Canon van Amsterdam

Het oude stadhuis op de Dam

De grachtengordel

De Portugese synagoge

De Canon van Amsterdam is een lijst van vijftig onderwerpen, 'vensters' geheten, met daarin belangrijke gebeurtenissen en ontwikkelingen in de geschiedenis van Amsterdam.

De eerste versie van de Canon bestond van 2008 tot 2011. In november 2025 werd een nieuwe versie van de Canon gepresenteerd.

Canon van 2025

Zeventien jaar nadat de eerste Canon werd gepresenteerd, was het tijd voor een nieuwe versie. Na veel discussie zijn enkele thema's verwijderd, terwijl andere zijn toegevoegd. In de nieuwe versie komen onder andere niet meer voor: De Wallen, de Olympische Spelen van 1928 en de moord op Theo van Gogh, terwijl er artikelen zijn toegevoegd over vrouwen en migranten. Op de thema's kolonisatie en migratie waren er voorheen veel blinde vlekken. Hiervoor is nu meer aandacht. Ook zijn er geen specifieke personen meer onderwerp van een versie, zoals Johan Cruijff en Theo van Gogh, zij zijn nu onderdeel van een groter thema, zoals Ajax. Er is ook meer aandacht voor gastarbeiders en de migratiegeschiedenis, maar ook voor vrouwen is nu meer ruimte.

Uit de 'oude Canon' zijn 22 'vensters' gehandhaafd, wel met gewijzigde perspectieven. De overige vensters zijn nieuw, wel komen er thema's in voor uit de verdwenen vensters. Het vijftigste venster is open gelaten, dit wordt beschouwd als uitnodiging aan de Amsterdammers om nieuwe thema's aan te dragen voor een volgende versie van de Canon, die niet als een 'vaststaande lijst' wordt beschouwd, maar aan verandering onderhevig zal zijn.

De vijftig vensters zijn

1. Water
2. 1275 - Dam
3. 1323 - Biertol
4. 1345 - Mirakel van Amsterdam
5. 1482 - De stadsmuur
6. 1492 - Gasthuis
7. 1535 - Het Wederdopersoproer
8. 1578 - Alteratie
9. 1606 - Oost-Indisch Huis
10. 1608 - Vlooienburg
11. 1611 - Beurs
12. 1613 - Grachtengordel
13. 1623 - West-Indisch Huis
14. 1631 - Westerkerk
15. 1638 - Schouwburg
16. 1648 - Stadhuis
17. 1662 - Atlas Maior
18. 1671 - Hoogduitse en Portugese synagoge
19. 1681 - Vrouwenstad
20. 1683 - Amsterdam en Suriname
21. 1696 - Aansprekersoproer
22. 1720 - Koffiehuizen
23. 1733 - Buitenhuizen
24. Dood
25. 1787 - Bijltjes
26. 1808 - Hoofdstad
27. 1838 - Artis
28. 1852 - Rembrandtstad
29. 1857 - Gelovige weldoeners
30. 1876 - Noordzeekanaal
31. 1894 - Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond
32. Bouwstenen
33. 1901 - Volkshuisvesting
34. 1921 - Noord
35. 1926 - Koloniale stad
36. 1927 - Zeedijk
37. 1934 - Algemeen Uitbreidingsplan (AUP)
38. 1940-1945 - Moord op de Joden
39. 1940-1945 - Oorlog
40. 1950 - Jordaan
41. 1963 - Gastarbeiders
42. 1970 - Dolle Mina
43. 1975 - Bims
44. 1984 - Staatsliedenbuurt
45. 1984 - Prinsenhofconferentie
46. 1992 - Bijlmervliegramp
47. 1995 - Ajax
48. 2020 - Breekbaar protest
49. Ecologie
50. ’Open gelaten venster’

Canon van 2008

De Wallen

Moord op Theo van Gogh

De Amsterdam Internet Exchange

Inhoud

De eerste Canon van Amsterdam bestond uit 50 vensters. Van de aanleg van de Dam in de Amstel omstreeks 1250 tot de ingebruikneming van het op een na grootste internetknooppunt ter wereld, de Amsterdam Internet Exchange, stond elk venster symbool voor een kenmerkende periode in de Amsterdamse geschiedenis.

Alle 50 vensters samen vormden een raamwerk waarmee vanuit de huidige tijd teruggekeken kan worden op de geschiedenis en op de ontwikkeling die de Amsterdammers heeft gemaakt tot wie ze vandaag de dag zijn. Het is daarom interessant te horen hoe De Rooy de stad in enkele zinnen typeert: "Amsterdam is altijd een stad geweest van migratiestromen. Amsterdam is tevens een emancipatiemachine. Het is een plek waar mensen naartoe komen om een beter leven op te bouwen, voor zichzelf of voor hun kinderen."

