Karavanserai

Plattegrond van de karavanserai van Karaj in Iran, die typisch is voor een Safawide karavanserai.

Een karavanserai is een soort overnachtingsplek voor karavanen, die in Centraal-Azië, Anatolië, het Midden-Oosten, Noord-Afrika en op de Balkan voorkomt, bijvoorbeeld langs de zijderoute. De functie van een karavanserai is een veilige overnachtingsplek te bieden voor reizende handelaren, hun waren en hun dieren. Tegenwoordig hebben karavanserais meestal hun functie verloren.

Naam

Het woord karavanserai komt van het Perzische كاروانسرا (kārwānsarā, kārwān betekent karavaan - serā rustplek), in Turkse talen komen kervansaray en sarayı (zie ook serail) voor. In Noord-Afrikaanse gebieden wordt meestal gewoon foendoeq gezegd, dat betekent "herberg".

Vormgeving

Karavanserais bestaan meestal uit een grote binnenplaats met een sluitende ring van gebouwen eromheen, vaak met een arcade ervoor. De poort moest breed genoeg zijn om lastdieren (zoals kamelen) door te laten. In de gebouwen bevonden zich kleine nissen en kamertjes waar zowel reizigers als dieren konden slapen. Vaak sliepen de mensen op de eerste verdieping, de dieren op de begane grond, maar dat was niet altijd het geval. Soms lagen er simpele matrassen in de kamers. Overnachten was gratis, maar men moest zijn eigen eten en kookgerei meenemen. Daar stond tegenover dat sommige karavanserais een hamam (badhuis) hadden, en de meeste een gebedsruimte of moskee.

Geschiedenis

De eerste karavanserais ontstonden in de Seltsjoekse emiraten van Centraal-Azië in de 10e eeuw. Militaire ondersteuningspunten en forten kregen steeds meer een functie als herberg voor reizigers. Met de opmars van de Seltsjoeken naar het Midden-Oosten, werd vanaf de 13e eeuw Anatolië ontsloten door een netwerk van karavanserais. Deze lagen telkens 30 tot 40 km van elkaar, wat ongeveer overeenkwam met de afstand die een karavaan per dag kon afleggen. Tijdens het Ottomaanse Rijk en het Safawidenrijk in Perzië werd het netwerk verder uitgebouwd door het Midden-Oosten, Noord-Afrika en zelfs de Balkan. Pas in de 20e eeuw verloren de karavanserais hun functie.

Trivia

• In Museumpark Orientalis Heilig Land Stichting bij Groesbeek is een karavanserai nagebouwd op basis van een inmiddels niet meer bestaande karavanserai uit Syrië.

Galerij

• 
  Arcade in de karavanserai Sa'd al-Saltaneh in Qazvin, Iran
• 
  De karavanserai Sjah Abbas in Isfahan, Iran, tegenwoordig in gebruik als hotel
• 
  Karavanserai in Karaj, Iran
• 
  Arcade in de Medina van Agadir, Marokko
• 
  Büyük Han (Nicosia op Cyprus)

Mediabestanden

Zie de categorie Caravanserais van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.