dat het is afgeleid van het Algonkische woord Ojiibwabweg dat “zij die koken totdat het samentrekt” betekent, wat refereert aan de Ojibwe-methode om middels vuur hun mocassins waterdicht te maken, of misschien zelfs aan het (veronderstelde) feit dat ze hun gevangen genomen vijanden soms boven een vuur roosterden. De term Chippewa wordt nog altijd in de Verenigde Staten officiëel gehanteerd. Hoewel in Canada de schrijfwijzes Ojibwa en Ojibway nog altijd gemeengoed zijn, verdient – fonetisch gezien – Ojibwe de voorkeur (meervoud: Ojibweg). Tegenwoordig is bij de Ojibweg/Chippewa zelf, ongeacht aan welke kant van de grens ze leven, een duidelijke voorkeur merkbaar voor de benaming Anishinaabe(g) of Nishnaabe(g).

Overzichtskaart van Anishinaabe Aki, het land van de Ojibweg in de VS en Canada zoals dat er sinds 1800 uitziet. De cultuur van de Ojibweg is hier onderverdeeld in een zuidoostelijke, zuidwestelijke, noordelijke en 'plains' cultuur. In het noorden van Ontario, in de streek tussen Lake Nipigong en de zuidelijke oevers van James Bay, ligt Nishnawbe Aski, het land waarop 49 naties van Ayisiniwak (Cree), Anishininiwag (Oji-Cree) en noordelijke Ojibweg leven. Links ervan, rondom het Winnipegmeer en Lake of the Woods in de Canadese provincies Manitoba en Ontario, leven als onderdeel van de noordelijke Ojibwecultuur de Nakawēk (Winnipeg Saulteaux). Nog weer verder naar links, in Manitoba, Saskatchewan, Montana en North Dakota, leven eveneens groepen Nakawēk, ook wel Bungee , Saulteaux of Plains Ojibwa genoemd. Bron: jaawanart.com sieraden en achtergrond-verhalen over de Ojibwe-cultuur.

Lijst van de Anishinaabe-Ojibweg en hun onderverdeling in culturele regio’s:

• Noordelijke Ojibweg
  • Noordoostelijke Ojibweg
    • Ojibweg: centraal Noord-Ontario
  • Noordwestelijke Ojibweg
    • Winnipeg Saulteaux: zuidwest-Ontario, zuidoost-Manitoba
    • Prairie Ojibweg
      • Nakawininiwak (Nakawēk): zuidwest-Manitoba
      • Plains Ojibwa (Nakawininiwak, Nakawēk, Saulteaux, Bungee): zuidwest-Manitoba, zuidoost-Saskatchewan, noordwest-Minnesota, noord-North Dakota
      • Chippewa Cree: centraal-Montana
      • Saulteau First Nation: British Columbia
• Zuidelijke Ojibweg
  • Zuidoostelijke Ojibweg
    • Ojibweg: Michigan, zuidoost-Ontario, zuidwest-Québec
    • Ojibweg (Chippewa): Indiana, Ohio
  • Zuidwestelijke Ojibweg
    • Ojibweg (Chippewa}: Wisconsin, Minnesota, noord-Illinois, zuidwest-Ontario

Cultuur

Midwewinind ("Hij die van een afstand wordt geroepen") van Gaa-waabaabiganikaag (White Earth), Minnesota, 1894. Zijn kleding is typerend voor de zuidelijke Ojibweg in de 19e eeuw: met kralen bestikte zwarte stof en geborduurde sjerp met bloemmotieven en een tulband van bont. Op zijn tulband pronkt een arendsveer. In zijn hand draagt hij een bagamaagan of tomahawk-pijp.

De meeste Ojibweg waren jagers en voedselverzamelaars. Hun woningen, de wiigiwaaman (wigwams) die in de vorm van waaginogaanan (koepelvormig) en nasawa'ogaanan (kegelvormig) werden gebouwd, maakten ze o.a. van buigzame takken van de wilg of de haagbeuk (het geraamte) en grote lappen berkenbast (als bedekking). Ze kenden ook een zeer complex picturaal schrift, dat gebruikt werd bij (geheime) religieuze riteen van de Midewiwin, en dat voor mnemonische doeleinden geschreven werd op rollen van berkenbast. De geschiedenis en omzwervingen van het volk, de religieuze liederen en allerhande wetenschappelijke kennis (op het gebied van geografie, meetkunde en algebra) zijn hiermee tot op de dag van vandaag vastgelegd voor het nageslacht. De Midewiwin was en is de hoeder van de uitzonderlijke medicinale kennis van de plantenwereld die het volk bezit; dit, en de ongeëvenaarde magische krachten die de Ojibweg daarnaast bezaten, maakt dat ze van oudsher gerespecteerd en gevreesd zijn door de omringende inheemse volken - die hen dan ook de titel "Tovenaars van het Woud" meegaven.

De cultuur van de Ojibweg maakte onderdeel uit van de zogenaamde Woodlands Culture (boscultuur), maar omdat er zoveel groepen (bands) waren die verspreid over een groot grondgebied leefden waren er wel onderlinge verschillen. Zoals alle inheemse volkeren pasten de Ojibweg zich soepel aan de omstandigheden aan; deze waren hard, zoals je in subarctis kunt verwachten. Zo adopteerden de Bungee (Plains Ojibwe), nadat ze in de eerste helft van de 19e eeuw de noordwestelijke vlakten hadden bereikt, de bizoncultuur van hun buren, de Nehiyawak, en ontstonden er grote verschillen tussen hen en de andere Ojibweg. Deze verschillen ontstonden vooral op het gebied van taal, kleding en kunst; toch bleven de oude traditionele gewoontes zoals sugar making (het collectief winnen van ahornsiroop) en het uitvoeren van de heilige riten van de Midewiwin, tot op heden bewaard.

Taal

Zie Ojibwe (taal) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Waar de Anishinaabe-Ojibweg uit de Verenigde Staten door de eeuwen heen hebben moeten zwichten voor de pogingen van de overheid het spreken van de eigen taal uit te bannen, spreken nog altijd 50.000 of meer van hun verwanten in Canada de eigen taal. Van Québec in het oosten tot over de grenzen van British Columbia in het westen zijn reservaten gevestigd die meestal klein van oppervlakte zijn maar waar, niet in de laatste plaats dankzij hun geïsoleerde ligging, de Canadese Anishinaabeg politiek goed georganiseerd zijn, en hun taal springlevend is.

De taal van de Ojibweg, het Ojibwemowin of Anishinaabemowin, maakt onderdeel uit van de grote Algonkische taalfamilie. Ze bestaat uit een enorme verscheidenheid aan dialecten. De verschillen tussen bijvoorbeeld de noordelijke (Canadese) dialecten enerzijds en de dialecten in de VS zijn aanzienlijk. Aangezien het oorspronkelijk om een gesproken taal gaat is het geschreven Ojibwemowin een relatief recentelijk fenomeen. Er is geen standaard spellingswijze; bij de schrijfwijze van de Ojibwe-woorden (namen) die in dit artikel voorkomen, is gebruik gemaakt van het Ojibwe dubbele-klinkersysteem, dat sinds de jaren 80 van de vorige eeuw een door zowel taalwetenschappers als de Ojibweg zelf populair is. Deze spellingsmethode is overigens NIET gebruikt voor de woorden (namen) uit andere inheemse talen dan het Ojibwemowin.

Tradities en middelen van bestaan

Ondanks een toenemende leegloop van de reservaten, waarbij steeds meer jongeren naar (rand)steden verhuizen, zijn in de VS en Canada de visserij, de jacht, en - in de meer zuidelijk gelegen gebieden - de oogst van wilde rijst en ahornsap, nog altijd de belangrijkste factoren voor de (relatieve) welvaart van veel Ojibwe-bands. Deze seizoengebonden, traditionele middelen van bestaan betekenen veel méér dan een economische traditie waarvoor toevallig een markt bestaat; de van oudsher beoefende activiteiten binden de Ojibweg nog altijd sterk aan hun eeuwenoude jagers- en verzamelaarscultuur.

Tegenwoordig komen de Ojibweg - onder wie velen die in de grote stad wonen - 's zomers op talloze reservaten in Canada en de Verenigde Staten samen tijdens powwow's (sociaal-culturele bijeenkomsten waar traditioneel wordt gedanst), en velen volgen nog altijd (of sinds korte tijd weer) de traditionele weg van Anishinaabewaadiziwin (Nishnaabe-adzewin). Dit gebeurt o.a. in de vorm van het bijwonen en meewerken aan activiteiten zoals sugar camps in de lente en manoominike (de wilde-rijstoogst) in augustus, jagen en vallenzetten en het plukken van bessen en geneeskrachtige kruiden. Ook wordt de jeugd tegenwoordig weer geleerd open te staan voor de betekenis en innerlijke kracht die visioenen en dromen hen kunnen bieden, en worden ze aangemoedigd net als hun voorouders te streven naar jiisakiiwin, communicatie met de geestenwereld. Ook is er weer meer belangstelling voor de het Ojibwemowin, de Ojibwetaal.

Bestand:Wiigiwaam.jpg

Een moderne Ojibwevrouw laat zien hoe haar voorouders een wiigiwaam maakten door aan elkaar genaaide platen van berkenbast over een koepelvormige structuur van wilgentakken (of takken van de haagbeuk) te leggen. Bron: Ojibwe Waasa-Inaabidaa, Turtle Island Productions

De Nakawēg en Bungee-Ojibweg die sinds de 19e eeuw de prairies noordelijk en oostelijk van de Grote Meren bevolken, leefden net als hun buren de Nehiyawak (Plains Cree) en Assiniboine-Nakota van de bizonjacht. De Ojibweg die rondom de Grote Meren woonden, leefden traditioneel van de visvangst, de jacht en vallen zetten, maar ook van voedselverzamelen; o.a. in augustus/september manoomin (wilde rijst) en, in april, zhiiwaagamizigan (ahornsiroop). Dit vond met name plaats in het gebied van het huidige Wisconsin en Minnesota. Deze Bos-Ojibweg hadden geen zout tot hun beschikking, dus gebruikte ze deze zeer voedzame siroop behalve ter consumptie om er hun voedsel mee te conserveren.

De Ojibweg die in de wat gematigder zuidelijke regionen van de Grote Meren verbleven, konden het zich bovendien veroorloven op beperkte schaal landbouw te bedrijven, met name mandaamin (maïs), asemaa (tabak), miskodiisiminag (bonen), naabagogwissimayun en agwisimaanan (kalebas en pompoenen). In deze zuidelijker streken waren de dorpen dan ook groter en meer permanent bewoond, en was de sociale structuur complexer. Baaga'adowe (Lacrosse) was het favoriete balspel voor de Ojibweg; vooral in het gebied dat nu Minnesota heet.

De Ojibweg leefden volgens het ritme van de seizoenen. Ze verdeelden een jaar in 12, soms 13 maanden, die "manen" (giizis, meervoud giizisoog) werden genoemd, en die bij volle maan een aanvang namen. De maand april bijvoorbeeld staat bij de zuidelijke Ojibweg bekend als iskigamizige-giizis , de ahornsap-kook-maan. Dit was de tijd waarin Ojibwe-families ten zuiden van de Grote Meren hun winterhuizen verlieten en het bos introkken om gezamenlijk ahornsap af te tappen. Het was tevens een feestelijke tijd waarin men elkaar verhalen vertelde over de afgelopen winter. De vrouwen en kinderen besteedden veel tijd aan het verzamelen en koken van het sap; de aldus ontstane siroop bewaarde men in gekristalliseerde vorm in berkenbasten makakoon en dierenvellen en werd het hele jaar door gebruikt om vlees en vis van extra smaak en voeding te voorzien. Oorspronkelijk telden de Ojibweg de tijd niet in weken, en het begrip weekdag was onbekend. Na contact met de Europeanen veranderde dit, en kregen de dagen (giizhig) namen die waren afgeleid van Europese namen van dagen. De Ojibweg uit Minnesota bijvoorbeeld noemden zondag anama'e-giizhigad (letterlijk: bid-dag), en maandag nitam-anokii-giizhigad (letterlijk: eerste dag van de week).

Jimaan, de klassieke Ojibwe-kano van berkenbast, Minnesota, ca. 1910. Dit model stond model voor de tegenwoordig wereldwijd populaire Canadese kano.

Een jaar werd onderverdeeld in de volgende manen (deze benamingen, waaruit duidelijk blijkt hoezeer de Ojibweg leefden naar het ritme van de natuur, kennen meerdere variaties afhankelijk van gebied en gesproken dialect) :

• Gichi-Manidoo-Giizis (Grote Mysteriemaan) (januari)
• Namebini-Giizis (Zuigvissenmaan) (februari)
• Bebookwaadaagame-Giizis (Gebroken sneeuwschoen-maan) (maart)
• Iskigamizige-Giizis (Ahornsapmaan) (april)
• Waabigwani-Giizis (Bloeimaan) (mei)
• Ode’imini-Giizis (Aardbeiplukmaan) (juni)
• Aabitaa-Niibinoo-Giizis (Midzomermaan) (juli)
• Miini-Giizis (Blauwe-bosbessenplukmaan) (augustus)
• Manoominike-Giizis (Wilde-rijstoogstmaan) (september)
• Binaakwi-Giizis (Maan van de vallende bladeren) (oktober)
• Gashkadino-Giizis (Maan waarin zich ijs vormt) (november)
• Manidoo-Giizisoons (Kleine Mysteriemaan) (december)

De Ojibweg stonden (en staan) bekend als uitstekende jagers en vallenzetters en dit waren eigenschappen die ook van pas kwamen bij het voeren van oorlog. Vooral de visvangst en dan met name marene en steur was een gezonde aanvulling op hun dieet en werd op een gegeven moment steeds belangrijker; dit gold in de eerste plaats voor de noordelijkste bands. Het concept 'visvangst' is nauwelijks terug te vinden in de Ojibwetaal; men beschouwde de visvangst dan ook als een vorm van jacht, en vissers werden gewoon 'jagers' genoemd. Er bestonden geen magische liederen voor de visvangst en zelfs het Ojibwe-woord voor marene ('whitefish'), de hoeksteen van hun bestaan, is adikameg, een variant van het woord voor rendier, adik. De Ojibweg begroeven hun doden in grafheuvels, waar vaak een jiibegamig of “zielenhuis” bovenop geplaatst werd, en die gemarkeerd werden met een houten gedenkteken met de odoodem (het clanteken) van de overledene erop gegraveerd.

Toen ze nog aan de Atlantische kust leefden hadden de Ojibweg al een pictoraal schrift ontwikkeld dat, ook nadat ze in het Grote merengebied terechtkwamen, gebruikt werd in de gewijde riten van de Midewiwin. Dit schrift werd vereeuwigd op rolvormig perkament van berkenbast (dat wel duizend jaar meegaat; de Midewiwin kent zeven van deze rollen) en in de vorm van petrogliefen die hier en daar hun sporen hebben nagelaten in het Canadese Schild. De miigis of kaurischelp, die van verre kusten afkomstig is, stond centraal in vele ceremoniën, en het gebruik ervan (en de centrale rol die ze speelde in de mythologische migratieverhalen) is een belangrijke indicatie van het bestaan van een uitgebreid handelsnetwerk dat honderden, mogelijkerwijs duizenden jaren geleden in Amerika moet hebben bestaan. In elk geval staat vast dat de Ojibweg, die hun kano's over praktisch alle waterwegen van Noord-Amerika stuurden en koperen pijlpunten, bont, maïs en veel meer zaken verhandelden, eeuwen lang een handelsroute vormden die tot aan de kusten van de Grote Oceaan leidde.

Over het algemeen gebruikten de Bos-Ojibweg bijna geen paarden en ook jaagden zij weinig op de bizon. Honden waren eigenlijk hun enige huisdieren en ze waren bij hun feesten een belangrijk gerecht. De jagers gebruikten aagimag (sneeuwschoenen) en odaabaa'iganag of zhooshkodaabaan (toboggans) om de transportatie over sneeuw en ijs gemakkelijker te maken. De Ojibweg gebruikten berkenbast (wiigwaas) voor vele doeleinden. Zij maakten er opbergdozen en manden (makak, meervoud makakoon) van en ook werd de bast gebruikt om er jiimaanan (kano’s) van te maken. De jimaan was een stuk lichter in gebruik dan de uitgehakte kano die de Dakota gebruikten en ze waren ook veel sneller. Ook werd de berkenbast gebruikt om er hun koepelvormige en kegelvormige wiigiwaaman (wigwams of huizen) mee te bekleden.

De zomerkleding van de Ojibweg bestond uit gelooid hertenleer waaraan in de winter bontstukken werden toegevoegd. Hun makisinan (mocassins) vielen op door een gepofte naad. Ze waren meestal rood, geel, blauw of groen gekleurd. De lange koude winters dwongen de Ojibweg lange tijd in hun wigwams te verblijven, alwaar zij zich bezig hielden met verhalen vertellen, en met het maken van ingewikkelde borduurpatronen van flexibel gemaakte stekelvarkenpennen en ontwerpen gemaakt van elandshaar en berkenbast.

Makak met deksel om ahornsuiker in te bewaren, omstreeks 1925

Over het algemeen droegen de mannen en vouwen hun haar lang en gevlochten, sommige mannen droegen een scalplok. Veel mannen droegen als hoofddeksel een soort kap gemaakt van de huid van hertenkoppen, of een soort tulband van bont. Verentooien zoals bij hun buren de Dakota waren niet gebruikelijk. De Ojibweg scalpeerden soms, maar over het algemeen werden hun vijanden meteen gedood en niet gemarteld. Polygamie was niet de gewoonte. Ritueel kannibalisme ten aanzien van hun vijanden kwam voor. Hun sociale organisatie en regeringssysteem waren (en zijn) gebaseerd op 5 tot 23 clans, ieder vertegenwoordigd door een odoodem (diertotem).

Voor het eerste contact met de blanken waren de taal en de familiebanden het enige dat de bands aan elkaar verbond. De levensstijl van jagen en verzamelen vereiste van hen dat zij zich opsplitste in kleine bands, die volgens een vast patroon rondtrokken om zo optimaal gebruik te maken van hetgeen de natuur hen gaf. In de winter (een tijd die biboonishiwin werd genoemd) splitsten zij zich op in clans of familiegroepen en bewoonden zij kleine geïsoleerde dorpjes. Dit stelde de jagers op mooz (eland), adik (rendier), waawaashkesh (hert) en makwa (beer) en de vallenzetters, vooral die uit het hoge noorden, in staat een groot gebied te bejagen zonder de andere groepen voor de voeten te treden. De Ojibweg uit het noorden verlieten zo gauw het ijs van de meren en rivieren was gesmolten hun winterkampen en trokken naar de de oevers van de Grote Meren; hier kampeerden zij gedurende de zomer vlakbij riviermondingen waar de mannen visten naar zuigvis en steur. Talrijke clans verbleven bovendien in zomerkampen aan de oevers van de zoetwatermeren en visten, jaagden, en verzamelden voedsel. Deze dorpen bestond doorgaans uit 50 tot 70 personen, die in met berkenbast bedekte waaginogaanan (koepelvormige wigwams) en nasawa'ogaanan (kegel- of tentvormige wigwams) woonden. De mannen organiseerden geregeld jachtexcursies naar de bossen terwijl de vrouwen een grote verscheidenheid aan planten verzamelden die voor voedsel, bouwmateriaal en medicijnen dienden, en kleine moestuinen plantten en onderhielden. Aan het eind van de periode die dagwaagin werd genoemd (de herfst), gebruikte men sommige zomerkampen als uitvalsbasis voor zeer productieve visexpedities naar de stormachtige Grote Meren, waar men te midden van de schuimkoppen netten uitzette bij riffen waar witvis en forel in gigantische hoeveelheden kuit schoten. Na de overvloedige vangst werd de vis schoongemaakt, gerookt en ingevroren voor de wintermaanden. Dit zeer zware werk was de taak van de vrouwen.

