Sterrenwacht

Oude Sterrewacht, Universiteit Leiden

Observatorium op de Lomnický štít (Hoge Tatra) in Slowakije

Rundetaarn

Een sterrenwacht of observatorium is een instituut van waaruit sterren en andere hemellichamen worden bekeken en bestudeerd. Er wordt onderscheid gemaakt tussen professionele sterrenwachten en volks- of publiekssterrenwachten.

Professionele sterrenwacht

Een professionele sterrenwacht is een wetenschappelijk instituut waar astronomen onderzoek verrichten aan de sterrenhemel. Tot de uitvinding van de fotografie en de toepassing daarvan in de sterrenkunde keken astronomen vooral zelf door een telescoop. Dit was, vooral in koude winternachten, lang niet altijd een aangename bezigheid.. Door de komst van fotografie werd meer gezien - een fotografische plaat is immers gevoeliger dan het menselijk oog - en konden astronomen het systematisch waarnemen vaak overlaten aan assistenten. Tegenwoordig zijn veel professionele telescopen vrijwel volledig geautomatiseerd en bestuderen astronomen, comfortabel achter de computer in hun werkkamer, enkel de armada aan gegevens die een telescoop (deze kan overal ter wereld of zelfs in de ruimte gestationeerd zijn) in hun opdracht produceert.

Traditioneel werden professionele sterrenwachten gebouwd in de buurt van grote steden (bv. Ukkel nabij Brussel) of op plaatsen waar wetenschap bedreven werd (zoals de universiteiten van Leiden, Gent en Utrecht).

Al decennia lang wijkt men daar vanaf vanwege onder andere de natuurlijke turbulentie die in de aardatmosfeer voorkomt en lichtvervuiling. Door de komst van steeds grotere telescopen werd het steeds belangrijker dat er zo min mogelijk turbulentie moest zijn voor goede waarnemingen. Daarom kwamen veel nieuwe professionele sterrenwachten op bijvoorbeeld hoge bergen te staan. Ook wordt bij de keuze voor een locatie gekeken naar de weersomstandigheden om een zo efficiënt mogelijke sterrenwacht te realiseren. Sinds enkele jaren is het door lasertechnologie ook mogelijk om waarnemingen te corrigeren voor de aanwezige turbulentie.

Sterrenwachten op aarde hebben als bijkomend nadeel dat ze meestal alleen in het zichtbaar licht en nabij-infrarood kunnen waarnemen. Voor waarnemingen in bijvoorbeeld het ver-infrarood- en röntgengebied van het elektromagnetisch spectrum zijn ruimtetelescopen noodzakelijk. Radiogolflengtes zijn daarentegen wel weer vanaf het aardoppervlak waar te nemen, bijvoorbeeld met de Westerbork Synthese Radio Telescoop en LOFAR.

Omvangrijke professionele telescopen zijn onder andere te vinden in Chili (de Very Large Telescope) en Hawaï (het Keck-observatorium).

Volkssterrenwacht

In tegenstelling tot een professionele sterrenwacht, heeft een volkssterrenwacht of publiekssterrenwacht als doel een breed publiek te informeren over sterrenkunde en ruimtevaart, de astronomie te populariseren bij een breed publiek en amateurastronomen te verenigen. Bij een volkssterrenwacht worden met enige regelmaat lezingen gegeven over allerhande onderwerpen in de sterrenkunde dan wel ruimtevaart. Ook kan eenieder terecht voor vragen over het actief beoefenen van de hobby sterrenkunde, door het observeren met een telescoop.

Sterrenwachten in België en Nederland

België

• De Koninklijke Sterrenwacht van België, opgericht in 1826, valt onder POD wetenschapsbeleid
• Volkssterrenwacht Mira (Grimbergen), opgericht in 1967
• Volkssterrenwacht Urania (Hove), opgericht in 1969
• Volkssterrenwacht Beisbroek (Sint-Andries - Brugge), opgericht in 1984
• Volkssterrenwacht Europlanetarium Genk (Genk)
• Volkssterrenwacht Armand Pien (Gent)
• Project- en Volkssterrenwacht Astrolab IRIS (Zillebeke, nabij Ieper)

Nederland

• Anton Pannekoek Observatorium - Amsterdam
• Sterrenwacht Almere - Almere
• Sterrenwacht Blaauw - Groningen
• Streekmuseum Volkssterrenwacht Burgum - Bergum
• Volkssterrenwacht Bussloo - Bussloo
• Publiekssterrenwacht Copernicus - Overveen
• Publiekssterrenwacht Corona Borealis - Zevenaar
• Cosmos Ontdekcentrum - Lattrop
• Volkssterrenwacht Dione - Enkhuizen
• Sterrenwacht Limburg - Heerlen
• Publiekssterrenwacht Halley - Heesch
• Publiekssterrenwacht Hellendoorn - Hellendoorn
• Sterrewacht Leiden - Leiden
• Sterrenwacht Mercurius - Dordrecht
• Volkssterrenwacht Nijmegen - Nijmegen
• Sterrenwacht Orion - Uden
• Sterrenwacht de Tiendesprong - Tilburg
• Oude Sterrewacht - Leiden
• Publiekssterrenwacht Jan Paagman - Asten
• Volkssterrenwacht Philippus Lansbergen - Middelburg
• Publiekssterrenwacht Dr. A.F. Philips - Eindhoven
• Publiekssterrenwacht Phoenix - Lochem
• Publiekssterrenwacht Rijswijk - Rijswijk
• Publiekssterrenwacht Saturnus - Heerhugowaard
• Sterrenwacht Midden-Nederland - Amersfoort
• Sterrenwacht en museum Sonnenborgh - Utrecht
• Publiekssterrenwacht Strabrecht - Geldrop
• Teylers Sterrenwacht - Haarlem
• Volkssterrenwacht Tweelingen - Spijkenisse
• Publiekssterrenwacht Vesta - Oostzaan
• Sterrenwacht Quasar (voorheen Volkssterrenwacht Simon Stevin) - Hoeven (sinds 2008 gesloten, en in 2011 definitief gesloten)

Foto's

• 
  Dr. A.F. Philips Observatorium, sterrenwacht in Eindhoven
• 
  Stjerneborg observatorium rond 1595, afbeelding uit 1662
• 
  Uraniborg, 1598
• 
  Sterrenwacht Mercurius, Dordrecht.
• 
  Het Goseck observatorium stamt uit het neolithicum en toont de zonnewendes, hier zonsopkomst en zonsondergang tijdens de winterzonnewende.
• 
  Het (voormalig) grootste observatorium ter wereld (Very Large Array).
• 
  De Atacama Large Millimeter Array is een internationaal astronomisch project van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, het doel van het project is om verder het heelal in te kijken dan de mens ooit heeft kunnen doen.
• 
  Kring van megalieten bij Nabta Playa
• 
  Caracol in Chichén Itzá
• 
  Illustratie van een gedeelte van Cahokia Mounds, de overblijfselen van de woodhenge bij heuvel 72 en heuvel 96 tonen de langste dag de kortste dag en de equinoxen

Zie ook

• Psynako 1

Externe links

• Koninklijk Sterrenwacht van België
• De Vlaamse volkssterrenwachten
• Vereniging Voor Sterrenkunde (VVS - Vlaanderen)
• Landelijk Samenwerkende Publiekssterrenwachten (LSPS - Nederland)
• Koninklijke Nederlandse Vereniging voor Weer- en Sterrenkunde Coördinator van de Nederlandse Landelijke Sterrenkijkdagen

Referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Observatories van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.