Graubünden
Kanton in Zwitserland 
| |||
|---|---|---|---|
| |||
| Coördinaten | 46°45'NB, 9°30'OL | ||
| Algemeen | |||
| Oppervlakte | 7105 km² | ||
| Inwoners (31-12-2013) |
194.959 (26 inw./km²) | ||
| Hoofdstad | Chur | ||
| Politiek | |||
| Lid Zwitsers Eedgenootschap sinds | 1803 | ||
| Overig | |||
| Afkorting/kenteken | GR | ||
| Talen | Duits, Italiaans, Reto-Romaans | ||
| Website | Kanton Graubünden | ||
| Detailkaart | |||
| |||
| Districten van kanton Graubünden | |||
| |||
Graubünden (Duits: Graubünden; Frans: Grisons; Italiaans: Grigioni; Reto-Romaans: Grischun; Nederlands (verouderd): Grauwbunderland) is het oostelijkste en grootste kanton van Zwitserland.
Het is het enige officieel drietalige kanton: Duits, Reto-Romaans en Italiaans zijn er de officiële talen.
Graubünden is een van de weinige kantons waarin de keuze voor een religie vrijgesteld was. De inwoners zijn 40,8% protestant en 48,3% Rooms-katholiek (2000). De hoofdstad is Chur (Reto-Romaans: Cuira, Italiaans: Coira) met ca. 35.000 inwoners.
Geografie
In het zeer bergachtige Graubünden komen drie belangrijke continentale Europese waterscheidingen bij elkaar, die van de Atlantische Oceaan, de Middellandse Zee en de Zwarte Zee. Het punt waar de drie waterscheidingen bij elkaar komen ligt in de Lunghinpas aan de voet van de 2.780 meter hoge Piz Lunghin in het zuiden van het kanton. Het grootste deel van het kanton beslaat de bovenloop van de Rijn (de Voor-Rijn en de Achter-Rijn). In het zuidwesten ligt een gebied dat tot het stroomgebied van de Inn (het Engadin) die uitmondt in de Donau die naar de Zwarte Zee stroomt. Aan de zuidrand zijn vier dalen die naar de Adriatische Zee en dus de Middellandse Zee afwateren: het Valle Mesolcina, het Val Poschiavo, het Val Bregaglia (alle via de Po) en het Val Müstair (via de Adige). Deze dalen zijn respectievelijk te bereiken via de San Bernardinopas, de Berninapas, de Malojapas en de Ofenpas. De stroomgebieden van de Rijn en de Inn worden onder andere verbonden door de Julierpas, de Flüelapas en de Albulapas.
Het kanton telt 150 dalen, 615 meren en 937 bergtoppen. Het hoogste punt in Graubünden is de 4049 m hoge Piz Bernina.
Graubünden grenst in het westen aan de kantons Ticino en Uri, in het noorden aan de kantons Glarus en Sankt Gallen en aan Liechtenstein, in het noordoosten aan de Oostenrijkse deelstaten Vorarlberg en Tirol en in het zuiden aan de Italiaanse regio's Lombardije en Trentino-Zuid-Tirol.
Politiek
Wetgevende macht
Zie Grote Raad van Graubünden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.De wetgevende macht ligt in handen van de 120 leden tellende Grote Raad van het kanton Graubünden die om de drie jaar wordt gekozen. De kiesgerechtigden brengen in hun kiesdistrict hun stem uit op de kandidaat naar keuze (districtenstelsel). Uitsluitende de kandidaat met de meeste stemmen wordt afgevaardigd naar de Grote Raad. De bevolking is rechtstreeks betrokken bij besluitvorming en wetgeving. 4000 personen of een zevende van de gemeenten kunnen een grondwetsverandering verlangen, terwijl 3000 personen of een achtste van de gemeenten een wet of een wetsverandering kunnen voorstellen (volksinitiatief). Ten slotte kunnen 5000 personen of een tiende van de gemeenten van de Grote Raad eisen dat zij een wetsvoorstel aan het volk moeten voorleggen (referendum).