Tijdens de warmere maanden, een periode die nibishiwin werd genoemd, verzamelden de groepen die ten zuiden van de Grote Meren leefden en die behalve jagers ook landbouwers waren, zich tot bands van (soms) zo’n 300 à 400 mensen, op een bekende plaats met voldoende vis en andere voedingsbronnen en waar vruchtbare landbouwgrond was. Dit was meestal landinwaarts, aan een rivier, beek of meer. De dorpen bestonden uit kleine koepelvormige waaginogaanan bedekt met berkenbast of bladen van lisdodde. Zowel bij de noordelijke als de zuidelijke Ojibweg was bijna geen sprake van een centrale organisatie en de macht van de door erfopvolging benoemde ogimaag (opperhoofden of woordvoerders) bleef beperkt tot de eigen band. Een samenkomst van meerdere bands vond zelden plaats, alleen als verschillende bands een gezamenlijke vijand tegemoet gingen.

Een man en een vrouw voor een wiigwaasi-mitig (witte berk) in 1930. De man is gehuld in het traditionele, met ‘floral design’ versierde kostuum van de zuidelijke Anishinaabe-Ojibweg uit de 19e eeuw. In zijn hand draagt hij een traditionele ‘gun stock’ krijgsknots. Bron: Minnesota Historical Society

Bands en clans

In vroeger tijden bestonden de Ojibweg, die een samenleving kenden die patrilineair was, uit kleine nomadische bands, geleid door een ogimaa of woordvoerder, wiens invloed was gebaseerd op zowel verwantschap als natuurlijk gezag, en wiens hoofdtaak het was de andere volwassen mannen te vertegenwoordigen. Een band was samengesteld uit een aantal families (clans) die meestal onderling verwant waren.

Voordat de Europeanen hun leefgebied hadden bereikt waren religie en politieke organisatie van de Ojibweg één. Er was een direct verband tussen ‘religieus’ leiderschap en ‘politiek’ leiderschap. Lidmaatschap van de Midewiwin, het Grote Medicijnhuis, dat zowel voor mannen als vrouwen openstond, zorgde hiervoor. Lidmaatschap en familiebanden liepen door de verschillende gemeenschappen heen; dit zorgde voor een ijzersterk sociaal cement.

Zowel de noordelijke als zuidelijke Ojibweg waren sociaal onderverdeeld in 5 tot 23 clans, ieder genoemd naar een totemisch dier-, vogel- of vissoort. Zo’n soort, dat soms beschouwd werd als een verre, mythologische voorouder, wordt een odoodem genoemd (het woord totem is er van afgeleid!); in het begin, zo'n vijfhonderd jaar geleden, waren het er vijf, tegenwoordig zijn er 23 bekend.

De vijf oorspronkelijke doodeminaan of totemdieren, te weten Kraanvogel, Beer, Marter, Meerval (of Koningsvis) en Waterschildpad, stammen volgens het traditionele geloof van de Ojibweg af van vijf mysterieuze aadizookanaag ('grootvaders') die uit de golven het Michiganmeer tevoorschijn kwamen, en die de Ojibweg de principes en deugden bijbrachten van Leiderschap (Kraanvogel), Defensie (Beer), Voeding (Marter), Educatie (Meerval) en Geneeskunde (Schildpad). (Later kwamen er nog meer diertotems bij, die als subtotems beschouwd moeten worden.) Deze legendarische gebeurtenis (waarbij de keuze voor de totem-vertegenwoordigende diersoorten overigens sterk varieert naar gelang de streek of gemeenschap waar het verhaal verteld wordt!) ligt volgens de officiële geschiedschrijving van de Ojibweg aan de basis van de sociale structuur en regeringssystemen zoals die tot op de dag van vandaag bestaan. De reden dat er awesiiyag (dieren) werden aangewezen om deze principes te vertegenwoordigen, was dat deze volgens de Ojibweg in harmonie leefden met de wetten van de natuur en zich aldus de oudere, wijzere broeders van de mensen toonden waar veel van geleerd kon worden.

Volgens het voornoemde patrilineaire principe erft iedere Ojibwe, mannelijk of vrouwelijk, in de regel de doodem van zijn of haar vader, waarbij het strikt verboden is binnen de eigen clan te trouwen. Het clanstelsel van de zuidelijke Ojibweg was van oudsher overigens aanzienlijk complexer dan dat van de meer nomadisch ingestelde verwanten uit het noorden, en de clans zelf waren sociaal en politiek duidelijk prominenter aanwezig. En hoewel vooral in het zuiden de politiek tussen de clans onderling nogal eens werd geassocieerd met clanmythologie, beperkte de functie van het clanstelsel bij de Ojibweg uit Canada zich slechts tot praktische zaken als het regelen van huwelijken.

De geërfde 'totemnaam' draagt altijd de naam van een dier (of vis of vogel). Volgens de Ojibwe-traditie krijgt elke Ojibwe bij geboorte vier rechten: het recht op de eigen taal, een naam in de eigen taal ('spirit'-naam genoemd), eigen (spirituele, religieuze) gezangen en recht op de eigen totem. De traditionele (formele) begroeting onder Ojibweg is dan ook al eeuwen als volgt: Aaniin odoodemaayaan (of kortweg: Aaniin?) "Wat (is je Totem)?" Op deze manier wordt vastgesteld of iemand familie, een vriend of een vijand is, en van welk geslacht iemand is. Een antwoord kan dan bijvoorbeeld als volgt luiden: Zhaawano Giizhik. Maang Doodem. Anishinaabe. Dit betekent: "Ik heet Jaawano Giijik. Mijn totem is IJsduiker. Ojibweman". Of bijvoorbeeld: Niizhigiizhigokwe. Makwa doodem. Anishinaabekwe. Dit betekent: "Mijn naam is Twee Luchten Vrouw . Mijn totem is Beer. Ik ben een Ojibwevrouw".

Tegenwoordig hebben de Ojibweg in de VS en Canada twee soorten bestuur: de traditionele (gebaseerd op de clans/totems) en de officiële, opgelegd door de federale en koloniale overheden. Het tribal government-systeem in de VS en het band government-systeem in Canada sluiten niet of nauwelijks aan bij de traditionele besturen. Het feit dat het officiële bestuur is gebaseerd op het Europese systeem dat alleen tribal leaders en band leaders erkent die vaak niet de stem van hun eigen mensen vertolken, ondermijnt het gezag van de traditionele clanleiders en veroorzaakt sociale onrust in de gemeenschappen.

Symbolisch verzoekschrift van Ojibwe-opperhoofden uit Wisconsin, 1849. De tekening stelt de clantotems van de ondertekenaars voor. Tekening van Seth Eastman, oorspronkelijk uit Henry Schoolcraft’s The Indian Tribes of the United States, Vol.1 (1851).

Zieners en helers

Om te kunnen overleven in een wereld vol van onbekende en gevaarlijke ‘mysteries’, riepen de Ojibweg geregeld de hulp in van spirituele weldoeners. Deze weldoeners waren mensen (spirituele en medicinale specialisten, niet te verwarren met sjamanen), maar ook bovennatuurlijke ‘personen’. Het ging dan om de geesten van voorouders en om aadizookaanag, die in dromen en visioenen werden bezocht. Middels gebeden, offerandes en toverformules weerde men de manidoog (manitu's) af die ziekte, ongeluk of dood brachten. Een manidoo had doorgaans zijn woonplaats in of bij een markante plek in het landschap, zoals grote rotspartijen aan de randen van de Great Lakes, of in een afgelegen grot, of aan een open plek in een bos, of bij een klein meer in het binnenland. Het was hier dat de Ojibweg hun offerandes achterlieten (een gewoonte die nog altijd bestaat). De Ojibweg onderscheidden een aantal ‘specialisten’ die hen konden helpen de geestenwereld binnen te treden voor hulp bij genezing, of die met kennis van zaken voor effectieve geneesmiddelen zorgden.

De midewewiwininiwag (mannelijke priesters) en midewekwewag (vrouwelijke priesters) van de de MIDEWIWIN, het Grote Medicijngenootschap, waren (en zijn) gekozen leden, verantwoordelijk voor de geestelijke en lichamelijke gezondheid van de Anishinaabeg. De gave om te helen was hen volgens sommige overleveringen door de legendarische half mens/half geest Manaboozhoo geschonken; het was dus niet iets dat ze was aangeleerd. (Volgens enkele mondelinge en picturale overleveringen was het niet Manoaboozhoo, maar Makwa de beer, die de voorouders van de Anishinaabe-Ojibweg toen ze nog in het Land van de Dageraad leefden, de geheimen en rituelen van de Midewiwin had geopenbaard. Dit zou inhouden dat de grondslagen van dit genootschap in ieder geval ouder zijn dan 1100 jaar.)

Een priester van het Midewiwin-genootschap voor een midewigaan, een Mide-Medicijnhuis in Minnesota, 19e eeuw of begin 20e eeuw. Midewigaanan, die sinds mensenheugenis gebruikt worden om de geheime ceremoniën van de Midewiwin uit te voeren, hebben dezelfde vorm als het ceremoniële openluchthuis dat Manaboozhoo, de legendarische weldoener en boodschapper van Gichi-Manidoo ( het Grote Mysterie), lang geleden neerzette in een afgelegen bergdal. Hij deed dit uit dankbaarheid voor een visioen dat hij had ontvangen, en voor het krachtige medicijn dat door het visioen geopenbaard was. Hierdoor was Manaboozhoo in staat ziektes en kwalen waaronder de Ojibweg leden, te behandelen. Een Midewigaan, met een geraamte van buigzame twijgen en hier bedekt met lisdodde en berkenbast, heeft een langwerpige of tunnelvormige grondvorm, gericht van oost naar west, is aan beide zijden voorzien van een ingang en heeft meestal bovenin een opening, zodat de geest van het universum vrij de ruimte binnen kan stromen.

De Mide-priesters nodigen kandidaten uit die over helende gaven lijken te beschikken. Men kan vier stages doorlopen binnen dit zeer gesloten genootschap voordat men volleerd priester of priesteres is. De Midewiwin, die (mogelijkerwijs al duizenden jaren) een centrale rol speelt in de samenlevingen van de Algonkin/Anishinaabeg, leert de mensen het belang van het leiden van mino-bimaadiziwin, een code van oprecht en evenwichtig leven met een hoge morele standaard; kennis van geneeskrachtige kruiden, de kracht van dromen en visioenen, de miigis (een heilige schelp) en de heilige leerstellingen en gezangen die zijn bewaard op berkenbasten rollen, stonden en staan hierbij centraal. De helende krachten van planten worden door gebed en gezangen opgeroepen en gebruikt om zieke mensen beter te maken. Manaboozhoo had volgens het traditionele geloof met zijn mide-nigig-wiyaan (een bundel van otterhuid) de mide-miigis (heilige kaurischelp) in het lichaam van een otter ‘geschoten’, die hierdoor onsterfelijkheid verwierf en zo in staat was de geheimen van de Midewiwin door te geven aan ontelbare generaties Anishinaabeg. En nog altijd spelen Nigig de otter, de nigig-wiyaan en de mide-miigis een centrale rol in de ceremonieën van de Midewiwin.

Naast het georganiseerde priesterdom van de Midewiwin waren er ook de 'gewone' herbalisten: MASHKIKIWININIWAG en MASHKIKWEWAG, respectievelijk mannelijke en vrouwelijke kruidenspecialisten. Zij waren meestal vrouw en specialiseerden zich in de kennis van een enorme verscheidenheid aan planten, kruiden, wortels en bessen. Deze mensen stonden in het hele Grote Merengebied bekend als specialisten met een ongeëvenaarde farmaceutische kennis.

De JIISHAKIWININI (jiishakid) was een ziener die zijn kracht ontleende aan die van Animikii, de Donder(vogels). Deze specialist, die de eerste drie stadia van de Midewiwin had doorlopen, kwam misschien nog het dichtst in de buurt van het (on-indiaanse) begrip sjamaan. Zijn bekendste handelsmerk was de gave voorwerpen te kunnen laten zweven tijdens de ceremonie van de ‘schuddende tent’. Zittend in een hoge, smalle en aan de bovenkant geopende jiisakaanan (tovenaarstent) riepen de jiishakiwininiwag de manidoog en aadizookaanag aan die hun aanwezigheid demonstreerden door zeer woest aan de tentpalen te rukken. Deze 'gessten' dienden zich aan in de hoedanigheid van dieren (Makinaak de schildpad speelde hierbij een prominente rol) en beantwoordden in verschillende stemmen en talen vragen die door 'clienten' die buiten de tent wachtten, werden gesteld. De jiishakiwininiwag waren in de 19e eeuw zeer populair.

De waabanowininiwag ten slotte, maakten deel uit van de WAABANOWIN, het geheimzinnige genootschap van de dageraad (de tegenvoeter van de Midewiwin); zij waren gevreesde waarzeggers. Zij beoefenden hun, volgens velen zeer sinistere, rituelen vaak ‘s nachts en eindigden ze in het schemer van de vroege ochtend. Waar de Mide-priesters witte magie bedreven, wendden de waabanowininiwag zich soms tot duistere krachten. Nigik de otter was, net als bij de Midewiwin, hun voornaamste beschermheilige.

Educatie

Bestand:Night panther.gif

Afbeelding van een rotstekening, die mishibizhiw, de magische onderwaterpoema voorstelt. Volgens eeuwenoud Ojibwe-geloof bevindt mishibizhiw zich onder de golven van de Grote Meren waar de Dondervogels jacht op hem maken. Mishibizhiw is in staat in onstuimig water te zwemmen en biedt hen die een passend geschenk (offer) geven een veilige oversteek. Hij was een van de vele wezens die centraal stonden in de aadizookaanag die aan de jongeren werden doorgegeven.

Verhalen vertellen werd door de Ojibweg als een kunst beschouwd. Sterker, gikinawaabi, het doorgeven van verhalen en wijze lessen aan jongeren, diende sinds mensenheugenis om hen te onderrichten in de geschiedenis, cultuur, humor en alledaagse gemeenschapswaarden. De formele educatie van de jongeren werd dan ook gevormd door de mondelinge overdracht van de dibaajimowinan oftewel op persoonlijke ervaringen gebaseerde kronieken, en van de aawechiganag ( parabellen) en aadizookaanag (heilige vertellingen óf vertellers van deze verhalen), die zelfs nog uit het oude land van de Dageraad (de noord-Atlantische kust) stamden. Deze formele educatie was in eerste instantie de taak van grootouders, in het bijzonder van de nookomisag (grootmoeders). Aadizookekwewag en aadizookewininiwag heetten de, respectievelijk vrouwelijke en mannelijke, vertellers van deze heilige verhalen.

Deze enigszins geritualiseerde allegorieën of fabels waren strikt seizoensgebonden, en werden nooit op terloopse wijze verteld, en speciaal gereserveerd voor de lange wintermaanden, 's avonds na het avondmaal rond het kampvuur. Dit kwam omdat veel van dergelijke verhalen verwezen naar dieren, bomen en planten, en men bang was ze te beledigen zolang ze nog niet sliepen. Tevens werd verhalen vertellen beschouwd als een rituele aanroeping van de (goedaardige) wezens uit de wereld van het onstoffelijke; de manidoog (‘mysteries’, ‘geesten’) en aadizookaanag (‘grootvaders’, ‘geesthelpers’) waren er dol op en luisterden gretig met de kinderen mee. Vooral de verhalen over de cultuurheld Manaboozhoo (of Wiisagejaak, zoals hij in het hoge noorden werd genoemd), de Grote Haas, zoon van een sterfelijke vrouw en de Westenwind en kleinzoon van Nookomis (de grootmoeder van alle Ojibweg), zaten vol met metaforen met een sterk educatieve waarde. Deze cultuurheld vermaakte de toehoorders met bovennatuurlijke heldendaden die hij verrichte tegen de kwaardaardige Geest van het Koude Noorden Kabikoonoka, het vleesetende monster (en Geest van Gulzigheid en Onmatigheid) Wiindigo, het onder de golven van de Grote Meren levende monster Mishibizhiw en nog vele, vele andere machtige wezens; tegelijkertijd hield hij de toehoorders een spiegel voor met zijn ontelbare komische of dwaze strapatsen. En nog altijd, ook in de moderne tijd, wordt deze vorm van parallelle educatie door de aadizookekwewag en aadizookwewininiwag overgebracht aan de jeugd, rond de kampvuren en aan de keukentafels bij de Anishinaabeg thuis.

De betekenis van de berk

Een Ojibwe-kamp in de bush, Minnesota ca. 1870. Kano's en kegelvormige wiigiwaaman (wigwams) zijn bekleed met berkenbast. Wat de bizon was voor de Blackfoot, Lakota, Nakawēk (Plains Ojibwe) en andere prairie-volkeren, was wiigwaasaatig, de witte berk, voor de oostelijke Ojibweg. Deze berkenbastcultuur vindt men overigens bij meerdere Algonkische volkeren uit het oosten, zoals de Omàmiwininiwak (Algonkin) uit Québec en Ontario en de Mi'kmaq uit New England, Québec en de overige Canadese kustprovincies.

Wiigwaasaatig, de papierberk, wordt van oudsher beschouwd als uiterst heilig; afgezien van giizhik (de witte levensboom, Thuja occidentalis) en aninaatig (de suikeresdoorn) beschouwen de Ojibweg deze als hun meest geliefde boom. Dit heeft twee redenen. De eerste is het nut van de berkenbast (wiigwaas) in het leven van alledag; hun wiigiwaaman of huizen, hun gebruiksvoorwerpen zoals makakoon of containers, hun jiimaanan of kano’s, hun odaabaa'iganag of sleden en hun aagimag of sneeuwschoenen maakten ze ermee, alsmede allerlei kunstvoorwerpen; in het religieuze leven diende de berkenbast o.a. als perkament voor de heilige inscripties van de Midewiwin. De tweede reden is de verbondenheid van de berken met Manaboozhoo, die door de berken werd beschouwd als hun protegé. Maar beide redenen zijn eigenlijk niet los van elkaar te zien, want alles wat de Ojibweg tot nut en voorspoed strekte, werd en wordt in verband gebracht met aadizookaan (grootvader) Manaboozhoo, mythische metamorfosist, schalkse schelm, heroïsche figuur en bovennatuurlijke weldoener tegelijk, die de Ojibweg had geleerd hoe ze moesten overleven in de natuur en hen toch, door zijn dwaze acties, een eindeloze voorraad humor verschafte. Manaboozhoo, een naam die afstamt van een woord dat 'Trilstaart' (haas of konijn) betekent, wordt, afhankelijk van het dialect, orthografie en het gebruikte voorvoegsel, als Manabozho, Nanabush, Nanabozho, Winabozho, Winaboozhoo, Mishabooz of Wiisabooz geschreven. Hij staat bekend als Wiisagejaak bij de noordelijke Ojibweg en hun buren, de Cree (Eeyouch).

De Ojibweg kennen zeven heilige rollen van berkenbast, met daarin opgeslagen de duizenden jaren oude geschiedenis en de profetieën van het volk. Deze worden bewaard in de Midewigaan; dit is een met berkenbasten platen bekleed Midewiwin-huis dat rechthoekig van vorm is, naar voorbeeld van de eerste midewigaan die Manaboozhoo - zo wil het geloof - in het verre verleden in een afgelegen bergdal bouwde voor de Ojibweg. De inkepingen in de rollen verwijzen naar een uniek mnemonisch systeem dat duizenden jaren lang de originele leerstellingen, rituelen, ceremonieën en profetieën van het volk heeft bewaard; alles berustend bij de Midewiwin, het Grote Medicijnhuis.

Voorbeeld van een oude picturale afbeelding op berkenbast. De precieze betekenis ervan is slechts bekend bij ingewijden in de Midewiwinleer. Bron: geocities.com/the_wanderling/midewiwin.html

Kunstuitingen

De taal van de Ojibweg heeft geen woord voor ‘kunst’. Wat de Westerse mens kunst – of op zijn minst kunstnijverheid – zou noemen was bij de Anishinaabe-Ojibweg onlosmakelijk verweven met de dagelijkse en spirituele bezigheden, zoals de jacht, visvangst, voedsel verzamelen, huiden bewerken, oogsten, krijgszaken en het ondergaan van dromen en visioenen.

