Le Sacre du printemps
| Le Sacre du Printemps | ||||
|---|---|---|---|---|
| Le Sacre du printemps | ||||
| Componist | Igor Stravinsky | |||
| Soort compositie | ballet | |||
| Gecomponeerd voor | symfonieorkest | |||
| Opusnummer | W21 | |||
| Compositiedatum | 1911-1913 | |||
| Première | 29 mei 1913 | |||
| Duur | ca.34 minuten | |||
| Vorige werk | Zvezdoliki | |||
| Volgende werk | Trois Poésies de la Lyrique Japonaise | |||
| Oeuvre | Oeuvre van Igor Stravinsky | |||
| ||||
Le Sacre du Printemps - Tableaux de la Russie païenne en deux parties (De Lentewijding - Beelden van het heidense Rusland in twee delen) (W21), in het Russisch Весна священная en in het Engels Rite of Spring, is een ballet van Sergej Diaghilev's Ballets Russes op muziek van de Russische componist Igor Stravinsky, met een choreografie van de danser Vaslav Nijinsky en met decor- en kostuumontwerpen van de kunstenaar en archeoloog Nikolaj Rjorich.
Le Sacre du Printemps geldt als een van de meest revolutionaire werken van de 20e eeuw. De première vond plaats op 29 mei 1913 in het Théâtre des Champs-Elysées te Parijs. Pierre Monteux dirigeerde het orkest.
Inhoud
Het ballet geeft een prehistorische wereld weer. Een jonge maagd is uitverkoren om zich letterlijk dood te dansen, als offer aan de zonnegod.
Het eerste idee voor het ballet kwam voort uit Nikolaj Rjorich's belangstelling voor primitieve culturen. Stravinsky zelf schreef het scenario. Het ballet bestaat uit de twee delen l'Adoration de la Terre (De aanbidding van de Aarde) en Le Sacrifice (Het Offer).
Hieronder een indeling van het volledige ballet.
- Première partie: l’Adoration de la terre
- Introduction
- Les Augures printaniers – Danse des adolescentes
- Jeu du rapt
- Rondes printanières
- Jeux des cités rivales
- Cortège du Sage – Adoration de la terre – Le Sage
- Danse de la terre
- Seconde partie: Le Sacrifice
- Introduction
- Cercles mystérieux des adolescentes
- Glorification de l’Elue
- Evocation des ancêtres
- Danse sacrale (l’Elue)
Instrumentatie
Het stuk is geschreven voor een orkest met grote bezetting. Opmerkelijk zijn de ongebruikelijk grote aantallen blaasinstrumenten in het lage register zoals twee althobo's, twee basklarinetten, twee contrafagotten, twee tuba's en een altfluit. Daarnaast zijn er ongebruikelijke instrumenten opgenomen in het orkest, zoals een piccolotrompet, een Wagnertuba en een güiro.
De volledige bezetting bestaat uit piccolo, 3 fluiten (waarvan één dubbelt op piccolo 2), altfluit, 4 hobo's (waarvan één dubbelt op althobo 2), althobo, esklarinet, 3 klarinetten (waarvan één dubbelt op basklarinet 2), basklarinet, 4 fagotten (waarvan één dubbelt op contrafagot 2), contrafagot, 8 hoorns (waarvan twee dubbelen op Wagnertuba), piccolo trompet, 4 trompetten (waarvan één dubbelt op bastrompet), 3 trombones, 2 tuba's, pauken (minimaal 5 stuks bespeeld door 2 spelers), grote trom, bekkens, tamtam, crotales, triangel, tamboerijn, güiro, eerste en tweede violen, altviolen, cello's en contrabassen.
Opmerkelijk is ook dat voor sommige instrumenten in een ongebruikelijk register is geschreven. Het duidelijkst is dat bij de fagotsolo waar het stuk mee opent. De eerste noten zijn geschreven in het allerhoogste bereik van de fagot. Een anekdote vertelt dat de componist Camille Saint-Saëns niet herkende door welk instrument de solo gespeeld werd. Toen hem werd verteld dat het een fagot was, zou hij verontwaardigd de zaal hebben verlaten.
Bespreking
_photographed_at_Krasnoe_Selo,_summer_1907.jpg)
Le Sacre du Printemps was na L'Oiseau de Feu (De Vuurvogel) en Petroesjka het derde balletstuk dat Stravinsky schreef voor Les Ballets Russes. Tegenwoordig wordt de muziek vaak in de concertzaal uitgevoerd als een op zichzelf staand muziekstuk. Het was zowel qua muziek als qua choreografie onconventioneel. Het muziekstuk is, in tegenstelling tot de westerse traditie tot dan toe, gebaseerd op een strakke ritmische complexiteit. De ritmesectie van het orkest heeft een heel duidelijke rol in het stuk. Vaak dient de muziek om het ritme meer vorm, meer body te geven en niet andersom. Op deze wijze introduceerde Stravinsky nieuwe concepten.[1] Ook in harmonisch opzicht sloeg Stravinsky nieuwe wegen in.[2]
Ook de choreografie van Vaslav Nijinsky was vernieuwend en had nauwelijks iets met traditioneel ballet te maken. De première in 1913 was dan ook verre van succesvol. Al direct na de eerste noten kwamen delen van het publiek in opstand. Het stuk kon alleen maar uitgespeeld worden doordat inderhaast opgetrommelde gendarmes enige rust in de zaal herstelden. Het kostte Monteux veel moeite onverstoorbaar door te dirigeren.[3].