Uitvoerende macht
De uitvoerende macht ligt in handen van de regering (vroeger Kleine Raad genaamd) die uit 5 leden bestaat die voor de duur van vier jaar, rechtstreeks door de bevolking worden gekozen via het districtenstelsel. De voorzitter van de regering wordt ieder jaar uit het midden van de regeringsleden gekozen. De voorzitter van de regering in 2015 is Martin Jäger (SP). Overige leden van de regering zijn Christian Rathgeb (FDP, vicevoorzitter 2015), Barbara Janom Steiner (BDP), Mario Cavigelli (CVP) en Jon Domenic Parolini (BDP).[1]
Politieke partijen
Traditioneel zijn de Christendemocratische Volkspartij (CVP), de Zwitserse Volkspartij (SVP) en de Vrijzinnig Democratische Partij (FDP) de grootste partijen. Graubünden is een van de kantons waar de SVP al lange tijd deel uitmaakt van de regering. In 2008 is de kantonnale afdeling echter uit de partij uitgesloten, nadat Eveline Widmer-Schlumpf in de Zwitserse Bondsraad werd gekozen ten gunste van SVP-voorman Christoph Blocher.[2]
Verkiezingsuitslagen
| Partij | 2000 | 2003 | 2006 | 2010 | 2014 |
|---|---|---|---|---|---|
| FDP | 34 | 29 | 33 | 38 | 35 |
| CVP | 37 | 40 | 35 | 33 | 31 |
| BDP | 26 | 27 | |||
| SP | 13 | 13 | 14 | 12 | 16 |
| SVP | 33 | 33 | 32 | 4 | 9 |
| GLP | 2 | 2 | |||
| DSP | 1 | 1 | 1 | - | - |
| Partijlozen | 2 | 4 | 5 | 5 | - |
Economie
De voor de voortdurende bewoning van sommige gemeenschappen benodigde bergeconomie overleeft dankzij productie van specialiteiten en hoge subsidies van bond en kanton. Het toerisme is uitgegroeid tot de belangrijkste economische factor. De bereikbaarheid van het Engadiner deel van het kanton is sinds 1999 aanmerkelijk verbeterd door de bouw van de 19 km lange Vereinatunnel.
Talen
Moedertaal (2000):
- Duits: 68,3%
- Reto-Romaans: 14,5%
- Italiaans: 10,2%
- andere talen: 7,0%
13,6% van de bevolking van het kanton heeft geen Zwitsers paspoort.
Plaatsen en gebieden
Arosa – Chur – Davos – Domat/Ems – Engadin – Igis – Ilanz – Klosters – Lenzerheide – Poschiavo – Reichenau – Sankt Moritz – Samedan - Savognin – Scuol – Splügen – Zernez – Zuoz
Toerisme
Omdat Graubünden een bergkanton is, is het toerisme daarop toegespitst. Bergbeklimmen, wandelen, natuur en wintersport zijn de belangrijkste trekpleisters.[3]
Eten
Een specialiteit uit deze streek is het Grisonvlees, zeer zout vlees dat in dunne sneetjes wordt gesneden en kan dienen als hapje.
Districten
Graubünden is opgedeeld in 11 districten (die weer bestaan uit 39 cirkels, met totaal 208 gemeentes):
Geschiedenis
Zie Geschiedenis van Graubünden voor het hoofdartikel over dit onderwerp.Het gebied van Graubünden werd oorspronkelijk bewoond door de Raetiërs en werd in 15 v.Chr. door de Romeinen veroverd. De Septimerpas was in deze tijd een van de belangrijkste noord-zuidverbindingen. Chur werd het eerste bisdom ten noorden van de Alpen. Eerst was het gebied in het bezit van de Franken, daarna behoorde het tot 1648 tot het Heilig Roomse Rijk.
In de 13e eeuw werd het gebied geleidelijk vanuit het oosten bezet door de Walliser en van het noorden uit door de Germanen. Dit gebeurde vrij langzaam, zodat de Retoromaanse taal hier stand heeft kunnen houden. Ter bescherming van de verschillende gebieden werden bonden gevormd, in het zuidoosten en centrum de Gotteshausbund in 1367, in 1395 de grijze bond in het westen en in 1436 in het noorden de tiengerechtenbond. In 1497 werd de eerste aansluiting gezocht bij de toen acht kantons van het Zwitsers Eedgenootschap. Tussen de politieke krachten van Frankrijk en Oostenrijk verhield Graubünden zich vrij neutraal. In 1797 verloor Graubünden het grondgebied van de latere Italiaanse provincie Sondrio aan de Cisalpijnse Republiek. In 1798 werd Graubünden met de rest van Zwitserland samengevoegd in de Helvetische Republiek en werd daarna in 1803 een zelfstandig kanton. Per 1848 werd het een volwaardig lid in de nieuw gevormde Bondsstaat Zwitserland.
Zie ook
· 
· 
· · 