Desondanks vielen de Ojibweg - behalve om hun fenomenale kennis van de plantenwereld en een indrukwekkende reputatie als behendige jagers en handelaren en onverslaanbare krijgers - op door hun artistieke kwaliteiten. Deze vonden vooral hun weerslag in geraffineerd mandenvlechtwerk en in prachtig borduurwerk van stekelvarkenpennen en, in de 17e eeuw en 18e eeuw, toen de pelshandel met de Fransen opkwam, een geheel nieuwe versieringstechniek die bekend zou worden onder de naam Woodlands Floral Design. Het gaat hier om zeer geraffineerde naturalistische en asymmetrische bloemenmotieven, in de zwierige en realistische stijl van de Fransen geborduurd op fluwelen stoffen en hertenleren kleding en mocassins, alsmede ceremoniële pijp- en schoudertassen (bandolier bags). Zo mogelijk nog unieker waren hun birch bark transparencies: door vrouwentanden bewerkt berkenbast (of boombladeren), een transparant soort tekeningen dat decoratieve, aan de natuur of dromen ontleende ontwerpen opleverde. Daarnaast waren de Ojibweg meesters in het vervaardigen en versieren van allerlei soorten berkenbasten manden, makakoon genaamd.

Bestand:Lake Romance.jpg A.jpg

Pentekening door Jaawano Giijik in de stijl van de Medicine Painters Bron: unieketrouwringen.nl

In de zestiger en zeventiger jaren van de vorige eeuw ontstond, aan de oevers van het Canadese Nipigonmeer en – verder naar het zuiden – op het eiland Manitoulan in het Huronmeer, een zeer tot de verbeelding sprekende kunst: Medicine Painting (ook wel Legend Painting genoemd). Deze Ojibwe-kunstdiscipline zou wereldwijd bekendheid krijgen onder de naam Woodland School of Art (of kortweg Woodland Art School). Grondlegger is Ojibwe-visionair en kunstenaar Miskwaabik Animikii (Norval Morrisseau) uit noordwest-Ontario. Het onorthodoxe en eigenzinnige werk van talrijke moderne kunstschilders en grafisch ontwerpers, soms ook afkomstig uit gemeenschappen van de Odaawaag, Eeyouch (Oostelijke Cree) en Mi'kmaq, heeft de laatste decennia in navolging van hun leermeester en inspirator de wereld versteld doen staan door een ongeëvenaarde - en voor veel mensen nogal extreem overkomende- magische visuele taal. Het magische universum met zijn eigentijdse symbolische beeldentaal dat Norval Morrisseau en zijn tijdgenoten, en vele generaties na hen, tot wasdom brachten, valt op door haar ogenschijnlijk primitieve vormen, het veelvuldig gebruik van primaire kleuren en de unieke technieken van outline drawing (contourlijntekenstijl; zie afbeelding) en röntgenstralendesign. Hoewel Medicine Painting hedendaagse kunst is, is ze zeer diep geworteld in de eeuwenoude traditionele mondelinge en picturale overleveringen/verhalen van de Ojibweg; met name in het hiërogliefenschrift dat hun Algonkische voorouders al duizenden jaren geleden aan de noord-Atlantische kust ontwikkelden.

Ethiek en wereldbeeld van de Ojibweg

De taal van de Anishinaabe-Ojibweg, Anishinaabemowin, heeft geen woord voor ‘religie’. Hun wereldbeeld was zowel materialistisch als spiritueel van aard. Hun spirituele kijk op de wereld was, evenals de sociale structuur en de culturele tradities, sterk verweven met de dagelijkse bezigheden. Hun wereldbeeld was statisch van aard, maar binnen de grenzen ervan was volop dynamiek. Gichi-Manidoo, het Grote Mysterie, was de veroorzaker van de zichtbare en onzichtbare natuur, een onzijdige ‘geest’ die zichzelf had onderverdeeld in ontelbare manidoog (manitu’s) en alles in de wereld bezielde met een bewustzijn dat in wezen het zijne was. De Ojibweg bezagen de wereld waarin zij leefden, hoe ontzaggelijk gedifferentieerd , gecompliceerd en gevaarlijk ze ook leek, als een veilige omgeving die bijeengehouden werd door familiebanden, wederzijdse empathie, sociale wederkerigheid en individueel verantwoordelijkheidsgevoel. Dit alles kon teruggevoerd worden tot één begrip, een centrale ethische waarde: bimaadiziwin.

Ethische traditie

Bimaadiziwini-miikana, de Weg van het Leven. Afbeelding van een zeer oud, in berkenbast gekerfd Midewiwin-diagram van de levensweg. Deze grillige weg loopt van geboorte tot ouderdom. De zeven raaklijnen symboliseren de verleidingen die de mens tegenkomt bij scherpe bochten in de weg. Als men telkens op tijd terugkeert op de hoofdweg zal men tot oude wijze persoon uitgroeien die de opgedane ervaringen met de jongeren kan delen. Bron: unieketrouwringen.nl (Trouwringen en Ojibwe-verhalen).

Het leven in de ruimste zin van het woord (bimaadiziwin) is voor de Anishinaabe-Ojibweg van oudsher een traditie die uiterst serieus wordt genomen. Het was een doel op zich, dat niet bereikt kon worden zonder zichzelf hiervoor structureel in te spannen, en (incidenteel) specialisten (medicijnpersonen) te raadplegen. Hierbij was de hulp van - en samenwerking met - niet-menselijke 'personen' onontbeerlijk. Deze wezens, die aadizookaanag werden genoemd, oftewel 'grootvaders' of 'geesthelpers', bewoonden alle lagen van Aki, het universum.

Deze zienswijze impliceerde dat wederzijdse sociale verantwoordelijkheden en verplichtingen vanzelfsprekend waren, niet alleen tussen mensen onderling, maar tussen alle levensvormen en wezens die Aki bevolkten. Het hebben van inaabandamowinan (dromen) of het zoeken van waaseyaabindamiwin (een visioen) waren hiertoe de geëigende middelen. Aldus werd het in stand houden van een hoge morele standaard binnen de eigen samenleving, het volgen van de principes van gemeenschappelijkheid en wederkerigheid en het 'ontvangen' van 'kracht' van zowel de ‘grootvaders’ als de bawaaganag (voorouders die in dromen verschijnen), essentiële voorwaarden om de ideale staat te bereiken van mino-bimaadiziwin: het leiden van een goed en oprecht leven.

De kosmos

De inheemse mensen van Noord-Amerika noemen het Noord-Amerikaanse continent van oudsher "Schildpadeiland"; inderdaad kan men in Baja California en Florida de achterpoten van een schildpad zien, en Mexico als de staart. In het traditionele Ojibwe-verhaal van de Grote Vloed bood na een zondvloed Mishiken, de Grote Zeeschildpad, zijn rugschild aan aan Giizhigo-kwe, een vrouwelijke luchtgeest, om er een nieuw eiland op te creëren; het huidige Noord-Amerika. Het eiland werd gevormd uit een handjevol grond dat door de behendige duiker wazhashk (muskusrat) van de zeebodem naar het wateroppervlak was gebracht. Het was ma’iŋgan (wolf), de broer van Manaboozhoo, die vervolgens de aarde in vier dagen tijd over de schildpadrug verspreidde. Daarna werd de flora nieuw leven ingeblazen en bracht Luchtvrouw de verdronken landdieren tot leven. Tot slot creërde Luchtvrouw een tweeling (de voorouders van de huidige Anishinaabe-Ojibweg) en, toen haar taak op het nieuwe eiland er eenmaal op zat, steeg ze weer op naar de luchtregionen. Hier wordt Giizhigo-kwe nog altijd geëerd in de hoedanigheid van de nachtzon (de maan) en respectvol aangesproken als Nookomis, 'grootmoeder'.

Aangezien volgens de Ojibwe-traditie de wereld en alles wat ermee te maken heeft waren geschapen vóórdat de eerste twee Anishinaabeg op aarde werden geplaatst, werd de term Mishoomis (Grootvader) vaak gebruikt als aanspreekvorm van concrete objecten en wezens uit de natuur; Aadizookaan, wat ook grootvader (of: een verhaal over grootvaders) betekent, werd gebruikt om over onstoffelijke wezens, of geesthelpers van de niet-menselijke categorie te spreken. Naast de grootvaders nam ook Ikwe, de vrouw, op verschillende niveaus een centrale plaats in binnen het leven van de Ojibweg. De aarde, afwisselend Aki, Ogashnaan, Misakamak-ikwe of Omaamamaa genoemd, werd dan ook beschouwd als een vrouw, een moeder die aan het hoofd stond van een uitgebreide organische familie van aadizookaanag. Giizis, de zon, was mishoomis (grootvader); Diibik-Giizis, de nachtzon (maan) was nookomis (grootmoeder); Giizhik, de Lucht, was noosa (vader); en Jiibaamaamaa (of Gichi-Manidoo) was omaamaa, de bron van alle leven. Ook wendaanimag noodinoon, de vier windrichtingen – Kiwedin het Noorden, Waaban het Oosten, Zhaawan het Zuiden en Ebangishimog het Westen – waren belangrijke entiteiten in de Ojibwe-metafysica. Ook Ningaabianang en Waabananang (respectievelijk de Avond- en Morgenster), die de dualistische aspecten (het onstoffelijke versus het stoffelijke, wijsheid versus kennis) van het leven weerspiegelden, werden als aadizokaanag beschouwd. Samen met vele, vele andere geesten en antipoden waaronder Biboon de Winter, Ziigwan de Lente en Niibin de Zomer, vormden al deze en meer entiteiten één grote familie van niet-menselijke grootvaders en grootmoeders die doorlopend controle uitoefenden op de cyclus van de seizoenen en de jaarlijkse afloop en (her-)geboorte van leven - en die bovendien, vaak in gepersonaliseerde vorm, een dankbaar onderwerp waren voor de geritualiseerde, allegorische verhalen die aan de jongeren werden verteld.

De gelaagde kosmos zoals de Ojibweg die zagen, met een luchtwereld, middelwereld en onderwereld. De laatste is hier vertegenwoordigd door de schildpad en de zwarte baars, die de mensen medicijnen en liederen hebben geschonken. De vogels in de luchtwereld zijn dondervogels, die de Donder vertegenwoordigen, de grootvader van alle mensen. Bron: unieketrouwringen.nl Trouwringen en Ojibwe-verhalen.

Zeer vooraanstaande aadizookaanag in de Ojibwe-kosmologie waren tevens de Animikiig, of Donder-grootvaders. Oorspronkelijk was Animikii naar de aarde afgedaald om over de kwaliteit van het menselijke leven te heersen, en over die van de dieren en planten; iets waar de Anishinaabeg zelf geen controle over hadden. De Donder werd daarom geassocieerd met vruchtbaarheid en met de schepping van aanakwadoon en gimiiwan: wolken en regen. Op gezette tijden, met name in de lente, transformeerden deze grootvaders zich in havikachtige vogels en daalden ze af naar de lagere luchtregionen, waar ze als grote en kleine Animikii-Binesiwag (Dondervogels) met hun bliksem jacht maakten op monsterlijke reptielen uit de onderwereld, en regen brachten voor een vruchtbare aarde. Een andere illustere aadizokaan, Manaboozhoo, leerde de Anishinaabeg hoe ze asemaa (tabak) moesten offeren aan de Donder-grootvaders. Een handeling die aldus een gebruikelijk ritueel werd, en tot de dag van vandaag wordt beoefend. Ook het plukken van medicinale planten gebeurde en gebeurt nooit zonder een offerande van deze heilige plant, aangezien anders de helende werking ervan haar doel zou missen.

Het begrip Aki, aardmoeder, had ook een diepere, meer abstracte betekenis. De kosmos, zoals de Ojibweg deze in vroeger tijden zagen, en die volgens de traditie was geschapen op de rug van een gigantische zeeschildpad, werd gezien als een organisch universum, geanimeerd en suggestief, hyperdynamisch en verstild tegelijkertijd; opgebouwd uit meerdere horizontale lagen en (volgens sommige verhalen) onderling verbonden door een verticale axus mundi in de vorm van een witte cederconifeer. Men onderscheidde een onderwereld, een bovenwereld en verschillende luchtlagen die alle bewoond werden door een adembenemende verscheidenheid aan mensen, dieren, bomen, planten en aadizookaanag, die doorlopend van gedaante (en soms geslacht) wisselden en allemaal indinawemaaganag waren, oftewel onderling met elkaar verwant.

Hoe gevaarlijk voor de mensen ook sommige van deze indinawemaaganag konden zijn, en hoe monsterlijk ze hen soms ook toeleken, toch werden ze niet noodzakelijkerwijs als exponenten van het kwaad beschouwd. In het ontologisch wereldbeeld van de Anishinaabeg bestond oorspronkelijk geen vastomlijnd concept van goed of kwaad; er was slechts een natuurlijk evenwicht van handelingen. De natuur in al haar verschijningsvormen, hoe gevaarlijk ze ook kon zijn voor mensen en hoezeer ze ook werd geritualiseerd en van symbolen voorzien in de traditionele verhalen, bestond gewoon. (Dat dit idee over de 'neutrale' natuur der dingen onder invloed van de Euro-Amerikaanse religie langzamerhand is verschoven naar de tweedeling goed/kwaad, is niet verwonderlijk.)

Aki betekende dus niet alleen "aarde" of "land" maar ook kosmos: een telkens wisselende en complexe sociale cirkel van ontzagwekkende en tijdloze afmetingen, waar leegte en (lineaire) tijd volkomen onbekende begrippen waren. Een cirkel bovendien die doordrongen was met en verenigd was door typische Ojibwe-principes als verwantschap, gemeenschapszin en wederkerigheid; waarden die waren samengevat in het centrale begrip mino-bimaadiziwin (een ‘oprecht leven’), en door de eeuwen heen werden gepropageerd door het wijsgerige/medicinale genootschap van de Midewiwin.

De aardmoeder zelf, een ster, een rivier, een dauwdruppel, onweer, een zomerbriesje, een mens, een schaduw, een vis, een steen enzovoort, enzovoort - al deze ontelbare ‘verwanten’ waardoor het heilige web van het leven was samengesteld, maakten deel uit van een anima mundi of 'wereldziel'; in dit verband sprak men over over Gitchi-Manidoo, letterlijk: Groot Mysterie. Deze 'optelsom van mysterie' werd in de Ojibwe-belevingswereld teruggebracht tot één kosmische bron: Jiibaamaamaa, oftewel Bron van alle Krachten.

De fysieke natuur

De natuur zoals de Ojibweg haar zagen, bewoond door talloze 'personen' die een rijke bron vormden voor de aawechiganag en aadizookaanag (educatieve heilige vertellingen) die grootouders tijdens lange winteravonden aan hun kleinkinderen vertelden. Deze in de stijl van de Medicine Painters gemaakte tekening toont o.a. Nigig de otter; Miinikaanan oftewel zaden; Wiigwaasaatig, de witte berk; Migizi de adelaar; Mishiiken de zeeschildpad; Gigoo de vis; Mide-Miigis de heilige Kaurischelp; Zhiishiib de eend; Giizhik de Witte Ceder; Giizis de Zon; Mandaamin de mais; Wiinashk oftewel Sweet Grass; Manoomin de wilde rijst; Dibiki-Giizis de Nachtzon. Auteur: Jaawano Giijik. Bron: http://www.unieketrouwringen.nl

Giizhigo-kwe, de Luchtvrouw, had na een grote zondvloed een nieuwe aarde geschapen op het rugschild van een zeeschildpad. Aki was niet rond maar plat, en werd bewoond door allerlei natuurlijke wezens zoals planten, dieren, mensen en fysieke kenmerken van het land, die op hun beurt werden omringd - en soms bezield - door verschillende categorieën aadizookaanag. Gichi-Manidoo had de schepping onderverdeeld in vier ordes die onderling van elkaar afhankelijk waren – landschap, plantenwereld, dierenwereld en mensenwereld – en vier elementen – wind, water, vuur en rots; tevens had hij vier aadizookaanag naar de aarde gestuurd om de Anishinaabeg wijsheid en kennis bij te brengen: de broers Madjiikiwis (Brenger van de wampum en hoofd van de Grizzlyberen-natie), Papiigawiz (patroon van de wind en dans) , Jiibayaabooz ('Geestkonijn': patroon van de muziek): en Manaboozhoo (legendarische metamormofosist en geliefde weldoener van de Ojibweg). Als een logisch gevolg hiervan ontwikkelden de Ojibweg de gewoonte om in alles in de natuur een vier-eenheid te zien. Zo onderscheidden zij vier tijdseenheden: giizhig (dag), dibik (nacht), (dibik-)giizis (maan(d)) en gikinoonowin (jaar); vier windrichtingen: waaban (het oosten), ebangishimog (het westen), kiwedin (het noorden) en zhaawan (het zuiden); vier soorten planten: waabigoniin (bloemen), mashkosiwan (grassen), mitigoog (bomen) en gitigaanensan (groenten); vier uitzonderlijk heilige plantsoorten: asemaa (tabak), giizhik (levensboom), mashkodewashk (salie) en Wiinashk (veenreukgras). Verder onderscheidde men vier delen in alles wat uit de aarde groeit: wortels, stengel, bladeren en fruit; vier diersoorten: zij die vliegen, zij die zwemmen, zij die kruipen en zij die lopen; en tenslotte vier heuvels die de stadia in een mensenleven markeren: zuigelingschap, kinderjaren, volwassenheid en ouderdom.

Daarnaast onderscheidden de Anishinaabeg in elke levensvorm ten minste vier componenten of substanties, die onderling en op verschillende niveaus in- en uitwisselbaar waren. Deze substanties werden als volgt benoemd: wiiyawima of wiiyo, oftewel de uiterlijke manifestatie van de 'zelf' (namelijk het lichaam, dat na de dood overgaat in een jiibe, geest of ziel van de overledene); ojiijaagoma, de levenskracht (geest en ziel, de kern van een persoon); djiiban, een soort van zesde zintuig, dat 'schaduw' werd genoemd; en jiibaaman oftewel aura, een entiteit die voortkomt uit de geest/ziel/schaduw.

Zo bezat een zoetwatermeer, of een rots, of een boom, of een grasspriet of wat voor natuurlijk fenomeen dan ook, (op zijn minst een deel van) deze substanties, en verschilde deze in dit opzicht dus niet van een mens of een vis of een aadizookaan of een piepklein insect. Iedere ‘persoon’ (een mens, een beer, de oostenwind, de regenboog, een forel, een kiezelsteen) was in beginsel in het bezit van een lichaam, geest, geest/ziel, schaduw en aura; substanties die elk moment en zonder waarschuwing in een andere 'persoon' konden opduiken. Dit, en de wetenschap dat de odjidjaagoma van de ene levensvorm zomaar kon verschijnen in de wiiyawima van een andere levensvorm, maakte dat de natuur behalve als nuttige voedselbron werd beleefd als een suggestieve droomwereld die vol was van mysterie en metamorfose, en een avontuurlijke en zelfs soms angstaanjagende plek om te zijn. Niet alles was wat het leek, en dingen leken vaak niet op wat ze waren.