De dag na de opvoering stond er in de kranten: "Ce n'est pas le sacre du printemps, mais le massacre du tympan". Het was overigens niet zozeer Stravinsky's muziek die het tumult veroorzaakte, maar Nijinsky's choreografie, die woester en wilder was dan men ooit had meegemaakt.
Vooruitstrevende kunstenaars als Jean Cocteau, Gertrude Stein en Maurice Ravel waren in de zaal aanwezig. Ravel zag direct het belang in van de muziek. In een brief aan een vriend schreef hij dat die beslist moest gaan luisteren: de première zou een belangrijke betekenis hebben in de muziek. Ravel zelf nam van harte deel aan de rellen tijdens de première. Toen hij aan een buurvrouw aangaf dat ze stil moest zijn omdat hij wilde luisteren en zij reageerde met "vuile jood", waren de rapen gaar.
Monteux
De naam Pierre Monteux is altijd verbonden gebleven aan Le Sacre du Printemps. Hij dirigeerde niet alleen de geruchtmakende wereldpremière in 1913, maar ook de Amerikaanse première in 1924 met het Boston Symphony Orchestra in Carnegie Hall in New York City. Monteux was ook de eerste die van Le Sacre een grammofoonopname maakte, in 1929 met het Orchestre symphonique de Paris. Later nam hij het werk nog drie maal op. In 1963, bij het 50-jarig jubileum van Le Sacre, leidde Monteux het London Symphony Orchestra in de Royal Albert Hall in Londen in Stravinsky's aanwezigheid. Componist en dirigent kregen een staande ovatie die 15 minuten duurde.
Bijzondere versies
Stravinsky heeft testamentair bepaald dat er van Le Sacre geen bewerkingen gemaakt mogen worden. Toch verkreeg pianist-componist Maarten Bon (1933-2003) van de erven en van Stravinsky's assistent Robert Craft toestemming voor een bewerking voor vier piano's. De wereldpremière vond plaats in 1981 ter afsluiting van De Nacht van Andriessen in het Amsterdams Concertgebouw. Bon heeft het stuk overal ter wereld uitgevoerd met zijn Amsterdam Piano Quartet. Het exclusieve uitvoeringsrecht is bij zijn overlijden overgegaan op zijn zoon Jasper Bon (1964). De bladmuziek is dan ook (nog) niet uitgegeven. Al uit de ontstaansperiode van Le Sacre dateert een transcriptie voor piano quatre mains (W21.1).
Op 29 augustus 2008 voerde de Kölner Akademie onder leiding van Michael Alexander Willens tijdens het openingsconcert van het Festival Oude Muziek Utrecht Le Sacre 'authentiek' uit, dat wil zeggen gerealiseerd met de middelen en opvatting (muziekinstrumenten, tempo-aanduidingen, articulaties) van de première in 1913.
Het ballet
Tot de talloze choreografen[4] die hun eigen visie op Le Sacre du Printemps op de planken hebben gebracht (te beginnen met Nijinsky in 1913) behoren:
Mary Wigman (1957) - Maurice Béjart (1959) - Sir Kenneth Macmillan (1962) - Hans van Manen (1974) - Pina Bausch (1975) - Vittorio Biagi (1975) - Paul Taylor (1980) - John Taras (1981) - Norbert Vesak (1982) - John Grant (1982) - Martha Graham (1984) - Mats Ek (1984) - Jorge Lefebre (1988) - Marie Chiounard (1993) - Mauricio Wainrot (2001) - Angelin Preljocaj (2001) - Uwe Scholz (2003) - Régis Obadia (2003) - Doug Varone (2003) - Emanuel Gat (2004) - Andonis Foniadakis (2007) - Heddy Maalem (2008) - Adam Hougland (2009).
Een reconstructie van Nijinsky's choreografie maakte Robert Joffrey (1987) in samenwerking met danswetenschapper Millicent Hodson en kunsthistoricus Kenneth Archer.[5]
- ↑ Pieter C. Van den Toorn: Stravinsky and the "Rite of Spring": The beginnings of a musical language. Oxford University Press, Oxford, 1987. ISBN 0193153319. University of California Press, Berkeley / Los Angeles. ISBN 0520059581
- ↑ Allen Forte: The harmonic organization of the Rite of Spring. Yale University Press, New Haven, 1978. ISBN 0300022018
- ↑ John Canarina: Pierre Monteux, Maître. Amadeus Press, Pompton Plains, New Jersey, 2003. ISBN 1574670824
- ↑ Shelley C. Berg: Le sacre du printemps. 7 productions from Nijinsky to Martha Graham. UMI Research Press, Ann Arbor, 1988. ISBN 0-8357-1842-5
- ↑ Millicent Hodson: Nijinsky's crime against grace: Reconstruction of the original choreography for "Le sacre du printemps". Pendragon Press, Hillsdale (NY), 1996. ISBN 0-945193-43-2