Ontstaan

Het initiatief werd genomen door de Amsterdamse VVD-fractievoorzitter Eric van der Burg, die in de gemeenteraad een voorstel indiende en steun kreeg van de voltallige raad. De canon werd op 3 september 2008 door een speciaal opgerichte commissie onder voorzitterschap van prof. Piet de Rooy in het Amsterdam Museum gepresenteerd aan burgemeester Job Cohen. Bij die gelegenheid werd De Rooy onderscheiden met de Zilveren penning van de stad Amsterdam.

Inwoners van de stad waren betrokken bij de selectie van de canon. Zo konden de lezers van Het Parool suggesties doen voor de keuze van de vensters. Tot 4 oktober 2008 konden belangstellenden via de website van deze krant invloed uitoefenen op de definitieve versie die aan het eind van dit jaar in boekvorm is verschenen. Bezoekers van de website konden zelf een nieuw venster voorstellen. Het voorstel moest wel goed worden onderbouwd. Ook moest worden aangegeven welk venster dan zou worden vervangen. De Amsterdamse canon heeft en houdt 50 vensters.

AT5 toonde wekelijks een programma waarin telkens een van de historische vensters centraal staat. De afleveringen waren ook online te bekijken. Het Amsterdam Museum heeft op basis van de canon een tentoonstelling samengesteld. Ook werden er lezingen en excursies georganiseerd.

Wijzigingen en definitieve lijst

Op 28 november 2008 werd de definitieve versie van de Canon van Amsterdam in het Amsterdams Historisch Museum gepresenteerd aan wethouder Carolien Gehrels in de vorm van het boek De canon van Amsterdam. Ten opzichte van de eerste versie zijn er naar aanleiding van reacties van Amsterdammers enkele wijzigingen aangebracht. Bij het eerste venster werd naar aanleiding van een recente wetenschappelijk publicatie het begin van de Amsterdamse geschiedenis zo'n twee eeuwen eerder gelegd. Voorts werd een nieuw venster toegevoegd met de Olympische Spelen van 1928. Twee vensters over Willem Treub en Floor Wibaut werden samengevoegd tot 'Gas- en watersocialisme'.

Canon offline

Na kritiek op de onderwerpen en de inhoud besloot de gemeente in 2011 alles wat met de Canon van Amsterdam te maken had offline te halen.

De vijftig vensters waren

1. 1250 - De Dam
2. 1275 - Het tolprivilege
3. 1345 - Het Mirakel van Amsterdam
4. 1421 - Stadsbrand
5. 1482 - De stadsmuur
6. 1485 - Het oudste koopmansboek
7. 1535 - Het Wederdopersoproer
8. 1578 - De Alteratie
9. 1596 - Het tuchthuis
10. 1602 - De VOC
11. 1609 - Amsterdamsche Wisselbank
12. 1612 - De grachtengordel
13. 1617 - De Spaanse Brabander
14. 1631 - De Westerkerk
15. 1632 - Het Atheneum Illustre
16. 1642 - De Nachtwacht
17. 1648 - Het stadhuis
18. 1662 - De firma Blaeu
19. 1671 - De Hoogduitse en Portugese synagoge
20. 1683 - De Sociëteit van Suriname
21. 1700 - Buitenhuizen
22. 1762 - Het bankiershuis Hope & Co
23. 1777 - Felix Meritis
24. 1808 - Het Paleis op de Dam
25. 1828 - Het Algemeen Handelsblad
26. 1838 - Artis
27. 1864 - Het Paleis voor Volksvlijt
28. 1876 - Het Noordzeekanaal
29. 1885 - Vondelpark en Museumplein
30. 1890 - Kees de Jongen
31. 1894 - De Algemene Ned. Diamantbewerkersbond
32. 1896 - Gas- en watersocialisme
33. 1900 - De Pijp
34. 1917 - Plan Zuid
35. 1919 - Schiphol
36. 1927 - Café 't Mandje
37. 1928 - Olympische Spelen
38. 1934 - Algemeen Uitbreidingsplan
39. 1934 - Het Jordaanoproer
40. 1938 - Schepen uit Noord
41. 1940 - Moord op de joden
42. 1945 - De Hongerwinter
43. 1950 - Die mooie Wester
44. 1960 - De Wallen
45. 1965 - Het Lieverdje
46. 1968 - De Bijlmermeer
47. 1970 - Nummer 14
48. 2001 - De Dappermarkt
49. 2004 - De moord op Theo van Gogh
50. 2008 - Amsterdam Internet Exchange (AMS-IX)

Bronnen, noten en/of referenties

Verder lezen

• Piet de Rooy & Emma Los (red.), De canon van Amsterdam, Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2008. ISBN 978 90 8506 683 5.