Geschiedenis

Overzichtskaart van Anishinaabe Aki, het land van de Ojibweg zoals dat er sinds de 19e eeuw uitziet. De nummers op de kaart corresponderen met een aantal nummers in de tekst. De op de kaart vermelde cijfers corresponderen met de volgende gegevens: A) Gitchi-Ojibwe-Gamiing: het grote Zoetwatermeer van de Anishinaabeg. Ojibwe-naam voor Lake Superior (Bovenmeer) . B) Mishiigamiing: Groot Meer. Ojibwe-naam voor Lake Michigan. C) Ook de staat Michigan, die bestaat uit een noordelijk en een zuidelijk schiereiland, ontleent zijn naam aan het Omàmiwinini /Odaawaa/ Ojibwe-woord Mishiigami(ing). D) Wisconsin: oorspronkelijk een naam die de Omàmiwininiwak (Algonkin) aan een rivier gaven. In dit gebied, waarover de profeten aan de oostkust al spraken als het beloofde land, vestigden zich aan het eind van de 14e eeuw Ojibwe-migranten uit Baawitigong (Baaweting) in noord-Michigan. Bron: jaawanart.com sieraden en achtergrondverhalen over de Ojibwe-cultuur.

De Canadese Ojibweg stamen af van de zuidwestelijke Anishinaabe-Ojibweg uit de regio van het Bovenmeer, wier oorspronkelijke thuisland zich waarschijnlijk in de nabijheid van Baawitigong (Baaweting) bevond, het huidige Sault Ste. Marie aan de oostkant van het bovenste schiereiland van Michigan (nr.1 op de kaart). Hier splitsten zij zich volgens de officiële Ojibwe-geschiedschrijving ongeveer zes- of zevenhonderd jaar geleden op in 3 hoofdgroepen. Eén groep migreerde zuid- en oostwaarts naar de huidige staten Michigan, Illinois, Indiana, Ohio, Pennsylvania en zuid-Ontario; een tweede groep trok langs het Bovenmeer naar het westen; de derde groep trok noordwaarts, en vervolgens naar het westen, waar zij uiteindelijk, in de 19e eeuw, in British Columbia terechtkwam. Sommige (Westerse) wetenschappers menen dat de Ojibweg die zijn uitgewaaierd over dit uitgestrekte gebied, dit niet vanuit Baaweting deden, maar veel noordelijker, vanuit het gebied dat nu Québec is; dit zou inhouden dat zij directe afstammelingen zijn van de Omàmiwininiwak die in dit gebied leefden. Een uitgebreide en diepgaande studie van de herkomst van de 'Algonquin Nation' (zoals zij tegenwoordig bekend staan) zou meer licht op deze theorie kunnen werpen.

De traditionalisten onder de Ojibweg, met name zij die de religie van de Midewiwin aanhangen, zijn creationisten die niet in de officiële Beringstraat-theorie geloven, laat staan in evolutie in de darwinistische zin. Hun visie over de herkomst van de Anishinaabe-Ojibweg is tweeledig. Enerzijds is er de zuiver creationistische versie, over de eerste Anishinaabeg die na een zondvloed zijn ontstaan op het rugschild van een gigantische zeeschildpad (het huidige Mackinac Island, Michigan); anderzijds bestaat een meer geschiedkundige, aan de hand van allegorieën vertelde visie, gestoeld op de picturale geschriften van het Lenni-Lenapevolk (de Walam Olum) en de picturale en mondelinge overleveringen van de de voorouders van de Ojibweg zelf. In deze (traditionalistische, gemythologiseerde) visie komen de voorouders van de Ojibweg oorspronkelijk van de Noord-Atlantische kust; dit was bij de monding van de Saint Lawrencerivier, in het huidige Québec. Zij die deze traditionele kijk op de geschiedenis niet delen, denken dat het waarschijnlijker is dat de Ojibweg aan de kust van de Hudsonbaai leefden en van daaruit zuidwaarts trokken naar het Grote-Merengebied, dat – voor zover we op basis van archeologische vondsten kunnen nagaan – al sinds 1000 v. Chr. werd bewoond door andere inheemse groepen. Dit artikel volgt de traditionele geschiedkundige kijk van de Anishinaabe-Ojibweg op de migratie, aangezien deze hand in hand gaat met de overleveringen van de Midewiwin, die onmogelijk los gezien kunnen worden van de Anishinaabe-cultuur en hun hedendaagse wereldbeeld.

In een groot gebied dat grenst aan de Noord-Atlantische kust leefde de grote Algonkin-natie (de proto-Algonkins). Deze bestond uit verscheidene volkeren die dezelfde taal spraken (het Algonkin), en die nu bekend staan als (o.a.) de Mi’kmaq, de Abenaki, de Algonkin (of Algonquin) en de Lenni-Lenape (Delaware). In de Walam Olum, die zou dateren van vóór 1600 voor Christus maar waarvan de echtheid door veel Westerse wetenschappers in twijfel wordt getrokken, wordt verhaald over een legendarische trek van west naar oost van de Lenni-Lenape, de voorouders van de Ojibweg en door alle Algonkisch-sprekende volkeren beschouwd als hun ‘grootvader’ of primus inter pares. Hier, in Waabanakiing, het Land van de Dageraad, vormden de Ojibweg nog altijd een integraal onderdeel van de macro-Algonkische natie, toen ze, vermoedelijk 1100 jaar geleden, op aangeven van een krachtig visioen dat hen werd aangereikt door zeven mysterieuze wezens uit de oceaan, over het volgen van een mysterieuze stralende miigis (zeeschelp) die hoog aan de westelijke hemel verscheen, een 500 jaar durende exodus naar het westen begonnen. De miigis zou veel later, in het Grote Merengebied, bekend worden als mide-miigis, en een centrale rol spelen in de heilige riten van de Midewiwin.

De Zeven Vuren

Overzichtskaart van Anishinaabe Aki, het land van de Ojibweg zoals dat er sinds 1800 uitziet. De nummers op de kaart corresponderen met een aantal nummers in de tekst. Bron: jaawanart.com sieraden en achtergrondverhalen over de Ojibwe-cultuur.

De Zeven aadizookanaag (Grootvaders) die omstreeks 900 n. Chr. uit de oceaan kwamen om de profetieën van de Zeven Vuren aan de Algonkin uit Waabanakiing te verkondigen, spraken van een mysterieus ras met een witte huidskleur dat aan de oostelijke horizon zou verschijnen om de Algonkin dood en verderf te brengen. Om aan deze dreiging uit het oosten te ontkomen werd de Algonkin aangeraden een migratie naar het westen te ondernemen, waarbij ze een stralende witte zeeschelp die hoog aan de westelijke hemel stond, moesten volgen. De eerste en de zevende van de Zeven Grootvaders spraken tevens van twee minisan of schildpadvormige eilanden die respectievelijk als eerste en zevende van 7 Vuren de migratieroute zouden markeren; bovendien werd gesproken over het bestaan van een land ten westen van een enorme watermassa, waar ‘voedsel op het water groeit’ (de huidige staten Wisconsin en Minnesota). Een grote raad werd belegd, en een groot deel van het Algonkische volk besloot gehoor te geven aan de waarschuwing van de 7 Grootvaders. Toen een vrouw naar voren stapte en over een droom vertelde waarin ze op de rug van een waterschildpad stond die zich stroomafwaarts liet meevoeren door een grote rivier die naar het Westen stroomde, werd het begin van de route bepaald: men zou op zoek gaan naar een rivier met een schildpadvormig eiland. Deze plek vond men volgens sommige bronnen in de huidige Ottawa-rivier, die van het oosten naar het westen stroomt, daar waar ze de St. Lawrence kruist; andere bronnen beweren dat het Eerste Vuur niet daar, maar op een eiland verder naar het zuiden werd ontstoken, op het huidige Walpole-eiland.

De legendarische migratie die aldus op gang kwam, staat nog altijd bekend bekend als de Niizhwaaswi-Ishkodeng of "Zeven Vuren". ( De achterblijvers, het Volk van de Dageraad, die waarschijnlijk de voorouders van de Abenaki waren, zijn later bijna geheel uitgeroeid door de Europeanen.) Ter vervolmaking van het miigis-visioen bleven op zeven ‘stopplaatsen’ groepen Algonkische kolonisten achter, die ieder afzonderlijk zouden uitgroeien tot een zelfstandige natie. De route voerde van de St. Lawrencerivier langs de Ottawarivier (Québec en Ontario), via het Nipissingmeer (Ontario, no. 25 op de kaart) tot aan de Grote Meren. Zo zou een deel van de Algonkin die bij Mooniyaang (Montréal) , de Animikiiwaabad (Niagara Falls, zie no. 43 op de kaart) en in de streek links van het Eriemeer achterbleven en daar het Eerste, Tweede en Derde Vuur aanstaken, uitgroeien tot een natie die vandaag de dag de Algonquin Nation wordt genoemd; pas jaren later en na vele omzwervingen en ontberingen langs de Grote Meren zou een groep Algonkin - intussen hadden ze reeds de naam Aanishinaabe-Ojibweg aangenomen - het Zevende (en laatste) Vuur aansteken bij het schildpadvormige Mooningwanakaaning, het huidige Madeline Island in het Bovenmeer (no. 7 op de kaart).

Hier, bij de zevende stopplaats, richtten de Ojibweg het Mide-Medicijnhuis, waarvan ze de mnemonische geschriften en riten helemaal vanuit hun oude leefgebied aan de Atlantische Oceaan hadden meegenomen, voorlopig voor de laatste keer op. De migratie kwam bij Mooningwanakaaning echter nog niet definitief tot een halt; meer kleine Ojibwe-nederzettingen ontstonden ten zuiden (nummers 8, 9 en 11), ten westen (32, 34, 38 etc. ) en ten noorden van het Zevende Vuur en hun afstammelingen leven nu nog als tribes en bands (VS) en First Nations (Canada) in reservaten in Minnesota, North Dakota, Manitoba, Saskatchewan en British Columbia.

Kolonisatie van het Grote-Merengebied

Na lange omzwervingen, waarbij men iedere keer dat een miigis uit het zand of uit het water opsteeg wist dat op die plaats een nieuwe kolonie moest komen, kwamen (waarschijnlijk al ver vóór 1400 n.Chr.) de Anishinaabeg - zoals de Algonkin zich intussen waren gaan noemen - terecht in het Grote Merengebied. Bij het huidige Detroit (nr. 44) (of, volgens andere bronnen, bij Sault Ste. Marie, nr. 1) splitsten ze zich op in 6 hoofdgroepen: de Ojibweg, de Bodéwadmik, de Odaawaag , Misi-zaagiwininiwag (Mississauga), Omàmiwininiwak (Algonkin ) en N’biising (Nipissing), en werd tevens een machtig politieke verbond tussen de eerste drie groepen gevormd. Wanneer precies de migranten in het Grote-Merengebied terechtkwamen is overigens onbekend. Sommige bronnen spreken van 1300 n. Chr.; anderen zijn van mening dat dit een eeuw later gebeurde.

Ojibwe-bootlanding aan de oever van een rivier in het Grote-Merengebied. Bron: Minnesota Historical Society.

In dit immens uitgestrekte en praktisch onbewoonde gebied, waarbij ze, volgens verschillende mondelinge en picturale overleveringen, heelhuids langs talloze heilige locaties moesten zien te komen die bewaakt werden door manidoog (mysteries) en gevaarlijke Mishibizhiwag en Mishigenebigoog (onderwatermonsters en onderwereldslangen) en bovendien geregeld werden gehinderd door zwervende, op oorlog beluste Haudenosaunee, staken de Anishinaabe-kolonisten over een periode van enkele honderden jaren het Derde, Vierde, Vijfde, Zesde en Zevende Vuur aan. Dit gebeurde respectievelijk bij het huidige Detroit (nummer 44), waar ze een grote krijgsgroep van de Haudenosaunee van zich afsloegen; via Mackinaw (no. 4) op het eiland Manitoulan (Manidoo Minising, no.2) in het Huronmeer, waar ze voor het eerst in eeuwen weer het Mide-huis oprichtten en dat uitgroeide tot het belangrijkste culturele centrum van de Ojibweg; bij Sault Ste. Marie (Baawitigong) in Michigan/Ontario, waar ze voor de tweede maal de riten van de Midewiwin uitvoerden, en dat het belangrijkste politieke centrum van de het Ojibwe-volk werd (no. 1); bij Spirit Island nabij Duluth (Minnesota) (no. 10); en, volgens enkele bronnen aan het eind van de 14e eeuw en volgens andere bronnen omstreeks 1500, bij het Madeline-eiland (Mooningwanakaaning, no. 7) in het Bovenmeer in Wisconsin.

Waar precies de verschillende groepen migranten die vanuit het bovengebied van de Grote Meren verder trokken, langs reisden, hoe lang ze erover deden en wanneer precies de verschillende kolonies gesticht werden is iets waarover de meningen uiteenlopen. Waar de meeste bronnen het wel min of meer over eens zijn, is wáár het was dat het Vijfde, het Zesde en het Zevende Vuur werden aangestoken. Volgens de overleveringen van de Ojibweg die nog altijd in de buurt van Sault Ste. Marie leven maar bijvoorbeeld ook bij Leech Lake in Minnesota, en die gestaafd worden door negentiende-eeuwse berkenbasten migratiekaarten die bewaard zijn gebleven in verscheidene Amerikaanse en Canadese musea, was het niet een miigis maar een mysterieuze kraanvogel die (waarschijnlijk al vóór de 15e eeuw ) boven de stroomversnellingen van de St. Mary’s -rivier cirkelde, en daar de plek aanwees waar de Algonkische migranten het Vijfde Vuur konden aansteken. Nadat bij de stroomversnellingen de clans van de ijsduiker, de beer, de meerval en de marter de legendarische stad Baaweting (Baawitigong) hadden gesticht en zij de kraanvogel een leidende rol hadden gegeven in het Ojibwe-clansysteem, en de heilige watertrommel van de Midewiwin andermaal had geklonken, splitste het Anishinaabe-volk (zoals de Algonkische emigranten zich intussen noemden) zich in twee groepen: een 'noordelijke' groep en een 'zuidelijke' groep. De 'noordelijke' groep migranten volgde de noordelijke kustlijn van het Bovenmeer richting het westen en zou na vele jaren de zuidelijke groep tegenkomen aan de westkant van het Bovenmeer. De 'zuidelijke' groep migranten, die de vlucht van de mysterieuze kraanvogel besloot te volgen, volgde intussen de zuidelijke kustlijn van het Bovenmeer. Bij het huidige Duluth in Minnesota verscheen een manidoo (mysterieuze verschijning) aan de kolonisten die hen aanspoorde het Zesde Vuur te ontsteken, op een klein eiland in de baai dat later ‘Mysterie-eiland’ of 'Eiland van de Geest' genoemd zou worden. Het was hier dat de Ojibweg voor het eerst wilde rijst zagen, precies zoals was voorspeld toen ze nog in hun oude land in het oosten leefden.

Overzichtskaart van Anishinaabe Aki, het land van de Ojibweg zoals dat er sinds 1800 uitziet. De nummers op de kaart corresponderen met een aantal nummers in de tekst. Bron: jaawanart.com sieraden en achtergrondverhalen over de Ojibwe-cultuur.

De groep 'noordelijke' migranten had intussen de stralende miigis (kaurischelp) langs de noordelijke en westelijke kustlijn van het Bovenmeer gevolgd, trokken langs Thunder Bay (nr. 35) in het huidige Ontario en maakte vervolgens een scherpe bocht naar het oosten. Daar kwamen ze naar verluidt bij het huidige Duluth (nr. 10) de groep 'zuidelijke' migranten tegen die daar intussen door de mysterieuze kraanvogel heen waren geleid. Hier vertelden ze de 'zuidelijke' migranten dat ze hadden gehoord van een eiland ten noordoosten van het Mysterie-eiland, dat, zoals een van de zeven profeten uit het oosten al had voorspeld, de vorm van een schildpad had. Aldus bereikten de Ojibweg, waarschijnlijk aan het eind van de 14e eeuw, de eilanden in Zhaagawaamikong (Chequamegon Bay in Wisconsin, nr. 7 op de kaart). Hier was het, dat de mysterieuze miigis voor de laatste keer aan de emigranten uit het oosten verscheen; het beloofde land was bereikt.

In dit waterrijke gebied dat rijk aan wild was, staken naar verluidt omstreeks 1395 (maar dit kan ook pas een eeuw later geweest zijn!) de clans van de ijsduiker, de beer, de katvis en de eland het Zevende Vuur aan en stichtten een grote legendarische stad bij Mooningwanakaaning (‘Plaats van de Gele Specht’; het huidige La Pointe op Madeline Island in het Bovenmeer) en richtten er, voor de 4e keer sinds het vertrek van de Atlantische kust, het Grote Medicijnhuis op.

Volgens de mondelinge overlevering was het op dit eiland dat de religie van de Midewiwin in haar meest pure en oorspronkelijke vorm werd beoefend. De nieuwe kolonie, wier bewoners o.a. maïs en pompoenen verbouwden, in het Bovenmeer visten en op elanden, herten en bizons joegen, werd (volgens sommige bronnen omstreeks 1620) weer verlaten door een aanzienlijke groep kolonisten; een deel keerde, waarschijnlijk om ruilhandel te drijven met de Fransen, naar Baawitigong (Baaweting, nr. 1 op de kaart) terug en splitste zich daar na verloop van tijd op in meerdere groepen. Een deel trok naar Canada en anderen vestigden zich in het huidige Michigan en Wisconsin. Het andere deel dat Mooningwanakaaning verliet, viel eveneens uiteen in twee divisies: de grootste divisie trok verder naar het westen, en een klein deel kwam terecht ten noorden van het Bovenmeer, in Ontario.

Mooningwanakaaning oftewel Madeline Island werd, met name in de loop van de 17e en 18e eeuw, als strategische 'springplank' gebruikt voor vele expedities naar het zuiden. De Meskwaki en Dakota werden uit het gebied aan de bovenloop van de Saint Croix-rivier en Wisconsin-rivier verjaagd, en nieuwe Ojibwe-kolonies ontstonden landinwaarts, verspreid over het gebied van wat nu noord-Wisconsin en Minnesota is. De Niizhwaaswi-Ishkodeng, de profetie van de Zeven Vuren die aan het volk in het Land van de Dageraad was verschenen, was intussen voltooid, maar de migratie van de Anishinaabeg die aan de Atlantische kust was begonnen zou pas eeuwen later voorgoed zijn voltooid.

Anishinaabekwe (Ojibwe-vrouw), traditioneel gekleed in 'buckskin' (hertenleer), torst haar baby op haar rug in een tiginaagan of draagwieg. Op deze wijze werden door de eeuwen heen de zuigelingen meegenomen op de lange migratieroutes langs het Bovenmeer. Foto: Roland Reed, 1915. Bron: Minnesota Historical Society.

Omstreeks 1750 was het noorden van Wisconsin definitief door de van Mooningwanakaaning afkomstige Ojibweg gekoloniseerd (Odaawaa-zaaga'iganing oftewel Lac Court Oreilles, nr. 9 op de kaart, en Waaswaaganing oftewel Lac du Flambeau, nr. 11 op de kaart), en weerklonk de heilige watertrommel van de Midewiwin, het Grote Medicijnhuis van de Ojibweg overal door de vallei die de Chippewa River omsluit (de huidige Chippewa Valley). Rechts van Waaswaaganing vestigden zich de Zaka'aaganing en Wiikwedong die nu nog steeds in respectievelijk het Mole Lake-reservaat en het Keweenaw Bay-reservaat (nr. 26) leven, en afstammelingen van andere groepen migranten die zich in het noordelijke deel van Wisconsin vestigden, heten tegenwoordig de Red Cliff Band of Lake Superior Chippewa, Sokaogon Chippewa Community en St. Croix Chippewa Indians (niet te verwarren met de St. Croix Band of Chippewa Indians uit Minnesota, die onderdeel uitmaken van de Misi-zaaga'iganiingininiwag van Mille Lacs ). Verder naar het westen hadden de Misi-zaaga'iganiingininiwag, die van de 'noordelijke' groep migranten afstamden en tegenwoordig op het Mille Lacs-reservaat wonen, rond 1750 oostelijk Minnesota definitief tot hun territorium gemaakt; tevens hadden zich aan de westkant van het Bovenmeer Ojibwe-kolonisten bij Nagaajiwanaang (Fond Du Lac, nr. 33 op de kaart) en Gichi-onigamiing (Grand Portage Bay) gevestigd, en in het noorden van Minnesota goldt hetzelfde voor de Zagaakwaandagowininiwag van de Bois Forte Bands (Nett Lake, Deer Lake en Vermillion Lake). In het uiterste noorden van Minnesota en net over de grens van Canada, in Ontario, vestigden zich verder de Miskwaagamiiwizaga'iganiing van Red Lake (nr.38), die gedeeltelijk afstamden van de (historische) Pembina Band. Nadat de Mekamaadwewininiwag, die zich gedurende de achttiende en begin negentiende eeuw op uiterst energieke wijze een weg baanden vanaf de Chequamegonbaai in Wisconsin een kolonie bij Gaa-zagaskwaajimekaag (het huidige Leech Lake, nr. 32) hadden gesticht, trokken ze nog verder westwaarts en vestigden zich bij Gaa-waabaabiganikaag (het huidige White Earth in oost-Minnesota, nr. 34). De voortvarende wijze waarop deze band die net als de kolonisten van Red Lake gedeeltelijk van de historische Pembina Band afstammen, het nieuwe grondgebied binnendrongen waarbij ze de Dakota uit hun leefgebieden joegen, leverde hen de weinig vleiende naam "Pillagers" (plunderaars) op.

Hier, ten zuiden en ten westen van het Bovenmeer, in het noordwestelijke deel van de huidige staat Wisconsin, in het noorden van wat nu Minnesota is en het meest zuidwestelijke puntje van de huidige provincie Ontario, was de profetie over de westelijke migratie van de Anishinaabeg na 800 jaar bewaarheid geworden: de Ojibweg hadden na vele omzwervingen en het aansteken van zeven kampvuren het beloofde land bereikt "waar voedsel (manoomin oftewel wilde rijst) in het water groeit". Toch kregen de nieuwkomers het land beslist niet cadeau. Tot diep in de 18e eeuw werden ze aangevallen door vijandige Dakota en Meskwaki (Fox); de laatsten waren zichzelf vanaf de tweede helft van de 17e eeuw als vaste handelspartners van de Fransen gaan beschouwen en voelden zich bedreigd door de ondernemende en assertieve opstelling van de nieuwkomers uit het oosten.

De diaspora voltooid

Synchroon met de grote westelijke migratiestromen, die zowel langs de noordelijke als de zuidelijke kustlijn van het Bovenmeer waren gelopen en waarvan de historische Ojibwe-kanoroutes nog altijd een stille getuige vormen, ondernamen talloze kleine groepen ambitieuze Ojibwe-avonturiers aanvullende expedities en vestigden zich, na eerst rivaliserende inheemse groepen te hebben verjaagd, op locaties ten westen en noorden van het Grote- Merengebied en het Canadese Schild.

Overzichtskaart van Anishinaabe Aki, het land van de Ojibweg zoals dat er sinds 1800 uitziet. De nummers op de kaart corresponderen met een aantal nummers in de tekst. Bron: jaawanart.com sieraden en achtergrondverhalen over de Ojibwe-cultuur.

In 1701 waren het zuidelijke schiereiland van Michigan en geheel zuid-Ontario gekoloniseerd. Hier ontstond de cultuur die we tegenwoordig de zuidoostelijke Ojibwe-cultuur noemen. Voortgedreven door de explosief groeiende pelshandel met de Fransen waren in de jaren twintig van de 18e eeuw steeds meer groepen van zuidwestelijke Ojibweg aan de westkant van het Bovenmeer terechtgekomen, waar ze, in 1737, in oorlog raakten met de daar wonende Dakota. Gedurende de eeuw erna werden de Dakota voorgoed uit noordelijk Wisconsin en Minnesota gedreven, de Missouririvier over, waar ze zich noodgedwongen aanpasten aan de bizoncultuur van hun verwanten, de Lakota en Nakota/Nakoda. Ojibwe-bands die eind 18e, begin 19e eeuw het Red River-gebied van west-Minnesota en oostelijk North Dakota binnendrongen voerden behalve met de Dakota oorlog met andere Siouan-sprekende naties zoals de Nuxbaaga (Hidatsa) en de Sahnish (Arikara), maar ook met hun Algonkisch-sprekende verwanten de Tsistsistas (Cheyenne), en verjoegen ook deze volken voorgoed naar de westelijke prairiegebieden.

Ook in Canada hielden de migratiestromen nog een tijd aan: zo migreerden noordelijke Ojibwe-bands die sinds 1700 vanuit Baaweting in Ontario waren aangekomen, steeds verder westwaarts. De Goojijiwininiwag stichtten bij het huidige Rainy Lake "Nigigoonseminikaaning" (Plaats van de Jonge-Otterbessen, nr. 37 op de kaart), en eind 18e eeuw kwamen er kolonies bij Lake Winnebago en Lake of the Woods (nr. 38). Hier leven ze vandaag de dag nog altijd in reservaten: zo staat bijvoorbeeld sinds 1873 Nigigoonseminikaaning bij de Canadese overheid bekend als Rainy Lake Reserve oftewel 'Red Gut' (nr. 37).

Nadat verschillende Ojibwe-bands, meest afstammelingen van de historische Pembina Ojibweg, aan het eind van de 18e eeuw Manitoba en North Dakota hadden bereikt, adopteerden ze de bizoncultuur (prairiecultuur) en trokken verder westwaarts, naar gebieden die in het huidige Montana en Saskatchewan liggen. Tevens trokken andere groepen kolonisten vanuit Baaweting naar het zuiden, waar ze - eveneens eind 18e eeuw - in de streek terechtkwamen die het noorden van de huidige staten Illinois en Ohio omvat.

Tussen de 14e eeuw en de 19e eeuw hadden de Ojibweg vanuit Baaweting (Baawitigong), op de oostelijke helft van het bovenste schiereiland van Michigan, zich verspreid over een immens gebied dat de huidige Canadese provincies Ontario, Manitoba en Saskatchewan omvat, alsmede de huidige Amerikaanse staten Michigan, Minnesota, Wisconsin, Illinois, Indiana and Ohio. Geen enkel volk uit die tijd had controle over zo een immens groot gebied als de Anishinaabe-Ojibweg! Uiteindelijk, in 1916, vier eeuwen nadat groepen Ojibweg zich hadden gevestigd in Minnesota en Wisconsin (waar het Zevende en laatste Vuur werd aangestoken), trok - via de Turtle Mountains in North Dakota - een groep van Ojibwe-kolonisten zelfs zover westwaarts als de Bear Paw Mountains in centraal-Montana, waar ze tegenwoordig als ‘Chippewa’ in reservaten leven.

Na een massale volksverhuizing naar het westen die ruim duizend jaar had geduurd, was de epische diaspora van het Anishinaabe-volk eindelijk definitief voltooid.

Bevolkingsaanwas ten tijde van de migratie

Toen de Anishinaabe-Ojibweg vanuit Baaweting (Baawitigong) landinwaarts trokken om nieuwe kolonies te stichten, werden talrijke andere, meestal verwante groepen binnen de natie opgenomen. Hierdoor werd de populatie en culturele invloed groter, en werden ernstige verliezen aan pokkenepidemieën – zoals in 1670-71 bij Sault Ste.Marie, waar de populatie van de daar levende Baawitigowininiwag tot minder dan 200 zielen werd gereduceerd – met gemak gecompenseerd.

Deze nieuwe aanwas bestond bijvoorbeeld uit de Noquet (de Beervoetnatie, die oorspronkelijk deel uitmaakte van de Mamaceqtaw ), de Nigigoueg (de Otternatie), de Amikwa (de Bevernatie), de Marameg (de Meervalnatie) en de Mandwe (voorheen een onderdeel van de Meskwaki); ook vele Odaawaag werden in de loop van de tijd geadopteerd.

Weer andere groepen die zijn opgenomen kunnen worden geïdentificeerd aan de hand van hun doodem (clantotem). Voorbeelden van vreemde, Siouan sprekende groepen (afstammelingen van de Dakota) die in de Ojibwe-natie werden opgenomen staan bekend als de Ma'iingan-doodem (Wolfclan) en de Awaazisii-doodem (Dwergmeerval-clan, die al bij de stroomversnellingen en watervallen van Baaweting leefden voordat de Anishinaabe-migranten daar arriveerden). Ten slotte namen de Ojibweg mensen in hun gelederen op die van de Euro-Amerikanen afstammen; deze kunnen worden geïdentificeerd middels hun lidmaatschap van de Migizi-doodem (Amerikaanse-Zeearendclan). Maar ook waren er Ojibwe-clans die door andere volken werden geadopteerd: een bekend voorbeeld is de Nibiinaabe-doodem (Clan van de zeemeerman), die nu door het leven gaat als de “Watergeestclan” van de Ho-Chunk (volk) (Winnebago).

Oorlogen en het Verbond van de Drie Vuren

17e of 18e eeuwse Ojibwe ogichidaag (krijgers) uit het zuidelijke Grote-Merengebied met ‘roach headdress’ en traditionele ‘gun stock’ krijgsknots. Ze besluipen bij dageraad een vijandelijk kamp aan de oevers van een meer. De Ojibweg golden door de eeuwen heen als zeer kundige en gevreesde krijgers en zijn nooit door een andere inheemse natie verslagen. Bron:www.lacduflambeautribe.com

Nadat ze ongeveer 600 of 700 jaar geleden hun Medicijnhuis (de Midewiwin) hadden opgezet bij wat nu Detroit is, splitste het grote Anishinaabe-volk zich op in drie hoofdgroepen die elk een bepaalde taak of verantwoordelijkheid op zich namen: in volgorde van importantie waren dit de Ojibweg (de hoeders van het geloof en de houders van de Heilige Watertrommel van de Midewiwin), de Bodéwadmik (de hoeders van het vuur) en de Odaawaag (zij die handel dreven). Voordat ze ieder hun eigen weg gingen vormden de kersverse naties eerst een politiek-militaire alliantie, die bekend zou worden als De Raad van de Drie Vuren (Niswi-Ishkodeng). Hiermee konden ze een sterke vuist maken tegen hun erfvijanden uit het zuiden: de Dakota, de Ho-Chungra (Winnebago) en de Meskwaki (Fox); en uit het oosten, de westelijke Haudenosaunee (de Kanien’kehaka oftewel Mohawk en de Onyota’a:ka oftewel Oneida). Met hen en andere inheemse volken voerden ze door de eeuwen heen felle strijd om zich te bewijzen als krijgers, maar ook om jachtgronden en hegemonie over de pelshandel met de Fransen en Britten te verkrijgen.

In de nasleep van de Beaver Wars probeerden de Haudenosaunee, die over geweren beschikten die ze van hun traditionele handelspartners, de Hollanders, hadden betrokken, vanaf 1640 totale militaire en economische (handels)controle over het Grote-Merengebied en de Ohio-vallei te verwerven, waarbij ze hele volkeren van de aardbodem veegden om hun doel te bereiken. De verschrikkingen van de Beveroorlogen dwongen de N’biisi-Ojibweg (Nipissing) en een aantal zuidelijke Ojibwe-bands omstreeks 1650 hun oorspronkelijke gebied te verlaten en richting Baawitigong te vluchten; in 1661 zochten de N’Biissing, op de vlucht voor de nietsontziende Irokezen, samen met een groep Amikwa-Ojibweg bescherming aan de noordelijke oever van het Bovenmeer. Echter, in 1662 werd even ten westen van Baaweting (Sault Ste. Marie) zo'n Irokese krijgsgroep (bestaande uit 100 Kanien’kehaka en Onyota’a:ka) door een gecombineerde strijdkracht van Ojibweg (Baawitigowininiwag, Amikwa en N'biising) en Odaawaag in de pan gehakt; dit feit zorgde ervoor dat de krijgszuchtige Haudenosaunee, die nog nooit door een ander volk waren verslagen, de Ojibweg voortaan liever uit de weg gingen en met een grote boog om het Bovenmeer heen trokken. De plaats waar deze veldslag zich afspeelde heet tegenwoordig Iroquois Point, maar de Ojibweg spreken nog altijd van Plaats waar Irokezenbotten verspreid liggen. Sinds deze afstraffing verscholen de Odaawaag en Wendat, die voortdurend waren opgejaagd door de Haudenosaunee vanwege hun begerenswaardige handelspositie, zich dankbaar achter de ondoordringbare linies van hun Ojibwe-bondgenoten, en benutten hun veilige positie om de pelshandel met de Fransen uit te breiden.

Tijdens de Franse en indiaanse oorlog (1754-1763) kozen de Ojibweg partij voor de alliantie tussen Odaawaa-hoofdman Obwandiyag (Pontiac) en de Fransen, en in de Oorlog van 1812 voor de alliantie tussen Shawnee-krijgsleider Tecumseh en de Britten.

Op 8 juli 1822 "schonken" de Canadese Ojibweg een groot stuk land in Ontario aan het Verenigd Koninkrijk.

Hole in the Sky, in 1858. Door de Amerikanen werd hij Chief Hole in The Day genoemd, een foutieve vertaling van Bagone-giizhig.

Na zich fel verzet te hebben tegen de Europese en Europees-Amerikaanse kolonisatie sloten de Ojibweg in 1815 vrede met de Amerikaanse overheid. Toch was dit niet het einde van de schermutselingen met de landhongerige Amerikaanse overheid, die zich ten doel stelde alle zuidelijke Ojibweg naar reservaten in Minnesota te deporteren; dit resulteerde in de slachting bij Sandy Lake in 1850 waar honderden Ojibweg het leven lieten. Dankzij de inzet van Objibweleider Bizhiki (die bij de Amerikanen bekend werd als Chief Buffalo) en het in die tijd bij het Anglo-Amerikaanse publiek levende ressentiment tegen de agressieve politiek van hun regering tegen inheemse Amerikanen, mochten de Ojibwe-tribes oostelijk van de Mississippi terugkeren naar hun oude land, en werden ze daar in permanente reservaten geplaatst. Een aantal clans werd echter naar Kansas en Oklahoma gedeporteerd als onderdeel van een grootscheepse deportatie van hun buren, de Bodéwadmi en Odaawaag.

In Canada namen in 1869-70 de Nakawēk (Saulteaux, Plains Ojibwe), samen met de Nehiyawak (Plains Cree), deel aan de door Louis Riel geleide Métis-opstand in Manitoba, die de geschiedenis in zou gaan als de Red River Rebellion. Praktisch het gehele Canadese leger moest worden ingezet om deze rebellie de kop in te drukken. Niet lang na deze nederlaag werden de Nakawēk in reservaten geplaatst ten gunste van de Canadese houtkap- en mijnbouwbelangen. Na de slachting bij Sandy Lake in 1850 vond nog een veldslag plaats in Minnesota, die het definitieve einde van een bloedig tijdperk in de VS betekende. Op 5 oktober 1898 werden Amerikaanse troepen naar het Leech Lake-reservaat in noord-Minnesota gestuurd om Bagone-giizhig ( 'Chief Hole in the Sky'), een dissidente oudere leider van de Mekamaadwewininiwag (de 'Leech Lake Band of Pillagers') te arresteren. De veldslag die hieruit voortkwam eindigde in een overwinning voor Bagone-giizhig, en zou de geschiedenis ingaan als het officiële einde van de lange en bloedige Indian wars tussen de westelijke 'indianen' en het Amerikaanse leger.

Contact met de Europeanen

Anishinaabe Aki, het thuisland van de Ojibweg, lag ver ten noorden van de gebieden waar zich het merendeel van de Europese kolonisten vestigde en daardoor hebben de culturele rijkdom van de Anishinaabe Ojibweg en veel van de krijgsoverwinningen die ze op andere inheemse volkeren behaalden nooit de juiste erkenning gekregen.

Het feit dat er zoveel verschillende namen voor de Ojibweg waren en ze uit zoveel divisies bestonden heeft er toe bijgedragen dat nooit precies duidelijk was hoe groot het volk precies was. Daar komt nog bij dat de Ojibweg zelden met de Amerikanen vochten en slechts sporadisch bij de oorlogen tussen de Fransen en Britten betrokken waren. Als Chippewa sloten zij meer verdragen met de Amerikanen dan welk inheems volk in Amerika dan ook. Alleen al met de Britten en Fransen en de Canadezen sloten zij meer dan 30 verdragen.

De Europeanen kwamen in de bovengebieden van de Grote Meren om in bont te handelen, en toen zij de gronden van de Ojibweg zagen achtten zij deze aanvankelijk niet geschikt om te bebouwen. Van kolonisatie was dan ook voorlopig geen sprake. Tussen 1836 en 1867 bezocht een aantal Amerikaanse bedrijven het gebied ook voor de minerale grondstoffen en voor de houtkap, maar ook toen was het nog steeds een relatief dun bevolkt gebied. Als gevolg hiervan slaagden de Ojibweg, zeker in vergelijking met de meeste andere inheemse volkeren, er goed in om hun oorspronkelijke land te behouden en hun culturele erfgoed in stand te houden. Dit erfgoed is door de eeuwen heen relatief goed bewaard gebleven - aan vele opeenvolgende generaties doorgegeven - dankzij de Midewiwin, het filosofisch-religieuze-medicinale genootschap dat ook wel bekend staat als het Grote Medicijnhuis.

Gecamoufleerde, in buckskin gekleedde Anishinaabe Ojibwe-jager en vallenzetter op aagimag (sneeuwschoenen) in de sneeuw. Zijn kleding en gebruik van sneeuwschoenen zijn traditioneel maar zijn jagersuitrusting toont Euro-Amerikaanse invloeden: een buks en een ijzeren jagersklem en, in zijn gordel, een jachtmes en bijl van ijzer hebben de jacht definitief veranderd.. Foto door Ronald W. Reed, 1908. Bron: Minnesota Historical Center.

Verschillende bronnen melden dat omstreeks 1540 voor de eerste maal melding werd gemaakt van een Europese ontdekkingsreizigers die in het oosten waren aangekomen; dit nieuws zou de Ojibweg van Mooningwanakaaning (Madeline Island) uit Wisconsin hebben bereikt. Hiermee zagen de Ojibweg de voorspelling die hen ruim 600 jaar eerder in hun oude land in het oosten was aangereikt (over mensen met een bleke gelaatskleur die vanuit het oosten zouden verschijnen), bewaarheid worden. In 1615 bereikte Samuel de Champlain de oostkust van Georgian Bay in Québec, en in 1618 bereikte een andere Fransman het Bovenmeer. De eerste Europeanen die een vage beschrijving van de Ojibweg gaven, waren eveneens Franse ontdekkingsreizigers; dit was vermoedelijk in 1623, op het bovenste schiereiland van Michigan.

Hier troffen zij bij de stroomversnellingen van Baaweting een volk aan dat op dat moment in een hevige strijd was gewikkeld met andere inheemse volken. Deze groep, die zichzelf Baawitigowininiwag of 'Volk bij de Stroomversnellingen' noemde, en waarvan (een deel van de) de afstammelingen tegenwoordig officieel als de Sault Tribe Of Chippewa Indians door het leven gaat, werd door de Fransen Saulteurs (zij die aan de stroomversnellingen leven) genoemd. (De naam Saulteaux, die nu nog wordt gebruikt voor de Nakawewinini-Ojibweg uit Canada, is afgeleid van deze naam.) Toen ze wegens intensieve pelshandel met de Fransen steeds verder westwaarts trokken om handel te drijven, tot voorbij het Bovenmeer, raakten de Ojibweg in 1737 (weer) in oorlog met de Dakota (Santee Sioux). De Ojibweg kregen begin 17e eeuw wapens van de Odaawaag, die ze van de Fransen betrokken in ruil voor bont, maar later ook van de Fransen zelf. Hiermee konden ze zich verdedigen tegen agressieve krijgersgroepen van de Haudenosaunee (Irokezen), en hun erfvijanden de Meskwaki (Fox) en Dakota verjagen, respectievelijk vanuit Michigan naar Wisconsin en vanuit noord-Michigan en Wisconsin tot voorbij de Missouri.

In de 17e eeuw werden verschillende inheemse gemeenschappen op het bovenste schiereiland van Michigan getroffen door Europese ziektes, waartegen zij geen resistentie hadden. In 1661 leidde een verwoestende pokkenepidemie er zelfs toe dat bij Sault Ste. Marie de Baawtitigowininiwag bijna geheel uitstierven. Ook de oorlogen met hun traditionele erfvijanden, de Dakota en Haudenosaunee, eisten hun tol bij de Ojibweg en hun bondgenoten in noord-Michigan. In 1667 dwongen de Fransen tijdens de Beaver Wars de Haudenosaunee-confederatie tot het sluiten van een vredesverdrag met Frankrijk, die ook betrekking had op de inheemse bondgenoten en handelspartners van de Fransen. Dankzij de (kortstondige) gevechtspauze die hieruit voortkwam, konden de Fransen ongestoord het Grote-Merengebied verder in kaart brengen. Dit veroorzaakte de komst van meer en meer coureurs de bois, met in hun kielzog jezuïetenpaters. De situatie die ze in 1668 aantroffen in het gebied van het huidige Wisconsin en het bovenste schiereiland van Michigan was dramatisch: hongersnood, pokkenepidemieën en doorlopende gevechten tussen inheemse naties onderling waren aan de orde van de dag. Het kweken van mais op de zuidelijke oevers van het Bovenmeer was – zelfs voor landbouwvolkeren als de Odaawaag en Wendat – praktisch onmogelijk en iedere winter bezocht de hongersdood de nederzettingen van Ojibweg en hun bondgenoten; soms dwong de honger hen zelfs hun eigen mocassins te eten. Tot overmaat van ramp vormde een grootschalige overbejaging op wild en pelsdieren de oorzaak van een weer oplaaiende oorlog met de Dakota. De Fransen, die belang hadden bij vrede en stabiliteit in de regio, ondernamen hierop pogingen vrede te stichten tussen de gezworen vijanden, hetgeen in 1671 resulteerde in een Grote Raadsvergadering bij Sault Ste. Marie (Baaweting). Het vredesverdrag dat hieruit voortkwam betekende in de praktijk dat het Grote-Merengebied formeel door Franrijk werd geannexeerd; dit maakte de weg vrij voor een exploderende handel in pelsdieren, een oncontroleerbaar ‘monster’ dat alle inheemse volkeren in het gebied de erop volgende tweehonderd jaar zou meezuigen.

Vanaf het moment dat Fransen voorgoed door de Engelsen waren verslagen en de laatsten de oorlog van 1812-1815 verloren en zich definitief terugtrokken in het gebied dat nu Canada heet, kwam de cultuur van de Anishinaabe-Ojibweg in de VS pas serieus onder druk te staan. De intentie van de Amerikanen was totaal anders dan die van de Fransen en Engelsen, wie het vooral om handeldrijven met de Ojibweg te doen was geweest. De pelshandel met de Amerikanen, die nog tot 1850 werd voortgezet, werd veel kapitalistischer van aard, en met de pelshandelaren drongen ook bedrijven de Ojibwe-gebieden binnen die zich nieuwe doelen stelden: de bos- en mijnbouw. Steeds meer kolonisten volgden de nieuwe economische bedrijvigheid in Anishinaabe Aki, en tussen 1837 en 1854 werd nagenoeg het hele Ojibwe-territorium in de VS via verdragen overgedragen aan de Amerikaanse autoriteiten. In Canada kwam deze ontwikkeling pas later op gang, deels omdat zich hier veel minder kolonisten opdrongen, en deels omdat de verdragen die de Canadese overheid vanaf 1871 met de Anishinaabe-Ojibweg sloten, de zogenaamde 'numbered treaties', een integraal onderdeel vormden van de verdragen die ze met de Métis sloot.

De sociaal-politieke achtergrond van de pelshandel in het Grote-Merengebied

Pelshandelaar of Coureur de bois van gemengd inheems en Frans bloed, ca. 1870.

De Ojibweg uit de bovenste regio van de Grote Meren begonnen op steeds grotere schaal bever-, otter- en martervellen te verhandelen met de Franse coureurs de bois; met het verdiende geld kochten ze ijzeren gereedschappen en wapens, kledingstoffen, ornamenten en zelfs voedsel dat ze voorheen zelf produceerden. In de loop van de 16e en 17e eeuw waren ze zo intensief bij deze handel betrokken dat de Fransen hun taal de officieuze taal van de pelshandel bij de noordelijke Grote Meren maakten. Zowel de Ojibweg als de Fransen voeren aanvankelijk wel bij de pelshandel. De pelshandel bracht de Ojibweg – behalve luxeproducten die het leven in de subarctic makkelijker maakten – geweren en de geweren maakten hen sterker dan hun vijanden. Maar tegelijkertijd werden ze ook afhankelijk van de Fransen (en later de Britten en Amerikanen. Omdat zij onderhandelden met de Fransen werd de macht van de ogimaag (opperhoofden) steeds groter, de bands groeiden en ze begonnen op steeds grotere schaal met elkaar samen te werken en dit vooral ten tijde van de Beveroorlogen (1630-1700) tegen de Haudenosaunee (Irokezen). Deze ontstane traditionele banden droegen bij aan de gemeenschappelijke eenheid en een gemeenschappelijke doel.

In de tweede helft van de 17e eeuw hadden de Ojibweg en hun bevriende buren in het noorden, de Ayisiniwak (Cree), een zeer dominante positie in de pelshandel bereikt; deze positie hadden ze mede te danken aan de gunstige ligging van Anishinaabe Aki tussen de leefgebieden van de Dene (Athabasken) uit noordelijk Canada en de grote Franse en Britse pelshandelmaatschappijen in en rondom het Grote Merengebied. Aldus werd een territoriale expansie richting het westen en noorden in gang gezet die zijn weerga in de geschiedenis niet had, en die voortduurde tot in de dertiger jaren van de 19e (!) eeuw.

In het begin van de 20e eeuw konden de Ojibweg zich nog maar moeilijk de vrijheid voorstellen die hun grootouders hadden gekend. Margaret Guinan, ambtenaar van het United States Agentschap in White Earth Minnesota, draagt de traditionele kleding van haar voorouders.

Deze eeuwenlange agressieve gebiedsuitbreiding en bijbehorende migratiestromen kunnen niet begrepen worden in de klassieke context van het Euro-Amerikaanse kapitalisme, laat staan dat ze zonder meer passen in het Europese individualistische denkkader. In de beleving van de Ojibweg en Ayisiniwak diende handeldrijven, wat tenslotte een vorm van uitwisselen is, een doel dat eerder sociaal en politiek was dan economisch. Deze, typerend inheems-Amerikaanse, egalitaristische grondslag is synoniem met de gedachte dat handel niet is om persoonlijk economisch gewin of weelde te vergaren maar om sociale en politieke verwantschap met andere samenlevingen te bekrachtigen. Niet het vergaren van weelde maar het schenken van handelsgoederen verhoogt de prestige van de handelaar binnen zijn eigen gemeenschap, en bevordert vriendschap (en vrede) tussen de volkeren onderling. Handel betekent geven, geven leidt tot vriendschap, en vriendschap leidt tot handel. Toen de Fransen niet langer alleen handel begonnen te drijven met de Ojibweg en Ayisiniwak maar ook met andere inheemse naties zoals de rivaliserende Dakota, Wendat/Wyandot, Meskwaki (Fox), Asakiwaki (Sauk) en Ho-Chunga (Winnebago), kwam dit egalitaristische principe ernstig in gevaar; de cirkel werd zogezegd doorbroken. Dit verklaarde de agressie van de Ojibweg, en was de reden dat vele met geweren en busktuit gewapende Ojibwe-bands uit het Grote Merengebied langzaam maar zeker verder west- en noordwaarts trokken, onderweg kleine kolonies stichtten en hun Algonkische, Irokese en Siouan concurrenten voorgoed van hun traditionele jachtgronden (of doorgangsroutes) dreven.

In de dunbevolkte noordelijke gebieden van Canada waren de Ojibwe-bands, die hier in zeer geïsoleerde reservaten leefden, nog relatief lang afhankelijk van de pelshandel. Hier hebben de afgelopen eeuwen, op een veilige afstand van de Euro-Canadese bevolkingscentra in het zuiden, de Ojibweg zich keer op keer op hun eigen wijze kunnen aanpassen aan de eisen van de tijd. De pelshandel met de Europeanen en het christelijke zendingswerk die deze met zich meebracht, hebben zowel de economie als de opvattingen van deze Ojibweg sterk beïnvloed. Het vangen van pelsdieren paste uitstekend in de eigen economie en het christendom en Ojibwe-spiritualisme bleken niet onverenigbaar. Meer dan negentig procent van de inwoners van veel reserves in het hoge noorden is tegenwoordig christen en tijdens avonddiensten tijdens speciale gelegenheden is geen enkel kerkgebouw groot genoeg om alle gelovigen onder te brengen.

Landoverdracht in de VS en zuid-Ontario en de gevolgen voor de zuidelijke Ojibweg

De zuidoostelijke Ojibweg, die het onderste schiereiland van de huidige staat Michigan bewoonden alsmede het zuidoosten van de huidige provincie Ontario, kregen, zodra hun oude bondgenoten de Fransen voorgoed waren verslagen, te maken met Britse ambities land te verwerven. In 1781 leidden verdragen met de Britten tot de overdracht van grote lappen grond langs de Niagara-rivier tussen het Eriemeer en het Ontariomeer, inclusief de Canadese kant van de Niagara-watervallen, en van Mackinaw-eiland in Lake Huron; in 1783 droegen de Misi-zaagiwininiwak (Mississauga) gebied langs de noordkust van het Ontariomeer over. Tegen het eind van de 18e eeuw begon echter de nog veel grotere landhonger van de nog jonge Verenigde Staten zich te gelden, en was de rol van de Britten uitgespeeld. Tussen 1805 en 1817 regelden verdragen de overdracht van Ojibwe-land in noordelijk Ohio and Zuid-Michigan. Twee jaar later sloten de Ojibweg een verdrag met de VS waarmee ze land rondom de vallei van Saginaw River en de kust van Saginaw Bay op het onderste schiereiland van Michigan overdroegen, en weer twee jaar later verkochten de overgebleven Odaawaa- en Ojibwe-bands het resterende land in zuidwestelijk Michigan en verhuisden naar noordelijker gebieden. De zeer grootschalige landoverdracht die vervolgens tussen 1817 en 1819 plaatsvond, maakte voorgoed de weg vrij voor Amerikaanse kolonisten die, vooral na de opening van het Erie-kanaal, massaal intensieve landbouw gingen bedrijven in het zuiden van Michigan.

Toen de zuidwestelijke Ojibweg medio 18e eeuw vanuit de baai van Chequamegon het land ten westen van het Bovenmeer (het huidige Minnesota) begonnen te koloniseren, bleven ze, in hun streven zoveel mogelijk jachtgronden in de buurt van de Europese handelsposten te verwerven, de Bwaanag (zoals ze de Dakota noemden) gevoelige slagen toebrengen. In 1750, bij de Slag bij Kathio, dreven de Ojibweg de Mdewakanton-Dakota uit het gebied waar nu Mille Lacs ligt, en vervolgens uit de gebieden rondom het huidige Sandy Lake, Cass Lake en Red Lake, en stichtten kolonies aan de oevers van deze meren. Aan het einde van de 18e eeuw, terwijl ze nog druk doende waren met het voeren van oorlogen tegen de Dakota en Meskwaki, raakten de Ojibweg zo afhankelijk van hun Europese handelspartners dat hun eigen cultuur onder druk kwam te staan. Toch gebeurde dit in een minder rap tempo en op minder desastreuze wijze dan de overige inheemse volken uit het Grote-Merendistrict; terwijl de andere naties voorgoed uit hun oorspronkelijke leefgebieden werden verbannen lukte het de Ojibweg juist om op grote schaal hun jacht- en visgronden uit te breiden. Pas omstreeks 1854, toen ze gedwongen waren in reservaten te leven, begon hun trotse jagers- en visserscultuur in rap tempo te desintegreren.

Ga-Be-Nah-Gewn-Wonce of Kay-bah-nung-we-way (Gerimpeld, of Vervellend Vlees) alias John Smith uit Cass Lake in Minnesota, een van de allerlaatste Ojibwe-medicijnmannen-oude-stijl. Naar verluidt is hij 137 jaar geworden, en had dus in drie eeuwen geleefd. Hij had nog als verkenner in de oorlogen tussen de Ojibweg en Dakota gediend. Zijn dood in 1922 betekende het definitieve einde van de oude, traditionele Ojibwe-cultuur. Bron: Minnesota Historical Society.

De bontmarkt in Noord-Amerika stortte omstreeks 1830 in, en de Ojibwe-pelsjagers en hun families kwamen als gevolg hiervan diep in de schulden te zitten. Deze gebeurtenis had een dramatische weerslag op hun gemeenschappen. In antwoord op de Britse hegemonie verwierven de Amerikanen controle over de pelshandel door op strategische plaatsen sterk concurrerende handelshuizen ('factories' genaamd) op te richten, zodat de Britten vanzelf uit de markt werden gedrukt. Door deze verschuiving in de macht raakten de Ojibwe-leiders in een zwakke onderhandelingspositie ten opzichte van de Amerikaanse overheid, die gretig van de situatie gebruik maakte door, dikwijls onder valse voorwendselen, grote lappen Ojibwe-grond te annexeren. De zuidelijke Ojibweg moesten met lede ogen aanzien hoe in relatief korte tijd grote delen van hun leefgebied door Amerikaanse kolonisten werden geannexeerd. Omstreeks 1820 sloten de Verenigde Staten een verdrag met de Ojibweg van Baawitigong (Baaweting) en verwierven hiermee land langs de St. Mary's River (bij het huidige Sault Ste. Marie) en bouwden er Fort Brady. In 1833 gaf een groep van Ojibwe-, Odaawaa- en Bodéwadmi-bands uit zuidelijk Ohio en Illinois hun claims op hun leefgebied op en ondertekende een verdrag dat hen land op de plains ten westen van de Mississippi garandeerde, en tussen 1836 en 1842 verloren de zuidelijke Ojibweg, die op grote schaal door armoede waren getroffen en door epidemieën waar ze geen resistentie tegen hadden, het noordwestelijke deel van het onderste schiereiland van Michigan, land in Wisconsin en centraal-Minnesota en een groot gebied in het noorden van Michigan; het laatste als onderdeel van het ‘mineralenverdrag’, dat de Amerikaanse overheid toegang tot de rijke koper- en ijzervoorraad in dit gebied opleverde.

Terwijl in de jaren dertig van de 19e eeuw de oorlog tussen Ojibweg en Dakota in alle hevigheid voortduurde, steeds meer Amerikaanse kolonisten het land rondom het Bovenmeer binnendrongen om er landbouw te bedrijven en er meer en meer handelshuizen bij kwamen, begon de federale overheid op strategische plaatsen militaire posten op te richten in het gebied dat uiteindelijk zou uitgroeien tot de staten Wisconsin en Minnesota. Zo ontstonden ten dele voor de veiligheid van de kolonisten en ten dele om controle uit te kunnen oefenen op de pelshandel, forten bij Green Bay en Prairie du Chien in het huidige Wisconsin en werd in Minnesota, waar de Minnesotarivier en de Mississippi samenvloeien, Fort Snelling opgericht. Hier werden de Ojibweg en Dakota in 1835 uitgenodigd om tijdens vredesbesprekingen hun grensverschillen bij te leggen. Ondanks de aanwezigheid van het Amerikaanse leger duurde de strijd tussen beide volkeren voort, zij het in de vorm van kleine, sporadisch voorkomende schermutselingen. Krijgsexpedities waren meestal onderdeel van een lange aaneenschakeling van wraakoefeningen maar ook de strijd om jachtgronden – vooral de hertenjacht was essentieel voor de voedselvoorziening – speelde een rol. Dit ging zo door tot, als gevolg van het verdrag van 1854 bij La Pointe in Wisconsin, de Mississippi-, Lake Superior-, en Boise Fort-bands het merendeel van hun land opgaven en in reservaten gingen wonen. De seminomadische levensstijl van de zuidwestelijke Ojibweg en de oorlog met de Dakota kwamen hiermee tot een abrupt einde.

Wat volgde was een periode van economische afhankelijkheid van de Amerikaanse overheid en ernstige gezondheidsproblemen wegens te weinig en vitaminearm voedsel. Hoewel de reservaten van de zuidwestelijke Ojibweg in streken werden gevestigd die van oudsher al door hen bewoond werden (meestal aan de oevers van een meer) was de jacht buiten de reservaatsgrenzen voortaan aan allerlei beperkingen onderhevig. De bontmarkt in Noord-Amerika was ingestort, en toen in 1842 de Amerikaanse Bonthandelsmaatschappij failliet raakte, werd het steeds moeilijker om nog inkomsten te verwerven. ’s Zomers kon men nog wel in het levensonderhoud voorzien met de visvangst, maar ’s winters wreekte zich het gebrek aan wild. Honger en ondervoeding vielen de gemeenschappen van de Ojibweg ten deel.

De Relocatiepolitiek (Removal Policy) werd in 1830 een officiële federale politiek van de VS; complete ‘tribes’ werden onder dwang gedeporteerd naar onbekend gebied ten westen van de Mississippi. De tweede helft van de 19e eeuw was dan ook voor alle inheemse naties binnen de grenzen van de verenigde Staten een dramatische periode waarin het hen zowel economisch als cultureel zeer slecht ging. Hoewel relatief veel Ojibwe-bands , vooral uit de zuidwestelijke gebieden, op hun eigen grondgebied konden blijven wonen, braken ook voor hen moeilijke tijden aan.

In 1850 sloot de Canadese overheid het Robinson-Superior Verdrag met de zuidwestelijke en zuidoostelijke Ojibweg die aan de bovenzijde van het Bovenmeer leefden, en hetzelfde jaar het Robinson-Huron Verdrag met de zuidoostelijke Ojibweg die de noordelijke oevers van het Huronmeer bewoonden. In 1862 sloot Canada het Manitoulin Island Verdrag met de Ojibweg en Odaawaag van het gelijknamige eiland in het Huronmeer; dit verdrag leverde de Anglo-Canadezen de beste stukken land van het eiland op. De Ojibwe-gemeenschap van Wikwemikong, in het noordoosten van het eiland, weigerden echter het verdrag te ondertekenen, met als gevolg dat het reservaat tegenwoordig bekend staat als het Wikwemikong Unceded Indian Reserve. De zuidoostelijke Ojibwe-bands die tot dan toe waren overgeslagen kwamen alsnog aan de beurt middels de Williams treaties uit 1923 . Deze verdragen tussen de Canadese overheid (formeel de Britse Kroon) enerzijds en de Ojibweg - inclusief de Misi-zaagiwininiwak (Mississauga) - anderzijds waren wezenlijk anders dan alle andere verdragen die in Canada waren gesloten. Hoewel deze Ojibwe-gemeenschappen die het meest oostelijke puntje van zuid-Ontario bewoonden contant werden uitbetaald, waren hun jacht- en visrechten niet gewaarborgd, en ook werden er geen garanties gegeven dat er land voor reservaten zou vrijkomen. Dit leidde vanzelfsprekend tot grote problemen voor de inheemse bevolking, die rechteloos achterbleef bij latere landtransacties. De Williams treaties gaven duidelijk het signaal af dat de Canadese overheid niet geïnteresseerd was in het behoud van de inheemse culturen binnen haar grondgebied, waarmee de ergste vrees van veel oostelijke Ojibweg (maar ook van de inheemse naties in het westen die nog niet waren gekoloniseerd ) bewaarheid was geworden.

Landoverdracht in de 19e eeuw door de zuidelijke Ojibweg aan de Verenigde Staten. Grijs: zuidoost-Michigan, Verdrag van Detroit, 1807. Bruin: centraal-zuid-Michigan, Verdrag van Saginaw, 1819. Geel: zuidwest- en noordoost-Michigan, Verdrag van 1836. Lichtblauw: centraal-Wisconsin en oost-Minnesota, Pine Treaty oftewel het St. Peters-verdrag, 1837. Paars: noordwest-Michigan en noord-Wisconsin, verdrag van La Pointe, 1842. Rood: noord-Minnesota, 2e verdrag van La Pointe, 1854. Bron: Jaawano Giijik.

In 1854 sloten Gichi-ziibiwininiwag (Mississippi)-, Gichi-gamiwininiwag (Lake Superior)- en Zagaakwaandagowinini (Boise Forte)- bands het 2e La Pointe Verdrag, dat hen land ten westen van het Bovenmeer tussen Fond du Lac in Minnesota tot aan de grens met Canada kostte; dit verdrag leidde tot de permanente vestiging van Ojibwe-reservaten in noord-Michigan (Keweenaw Bay oftewel L'Anse, en Ontonagan), in het huidige Wisconsin (La Pointe dat later Red Cliff zou heten, Bad River, Lac Vieux Desert, Lac du Flambeau en Lac Courte Oreilles) en in het huidige Minnesota (Boise Fort, Fond du Lac en Grand Portage). Met het verdrag van 1855 droegen de Gichi-ziibiwininiwag (Mississippi Band), Mekamaadwewininiwag (Pillagers) en de Lake Winnebigoshish Band hun land rond de bovenloop van de Mississippi-rivier over en werden bij Leech Lake en Mille Lacs in reservaten geplaatst; in 1860 werden groepen zuidoostelijke Ojibweg gedwongen in het Bay Mills-reservaat in Michigan te leven; in 1863 werd een reservaat bij Miskwaagamiiwizaga'iganiing (Red Lake) in noord-Minnesota gevestigd; een jaar later sloten Pembina- en Red Lake-bands verdragen die hen de vallei van de Red River kostten, een van de rijkste agriculturele gebieden in de Verenigde Staten.

Tussen 1864 en 1889 ging de landonteigening van de zuidelijke Ojibweg onverminderd door. In Michigan ontstond een nieuw reservaat, het Saginaw Chippewa-reservaat, waarin bands van de Saginaw, Swan Creek, and Black River werden geplaatst; in Minnesota gaven de resterende Mississippi-, Pillager- en Lake Winnebigoshish-bands die nog niet in reservaten geplaatst waren land bij Gull Lake, Sandy Lake, Rabbit Lake, Pokegamin Lake en Rice Lake op bij hun verwanten op Leech Lake en Mille Lacs geplaatst te worden; in Minnesota ontstonden nieuwe reservaten bij Asabiikone-zaaga'iganiing (Nett Lake, het latere Boise Fort-reservaat) en Gaa-waabaabiganikaag (White Earth); vervolgens raakte de Red Lake Band uit noord-Minnesota veel van zijn oorspronkelijke land kwijt. Met Treaty 3 uit 1873 droegen de Ojibweg van zuidwest-Ontario, juist ten noorden van de grens met Minnesota, een enorm uitgestrekt gebied over aan de Canadese overheid. De toewijzing van reservaatland aan de zuidelijke Ojibweg ging tot diep in de 20e eeuw door: in 1923 droegen de Ojibweg uid zuid-Ontario hun territorium over aan de Canadese overheid in ruil voor reservaatland, in 1938 werden de ‘ St. Croix Chippewa Indians’ en de Sokaogan (Mole Lake) Band uit Wisconsin in reservaten geplaatst, en tenslotte kreeg in 1972 een van de zes historische bands van Baaweting (Sault Ste. Marie) uit Noord-Michigan federale erkenning en een reservaat toegewezen.

De tweede helft van de 19e eeuw en de eerste decennia van de 20e eeuw waren voor de Anishinaabe-Ojibweg en alle andere inheemse naties binnen de grenzen van de Verenigde Staten een dramatische periode waarin het hen zowel economisch als cultureel zeer slecht ging. Met het verdwijnen van de, vaak (semi)nomadische, jagers- en verzamelaarscultuur kwam ook de immateriële cultuur van de gemeenschappen onder zware druk te staan. De nationale politiek ten opzichte van de inheemse volkeren was gericht op assimilatie, en de beoefening van de landbouw moest dit doel verwezenlijken. Tegen de eind van de 19e eeuw werd duidelijk dat deze politiek in het geval van de Ojibweg niet werkte; de noordelijke wouden bleken ongeschikt als landbouwgrond, het groeiseizoen is er relatief kort, en het concept landbouw was de Ojibweg, die traditioneel van wild, vis, ahornsiroop, bessen en wilde rijst leefden, vreemd. Ook de doorlopend veranderende, vaak grillige overheidspolitiek verergerde de toch al slechte economische positie van de Ojibweg; in plaats van dat deze maatregelen deelname aan de dominante samenleving bevorderden, brachten ze de gemeenschappen voornamelijk bittere gevoelens van frustratie en neerslachtigheid. Ook de '''‘Dawes Act’''' uit 1887, die de beruchte politiek van landtoewijzing (Allotment policy) in gang zette die ertoe leidde dat bijna 650.000 m² reservaatland aan individuele tribe-leden werd gegeven en de resterende miljoenen hectares land aan Euro-Amerikanen werd verkocht, maakte het er voor de inheemse bevolking niet beter op.

Landoverdracht in noord-Ontario, Manitoba en Saskatchewan en de gevolgen voor de noordelijke Ojibwe-gemeenschappen

Verdragen met de Anishinaabe-Ojibweg in zuidoostelijk Canada. De kleuren op de kaart corresponderen met enkele belangrijke geografische locaties en met de 10 belangrijkste verdragen die tussen 1850 en 1930 zijn gesloten. Bron: Jaawano Giijik. Locaties: *Zwart: Verenigde Staten. *Rode stip: Baaweting (Sault Ste. Marie), op de grens van Michigan en Ontario. *Mintblauw: Grote Meren (van links naar rechts: Bovenmeer, Michiganmeer, Huronmeer en de Georgianbaai, Eriemeer en Ontariomeer); Rainy Lake (links van het Bovenmeer); Nipigongmeer (boven het Bovenmeer). *Blauw met witte stippen: Manitobameer / Winnipgosismeer (links), en Winnipegmeer (rechts) in Manitoba. *Blauw: Lake of the Woods, Ontario.

Verdragen tussen de Britse Kroon en de Ojibwe-gemeenschappen in Canada tussen 1850 en 1930, zie kaartje. De zuidelijke provincies waar de verdragen zijn gesloten zijn v.l.n.r.: Saskatchewan, Manitoba en Ontario. Het grote (groen ingekleurde) gebied rechts van de Hudsonbaai is Québec. De verschillende verdragen zijn weergegeven door kleuren. V.l.n.r.:

• Donkergrijs: Treaty #4 (Qu’appelle Treaty) tussen Koningin Victoria en de Nakawē-Ojibweg, Nêhiya- en Woods Cree en Nakoda (Assiniboine), 1874, o.a. zuid-Saskatchewan en zuidwest-Manitoba.
• Gemarmerd grijs: Treaty # 5 tussen Koningin Victoria en de Nakawē-Ojibweg en de Swampy Cree, 1875, oost-Saskatchewan, centraal- en noord-Manitoba en west-Ontario.
• Roze: Treaty #2 tussen Koningin Victoria en de Nakawē-Ojibweg, Swampy Cree en Nêhiya-Cree, 1871. Zuidwest-Manitoba en zuidoost- Saskatchewan.
• Lichtgeel: Treaty #1 tussen Koningin Victoria en de Nakawē-Ojibweg /Swampy Cree, 1871, zuidoost-Manitoba.
• Donkergeel: Treaty #3 tussen Koningin Victoria en de Nakawē-Ojibweg (Winnipeg Saulteaux), 1873. Zuidoost-Manitoba, zuidwest-Ontario.
• Lichtgrijs: Aanvullingen op Treaty # 9, 1929-1930, Ojibweg en Swampy Cree, noord-Ontario.
• Oranje: Treaty # 9 (James Bay Treaty), tussen Koning Edward VII en de noordelijke Ojibweg, Moose Cree en Eeyouch (James Bay Cree), 1905. Noord-Ontario en noordwest-Québec.
• Bruin: Robinson-Superior Treaty tussen de ‘Province of Canada’ en de zuidwestelijke en zuidoostelijke Ojibweg die aan de noordzijde van het Bovenmeer leefden. Sault Ste. Marie, Ontario, 1850.
• Paars: Robinson Huron Treaty tussen de ‘Province of Canada’ en de zuidoostelijke Ojibweg die aan de noordkust van het Bovenmeer en het schiereiland van Ontario leefden. Sault Ste. Marie, Ontario, 1850.
• Donkergroen: Manitoulan Island Treaty tussen de ‘Province of Canada’ en de Ojibeweg en Odaawaag, 1862. Manitoulan Island, Ontario.
• Lichtrood: Crown Treaty # 72 (Saugeen Surrenders), tussen de Britse Kroon en de Ojibweg (Saugeen First Nation) van het Bruce-schiereiland. Saugeen, 1854. Schiereiland van Ontario.
• Donkerrood: Williams Treaties, tussen Koning Edward V en de zuidoostelijke Ojibweg en Misi-zaagiwininiwak (Mississauga) die tussen de Ottawa-rivier en het Nipissingmeer leefden, 1923, zuidwest-Ontario

De grootschalige onteigening van Anishinaabe Aki in het gebied dat de huidige Amerikaanse staten Minnesota, Wisconsin en Michigan en het zuiden van Ontario omspande, kreeg een vervolg in de noordelijker gelegen gebieden, ten noorden van Lake Nipigong in Ontario, in zuidelijk Manitoba en in Saskatchewan. Ook hier was het sluiten van verdragen met de inheemse bevolking ingegeven door economische behoeften, en ook hier werden de Ojibweg geconfronteerd met grote culturele veranderingen en een oplopende sociale achterstand in hun gemeenschappen. Toch kwam de reeks Genummerde Verdragen (Numbered Treaties) die de noordelijke Ojibweg sloten met de Canadese overheden pas relatief laat op gang, aangezien deze de kwestie van de naar onafhankelijkheid strevende Métis eerst wilde regelen. In 1871, nadat de opstand van de Métis uit Manitoba was neergeslagen, werden de Treaties 1 en 2 gesloten met de Ayisiniwak (Swampy Cree) en Nakawē-Ojibweg (Winnipeg Saulteaux) uit het gebied ten zuiden van Lake Winnipeg en Lake Manitoba. Met Treaty 3 uit 1873 raakten de Ojibweg uit zuid-Ontario die in het gebied leefden dat grenst aan Minnesota (waaronder de streek rondom Rainy Lake) een enorm groot stuk land kwijt aan de Canadese overheid. Het land van de Nakawēk (Plains Ojibwe), Nêhiyawak (Plains Cree), Woods Cree en Nakoda (Assiniboine) uit het zuiden van Saskatchewan en het zuidwesten van Manitoba werd vervolgens onteigend middels Treaty 4; deze landoverdracht vond in hetzelfde jaar plaats. Treaty 5 werd in 1875 gesloten met de gemeenschappen van de Nakawē-Ojibweg en Swampy Cree uit oost-Saskatchewan, centraal- en noord-Manitoba en west-Ontario, tot in het gebied dat aan de westkust van de Hudsonbaai grenst. Treaties no. 6 t/m 8 hadden betrekking op landoverdracht op andere Canadese inheemse volkeren dan de Ojibweg. In 1905-06 werd Treaty 9 gesloten tussen de Ojibwe- en Ayisini (Cree)-naties uit noord-Ontario en de Britse Kroon; in 1929 en 1930 werden hier nog nadere bepalingen aan toegevoegd.

In 1973 verenigden bijna alle Ojibwe-, Anishini (Oji-Cree)- en Woods, Swampy en Moose Cree-bands uit Ontario die onder Treaty 5 en Treaty 9 vielen, zich politiek, economisch en cultureel in een Provincial Territorial Organization (PTO), een politieke organisatie die First Nations vertegenwoordigt, en die 'Grand Council Treaty No. 9' werd genoemd. In 1982 werd de naam van deze PTO veranderd in Nishnawbe Aski Nation (NAN), of voluit: Anishinaabe-aski Ishkoniganan Ogimaawin. (ᐊᓂᐦᔑᓈᐯ ᐊᔅᑭ ᐃᔥᑯᓂᑲᓇᓐ ᐅᑭᒫᐎᓐ in het syllabische schrift.) Deze succesvolle organisatie bestaat tegenwoordig uit 49 gemeenschappen en wordt vertegenwoordigd door zes ‘stamraden’, en één raad van ‘onafhankelijke gemeenschappen’.

Kaart van Nishnawbe Aski in noord-Ontario en noordoost-Manitoba. Het gebied is rood ingekleurd. Bron: Jaawano Giijik.

In de ogen van de dominante Canadese samenleving waren de dunbevolkte delen in het noorden niet veel meer dan een delfstoffenkolonie voor de rest van het land. De nationale maatschappijen en multinationals die hier vanaf de tweede helft van de 20e eeuw opereerden, oriënteerden zich dan ook uitsluitend op de markt, waarbij het zo snel en goedkoop mogelijk exploiteren van winstgevende grondstoffen – goud, hout, olie, aardgas e.d. – voorop stond. Deze vorm van kapitalistische roofbouw leidde ertoe dat het verdiende geld naar het rijkere zuiden verdween, de aarde en het water vervuild raakte en de inheemse gemeenschappen die van de aarde moesten leven en van wat de rivieren en meren hen opbrengt, in toenemende mate verpauperden. Papierfabrieken loosden chemische afvalstoffen in het afvalwater, wat resulteert in een dramatisch hoog kwikgehalte in vis, waar de Ojibweg voor hun levensonderhoud van afhankelijk zijn. De visconsumptie leidde tot ernstige kwikvergiftigingen en de sociale problemen tot vergiftiging door alcohol en drugs. Waar de bron van het bestaan verdween, verdwenen ook de cultuur en de tradities die daarmee verband hielden, en daarmee de mentale weerstand van de Ojibweg. De voorbeeldfunctie voor de kinderen raakte steeds meer zoek, waardoor zij van hun achtergrond, hun voorvaderen en hun grootouders en ouders vervreemdden. Deze vicieuze cirkel eist vanaf de jaren zestig van de vorige eeuw in vrijwel alle noordelijke Ojibwe-gemeenschappen een zeer hoge tol.

Een verstoord evenwicht door grootschalige roofbouw en besmetting van de natuurlijke bronnen; de bouw van hydrodammen waardoor geregeld vruchtbaar land (zoals wilde-rijstvelden) en jachtgronden onder water komen te staan; een gedwongen levenswijze onder “Indian laws”, die als onderdrukkend en discriminatoir worden ervaren; de failliete integratiepolitiek en het mislukte huisvestingsbeleid door de overheid; een bevooroordeelde en vijandige houding van relatief veel Canadezen uit het hoge noorden ten opzichte van inheemse mensen; het mentaal niet opgewassen zijn van veel Ojibweg tegen de het keiharde materialisme en consumentisme die de overheersende maatschappij hen oplegt, wat zich uit in agressief of zelfdestructief en apathisch gedrag; misbruik van sterke drank, benzine en huishoudelijke oplosmiddelen, ook door vrouwen en zeer jonge kinderen; een zeer hoog zelfdodingspercentage; huiselijk geweld en incest; een op grote schaal voorkomend foetaal alcoholsyndroom op talloze reservaten. Al deze zaken, gecombineerd met een extreem afhankelijke positie ten opzichte van het DINA (Department of Indian and Northern Affairs) en een hiermee verband houdende, vele generaties durende afhankelijkheid van sociale bijstand, hebben in Nishnawbe Aski de afgelopen decennia geleid tot een dramatische en grootschalige sociale desintegratie en een miserabele levensstandaard op de ishkoniganan (reservaten) die in veel gevallen nog lager is dan die in menig derdewereldland.

Maar ook de gemeenschappen in het zuiden, zowel in Canada als de VS, die zich de afgelopen 150 jaar maar moesten zien aan te passen aan een ten opzichte van inheemse mensen vaak bevooroordeelde en soms uitgesproken racistische westerse maatschappij - om maar niet te spreken van de ziektes en sterke drank waartegen zij geen resistentie hebben -, zagen de middelen van bestaan rondom hun reservaat steeds meer aangetast worden door mijnbouw, bosbouw en toerisme. Ook hier zijn al generaties lang talloze families afhankelijk van de bijstand en ook zij zien de drank- en misdaadproblemen en de extreme armoede op het reservaat niet aan zich voorbij gaan. Toch lukt het enkele Ojibwe-gemeenschappen, in het hoge noorden wegens een relatief geografisch isolement en in het zuiden dankzij belastingvrije inkomsten van casino´s op het eigen grondgebied, te ontsnappen aan de vicieuze cirkel van drank en sociale ellende, te investeren in een goede gezondheidszorg en scholing, en hun economische en culturele zelfstandigheid te bewaren. Veel van de rechtszaken die in de jaren 70 en 80 van de vorige eeuw werden aangespannen tegen de federale overheden, met als inzet de bevestiging van de verdragsrechten met betrekking tot jacht en visvangst, zijn inmiddels gewonnen; dit betekent dat de Anishinaabe-Ojibweg weer mogen vissen en manoonin oogsten in de domeinen die buiten de reservaten liggen.

In samenhang met deze verbeteringen viel in de jaren tachtig eveneens een kentering in het beleid van het DINA waar te nemen. Het departement, dat in het verleden uitblonk in een paternalistische houding en een inefficiënte werkwijze, probeert nu doelmatig in te spelen op de eigen behoeften van de Ojibwe-populaties. Of dit beleid op de lange termijn zijn vruchten afwerpt zal nog moeten blijken.

Divisies

Zie Lijst van Ojibwe-groepen voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

In feite was al in de 17e eeuw, dankzij de Franse voyageurs, toen ze op het bovenste schiereiland van Michigan aankwamen, de Eurocentrische gewoonte ontstaan de Anishinaabeg, die oorspronkelijk een nogal amorf volk waren – er bestonden toen nog niet zulke scherpe scheidslijnen tussen bijvoorbeeld de Ojibweg, Odaawaag, Bodéwadmik, Omàmiwininiwak en Ayisiniwak – min of meer willekeurig onder te verdelen in naties. Dat de Fransen het concept Anishinaabe – wat inhield dat onderlinge clan- of totemverbanden en een gedeelde (Algonkische) afkomst sterker aanwezig waren dan een ‘nationale’ identiteit – niet begrepen is niet vreemd; ze waren immers autonome naties gewend met een sterke centralistische regering. En zo ontstond een typisch Europese classificering van Ojibwe-naties: in de Mississauga, het volk van de grote riviermonding, de Noquet, het Beervolk, de Marameg, het Meervalvolk, de Amikwa, het Bevervolk, et cetera; allemaal volken die in werkelijkheid niet meer dan clans van de Ojibweg waren.

De verschillende Anishinaabe-clans die van de 14e tot de 17e eeuw bij de stroomversnellingen van Baawitigong (Sault Ste. Marie) leefden hadden elk hun favoriete jacht- en visplaatsen en ahornbosjes voor het maken van suiker, en ze trokken van plaats naar plaats, intussen het ritme van de seizoenen volgend. Ze waren genealogisch en via huwelijken met elkaar verwant en spraken (dialecten van) dezelfde taal. Toen de voyageurs die in het gebied kwamen – en de clans die ze aantroffen aanvankelijk naar eigen inzicht onderverdeelden in naties –, eenmaal begrepen dat er wel degelijk sterke onderlinge verbanden tussen deze Anishinaabe-organisaties bestonden, probeerden ze hen onder te verdelen in ‘stammen’. Zo werden al eeuwen bestaande organisaties totaal uit hun historische 'verband' gerukt en ontstonden ‘stammen’ die nog nooit hadden bestaan. Foutieve interpretaties door missionarissen en ontelbare door taalbarrières ingegeven spraakverwarringen maakten het beeld alleen nog maar chaotischer; zo deelden Franse schrijvers bijvoorbeeld de Nation du Castor (Amikwa) en Nez Percés (Nipissing), die zichzelf als Ojibwe-clans beschouwden, nu eens in bij de Odaawaag, dan weer bij de Omàmiwininiwak. Aldus werkt deze vorm van Eurocentrisme van vier eeuwen geleden, zij het indirect, nog altijd door in de huidige, in de VS gehanteerde onderverdeling van het Ojibwe-volk in ‘tribes’ en ‘bands’.

Reservaten

Reservaatleven in de vroege 20e eeuw, Itasca State Park, Minnesota 1926. Het kampvuur toont ijzeren pannen en, ter linkerzijde, een traditionele makak (berkenbasten container). Bron: Minnesota Historical Society

In de vroege en midden-19e eeuw werden Ojibwe-groepen uit Michigan, Wisconsin, en Minnesota gedwongen land over te dragen; in de jaren 40 en 60 van de 19e eeuw vestigden andere groepen, vermengd met Odaawaag (Ottawa), Bodéwadmik (Potawatomi), Minasinink ("Christelijke" Lenape) en Tsalagi (Cherokee) zich in het Indian Territory in Oklahoma. In Canada kostten in de vijftiger jaren van de 19e eeuw een aantal met de federale overheid gesloten verdragen (de Robinson-Superior /Robinson-Huron treaties) de Ojibweg die aan de noordelijke en oostelijke oevers van het Bovenmeer leefden grote stukken land; hetzelfde gold voor de Ojibweg aan het Huronmeer en het Saugeen-schiereiland, in Ontario. Een serie van vijf verdragen werd in 1871-75 gesloten met de Bungee/Nakawēk (Plains Ojibwe en Saulteaux) en andere inheemse naties uit de noordwestelijke gebieden. Deze verdragen (Treaty no.1 t/m Treaty no.5) waren aanleiding voor de federale Canadese overheid hen in reservaten te plaatsen. De grootte werd bepaald op basis van het aantal geregistreerde bandleden. In 1905-06 werden, naar aanleiding van Treaty 9, de Ojibwe-, Oji-Cree- en Ayisini/Cree-naties uit noord-Ontario in reservaten geplaatst. Met het afstaan van land deden de Ojibweg afstand van aanspraken op Anishinaabe Aki in ruil voor een vaste woonplaats in een reservaat en een aantal sociale voorzieningen, zoals gratis onderwijs en medische voorzieningen, financiële bijstand van weduwen, wezen en ouden van dagen en jaarlijks vier of vijf (Canadese) dollars verdragsgeld voor iedereen.

In 1892 waren alle Nakawēk/ Bungee (‘Plains Ojibwe’) in reservaten in North Dakota, Manitoba, Saskatchewan en Alberta geplaats; in 1916 kwam een groep Bungee, samen met een groep van Plains Cree, in een reservaat in Montana terecht. In 1973 organiseerden de meeste Ojibwe-bands uit Ontario die onder Treaty 5 en Treaty 9 vielen zich politiek en cultureel in de Grand Council Treaty No. 9, die in 1982 overging in de Nishnawbe Aski Nation (NAN). Ook de Anishininiwag (Oji-Cree) en Woods, Swampy en Moose Cree die onder deze verdragen vielen, maakten onderdeel uit van deze nieuwe natie. Tioen twee jaar later de eerste uitvoerende raad van de Nishnawbe Aski Nation was benoemd werd de Grand Council Treaty No. 9 officieel opgeheven.

De in reservaten geplaatste Ojibweg, zowel die in de VS als in Canada, staan nu al meer dan een eeuw onder curatele van de respectievelijke overheden. Dit betekent in feite dat het leven van iedere ‘geregistreerde’ Ojibwe wordt gedicteerd vanaf het moment dat hij of zij wordt geboren tot op het moment van sterven. De Ojibweg kregen zelfs niet het recht om een testament op te stellen zonder ministeriële toestemming. De kinderen werden onder de “Indian laws” geconfronteerd met een schoolsysteem dat niets ‘indiaans’ in zich had, en dat hen een Westerse mentaliteit bijbracht met een sterk Christelijke grondslag . Tot ver in de vorige eeuw stuurden de overheden van de VS en Canada speciale bussen rond langs de inheemse gemeenschappen om de kinderen op te halen en ze naar boarding schools (VS) en residential schools en missiescholen (Canada) te brengen. Op deze scholen, die vaak waren opgezet door missionarissen en gefinancierd door de overheid, werden de taal, de Midewiwin-religie en de cultuur er hardhandig uitgeslagen. Zo werden in vele reservaten talloze families jarenlang uit elkaar gehaald. Dit overhoophalen van de sociale structuren en het cultureel hersenspoelen zijn nog altijd merkbaar in de Ojibwe-gemeenschappen

Plaatsing van de Ojibwe-gemeenschappen in ishkoniganan (reservaten) zorgde in de eerste plaats dat bedrijven en multinationals de vrije hand kregen in grondstoffendelving. Met name in Canada speelde daarnaast nog een bevoogdend aspect een rol; de afzondering moest de inheemse bevolking beschermen tegen de kwalijke invloeden door de overheersende cultuur, en dan vooral tegen de verwoestende werking van sterke drank. Uitgangspunt was de paternalistische gedachte dat inheemse mensen niet in staat zijn voor zichzelf te zorgen en hun eigen belangen te behartigen. Aldus kwamen in de VS de Ojibwe-bands onder de voogdij van het BIA (Bureau of Indian affairs); in Canada nam het DINA (Department of Indian and Northern Affairs), dat al in koloniale tijden was ontstaan, hun zaken waar. In beide landen was het beleid erop gericht de Ojibweg op te laten gaan in de overheersende samenleving. Er was weinig aandacht voor de sociale en economische ontwikkelingen van de reservaten, die - met name in Canada - werden beschouwd als een soort van wachtkamer voor een, op termijn, vrijwel totale assimilatie. Dat dit een tragische vergissing was, blijkt uit het feit dat driekwart van de Ojibweg nog altijd - vooral in het noorden - in bittere armoede in reservaten woont, die bovendien steeds meer overbevolkt raken.

Onderstaand is een overzicht van de officiële namen van enkele belangrijke reservaten in Canada en de VS, met erachter de traditionele Ojibwe-namen:

• Bois Forte (Nett Lake) = Asabiikone-zaaga'iganiing
• Fond du Lac = Nagaajiwanaang
• Grand Portage = Gichi-onigamiing
• Leech Lake = Gaa-zagaskwaajimekaag
• Mille Lacs = Misi-zaaga'iganiing
• Red Lake = Miskwaagamiiwizaga'iganiing
• White Earth = Gaa-waabaabiganikaag
• Bad River = Mashkii-ziibing
• Lac Courte Oreilles = Odaawaa-zaaga'iganiing
• Lac du Flambeau = Waaswaaganing
• Red Cliff = Basaabikaang (of Gaa-miskwaabikaag)
• Mole Lake = Zaka'aaganing
• Bay Mills = Gnoozhekaaning
• Keewenaw Bay = Wiikwedong
• Lac Vieux Desert = Getegitigaaning
• Sault Ste. Marie = Baawitigong (of Baaweting)

Federale erkenning

Delegatie van ogimaag (chiefs) uit Gaa-zagaskwaajimekaag (Leech Lake), in Washington DC om over landrechten te praten. 1899. Leech Lake is een door de Amerikaanse federale overheid erkend reservaat in noord-Minnesota. Bron: Minnesota Historical Society.

In de VS spreekt men meestal van tribes (eventueel onderverdeeld in bands en/of communities), terwijl de aanduidingen First Nation en band in Canada gemeengoed zijn. Tribe , band en First Nation zijn in de eerste plaats een politiek-juridisch concept. Dit concept sluit lang niet altijd aan bij de historische en emotionele werkelijkheid van de Ojibweg zelf (veel oorspronkelijke bands en clans werden eerst door de Fransen en Engelsen en later door de Amerikanen gehergroepeerd zonder dat hiermee altijd de geschiedenis van het oorspronkelijke volk recht werd gedaan) maar het dient wel als basis voor overheidserkenning. Dit houdt in dat men een beroep kan doen op allerlei voorzieningen en men, in de hoedanigheid van inheemse staat of "natie", een grotere kans heeft in het nationale politieke spectrum als volwaardige partner beschouwd te worden. Daarnaast betekent een officiële 'stam' – of ‘band’status dat de staat (of, in Canada: de provincie) waarin het volk gevestigd is, relatief weinig juridische zeggenschap heeft binnen de grenzen van het reservaat. Ten aanzien van uit het verleden stammende verdragsrechten aangaande land en jacht-en visrechten is een officiële status dan ook vaak de enige manier om disputen met de staat of provincie te kunnen laten toetsen door de nationale rechtbanken.

Overheidserkenning is iets wat daarom nog altijd door verschillende historische bands wordt nagestreefd. Het is echter zonder uitzondering een lang en moeizaam proces. Een band of verzameling van bands dient haar historische bestaan te bewijzen, er moet een ononderbroken politieke relatie met de federale overheid kunnen worden aangetoond, en bovendien moeten de aanvragers de overheid overtuigen dat ze de enige wettelijke politieke erfgenamen van de desbetreffende groep zijn.

De 'politieke' voordelen van een federaal erkende status hebben ook een serieuze schaduwzijde. De regeringen in de VS en Canada erkennen in de praktijk het historische bestaansrecht van traditioneel Ojibwe-bestuur niet of nauwelijks; het regeringssysteem van de reservaten is gebaseerd op een 'Europees' systeem en vertegenwoordigt niet altijd de echte stem van de bevolking. Bovendien weten tegenwoordig veel Ojibweg - ook zij die in reservaten leven - niet meer tot welke groep of clan zij oorspronkelijk behoren en wat hun doodem (totem) is. Deze kennis is in de vorige eeuw verloren gegaan, niet in de laatste plaats wegens grootschalige en systematische, van overheidswege gedwongen verhuizingen en gedwongen onderwijs op overheidsscholen.

Ojibwe-bands uit de VS die géén federale status hebben, zijn:

• Michigan:
  • Burt Lake Band of Ottawa and Chippewa Indians
  • Lake Superior Chippewa of Marquette
  • Consolidated Bahwetig Ojibwe and Mackinac

• Minnesota:
  • Kah-Bay-Kah-Nong (Warroad Chippewa)
  • NI-MI-WIN Ojibweys
  • Sandy Lake Band of Ojibwe

• Noord-Dakota en Montana:
  • Little Shell Tribe of Chippewas

• Kansas (en Montana):
  • Swan Creek & Black River Chippewa

Casino's op het reservaat

Sinds in 1988 het Amerikaanse congres de Indian Regulatory Gaming Act bekrachtigde, begonnen steeds meer door de Federale overheid erkende Ojibwe-tribes casino’s op hun grondgebied te bouwen. Tegenwoordig bezitten meer dan 16 Ojibwe-groepen in de VS casino’s, sommige zelfs meer dan een. Dit veranderde het leven van veel Ojibweg, die al een eeuw alleen maar bittere armoede en grote sociale en gezondheidsproblemen kenden, radicaal. De inkomsten, waarover de tribe geen belasting hoeft te betalen omdat het federaal grondgebied betreft, worden nu dankbaar gebruikt om Ojibwe-taalprogramma’s te sponsoren, economische, sociale en gezondheidszorgprogramma’s op te zetten en de algehele levensstandaard van de gemeenschap te vergroten. Sommige gemeenschappen die voorheen 40 tot 80% werkloosheid kenden, hebben naar eigen zeggen praktisch geen enkele werkloze meer op het reservaat. Enkele van deze succesvolle casino’s, waarvan de bedrijfsleiding meestal uit Ojibweg bestaat maar het personeel overwegend niet-indiaans is, zijn gevestigd in Hinkley en Mille Lacs (Misi-zaaga'iganiing) in Minnesota, en Baraga en Harvey in Michigan.

Jacht-en visrechten

Ojibwe-reservaten, vooral die in het dunbevolkte Canada, zijn te klein voor de bewoners om de traditionele jaarlijkse cyclus te kunnen volgen; hierdoor werd men steeds afhankelijker van de overheidsrantsoenen en zagen jagers en vissers gedwongen zich ver buiten het reservaat te begeven, in de provinciale en staatsdomeinen. Hier werden zij echter onderworpen aan stringente vis-, jacht- en milieuwetten die geen rekening hielden met Ojibwe-belangen.

Ojibwe uit het zuidelijke Grote-Merengebied die vanuit zijn kano op de traditionele wijze met een speer vist. Bron: Minnesota Historical Society.

Om deze ontwikkeling tegen te gaan werken verschillende Ojibwe- en Odaawaa-bands uit de VS, die bij het Bovenmeer en het Michiganmeer leven (met name in de staten Michigan, Minnesota en Wisconsin), vanaf 1981 samen in de ‘Chippewa Ottawa Treaty Fishery Management Authority’ (COTFMA) en vanaf 1984 in de Great Lakes Indian Fish & Wildlife Commission (GLIFWC). Deze organisaties beheren de jacht- en visrechten van de Ojibweg en Odaawaag zoals die zijn vastgelegd in de 19e en 20e eeuwse verdragen met de Amerikaanse overheid.

Op januari 2001 ging de COFTMA officieel over in de Chippewa Ottawa Resource Authority (CORA), waardoor de Ojibweg en Odaawaag die onder het verdrag van 1836 vielen, gezamenlijk een sterkere politieke vuist konden maken tegen de staat Michigan. In Ontario kwam een zelfde soort samenwerking tot stand, o.a. met de Grand Council of Treaties #3.

De economische ontwikkelingen, met name in de dunbevolkte gebieden van Canada, maken sinds de jaren 60 van de vorige eeuw een razendsnelle ontwikkeling door. Bedrijven proberen zo snel en goedkoop mogelijk zoveel mogelijk grondstoffen uit het subarctische gebied te halen. Er zijn zeer sterke en succesvolle lobby´s voor de toeristenindustrie, de mijnbouwmaatschappijen en de natuurbeschermers actief die druk uitoefenen op de Canadese overheid om de verdragsrechten van de inheemse bevolkingsgroepen in te perken. Bovendien begonnen de Canadese provincies de commerciële visvangst door de Ojibweg min of meer tegen te werken omdat sportvissers de provincie meer geld in het laatje brengen. Wat de Ojibwe-populaties betreft stelden de provinciale overheden zich op het formele standpunt dat hun welzijn de verantwoordelijkheid van de federale overheid is.

De verdragen uit het verleden garanderen de Ojibwe-bands in Ontario het recht om hun traditionele activiteiten buiten het reservaat voort te zetten, tenzij land bestemd is voor mijnbouw, bosbouw en andere economische activiteiten. Formeel-juridisch waren de verdragen uit het verleden in strijd met de milieu- en jachtwetten, iets waarover de provinciale First Nation-organisaties, verenigd in de Grand Council Treaty # 9 (die in 1982 is omgedoopt in de Nishnawbe Aski Nation) al vele tientallen jaren processen voeren in Canadese gerechtsgebouwen. Uiteindelijk zijn de meeste van deze rechtszaken gewonnen, wat inhoudt dat de Anishinaabeg weer mogen vissen en wilde rijst oogsten in de domeinen die buiten de reservaten liggen.

In de VS bestonden, ondanks dat de verdragsrechten – waaronder het recht om op traditionele wijze met speren en netten te mogen vissen – zwart op wit zijn vastgelegd in vele verdragen, in de laatste Odaawaa-zaaga'igani decennia van de vorige eeuw eveneens zeer grote spanningen; vooral tussen de Ojibweg uit het zuidelijke Grote Merengebied en Amerikaanse sportvissersbonden zoals PARR en ICERR. Deze organisaties negeerden het feit dat de verdragsrechten aangaande de visvangst, in 1979 en 1999 opnieuw waren bekrachtigd door het federale gerechtshof. Deze spanningen culmineerden in de jaren 80 en 90 met name in zeer heftige schermutselingen tijdens de "bootlandingen" in Wisconsin, waarbij Ojibwe-vissers zich klaar maakten om met speren op visvangst te gaan en bij de steigers werden opgewacht door soms duizenden agressieve aanhangers van de PARR en ICERR. De tekst van een poulaire bumpersticker uit die tijd luidde: "Save a walleye, spear an Indian" ("Red een snoekbaars, rijg een indiaan aan je speer").

Bekende Ojibweg

Asiniweyin, een Bungee-opperhoofd uit Montana uit de 19e en begin 20e eeuw, bij de Amerikanen bekend als Rocky Boy. Zijn kleding is typerend voor de bizoncultuur van de Ojibweg van de westelijke hoogvlakten.

• Dennis Banks (Naawakamig) (1937), medeoprichter van de American Indian Movement
• Edward Benton Banai (1934), Ojibwe-verhalenverteller en spiritueel leider van het Lac Court Oreilles reservaat uit Wisconsin, medeoprichter van de American Indian Movement (AIM), priester van het Midewiwin-genootschap
• James Bartleman (1939), Canadees diplomaat en voormalig lieutenant-governor van Ontario
• Bagone-giizhig (Chief Hole in the Sky), 19e eeuwse spiritueel leider
• Bizhiki (Chief Buffalo) (1759(?)- 1855), opperhoofd van La Pointe (Zhaagawaamikong), Wisconsin
• Benjamin Chee Chee (1944-1977), kunstenaar in de Woodland Art-traditie
• Eddy Cobiness (1933-1996), kunstenaar in de Woodland Art-traditie
• Patrick Des Jarlait (1912-1972), kunstschilder
• Louise Erdrich (1954), schrijfster en dichteres
• Basil Johnston (1929), geschiedschrijver
• Winona LaDuke (1959), politiek activiste, milieuactiviste, econoom, vicepresidentskandidaat en schrijfster
• Carole LaFavor, schrijfster en aidsactiviste
• Joe Lumsden (?-1987), drijvende kracht achter de federale erkenning van de Sault Ste. Marie of Chippewa in Michigan, en van 1976-87 de eerste voorzitter van deze ‘tribe’. Kreeg nationale erkenning voor zijn rol in de 11 jaar durende strijd voor inheemse visrechten in het Grote-Merengebied. Voorzitter van de Chippewa-Ottawa Treaty Fishery Management Authority, 1981-87
• Loma Lyns, singer-songwriter en televisiepresentatrice
• Norval Morrisseau (Miskwaabik Animikii) (1931/33), kunstenaar en grondlegger van de Woodland School of Art
• Ted Nolan (1958), professioneel ijshockeyspeler en coach van de New York Islanders
• Jim Northrup (1943) krantencolumnist, dichter en politiek commentator van het Fond du Lac Indian reservaat in Minnesota. Zijn Anishinaabe-naam is "Chibenashi" (van Chi-bineshiinh "Grote Kleine Vogel").
• Leonard Peltier (1944), medeoprichter van de American Indian Movement (AIM) en tot levenslang veroordeelde, internationaal bekende (politiek) gevangene
• Roy Thomas (1949-2004), kunstenaar in de Woodland Art-traditie
• E. Donald Two-Rivers, (toneel)schrijver en dichter
• Gerald Vizenor (1934), schrijver, dichter en hoogleraar
• Wawatam, een 18e-eeuws opperhoofd dat een rol speelde in de verovering van het Britse Fort Michilimackinac in 1763, tijdens Pontiac's Rebellion.

Zie ook

• Ojibwe (taal)
• Lijst van Ojibwe-groepen
• Lijst van Noord-Amerikaanse indianen

Externe links

• (nl) De Noord-Amerikaanse indianen: De Ojibway
• (en) Website over de zuidwestelijke Ojibwe-cultuur
• (en) Great Lakes Visserij & Fauna Commissie
• (en) Objiwe History

Mediabestanden

Zie de categorie Ojibweg van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.