Literair vertaler
Een literair vertaler vertaalt literatuur en poëzie en vertaalt meestal van een vreemde taal naar zijn moedertaal. Literair vertalen vereist een uitstekende kennis van zowel de bron- en als de doelcultuur, omdat cultuur- en taalbeelden in een ander taalgebied vaak sterk verschillen. Ook moet de vertaler goed op de hoogte zijn van de verschillende specifieke vertaalmethodes van het literair vertalen.
Niet elke boekvertaler is een literair vertaler. Een literair vertaler vertaalt meestal fictie van literaire auteurs, terwijl een 'boekvertaler' ook non-fictie en jeugdliteratuur vertaalt.
Opleiding
Sinds 2013 kunnen studenten met een bachelordiploma taal- en letterkunde of toegepaste taalkunde in het Nederlandse taalgebied een master 'Literair vertalen' volgen aan de Universiteit Utrecht en de KU Leuven[1]. Het gaat om een transnationale master waarbij 75% van de punten aan de ene en 25% aan de andere universiteit behaald moeten worden. De studenten krijgen in de opleiding gespecialiseerd literair vertalen van een gekozen vreemde taal (Duits, Frans, Engels, Italiaans of Spaans) naar het Nederlands. Ook komen verschillende vertaaltheorieën aan bod. De opleiding heeft ook een zogenaamde gastvertaler, die voor enkele maanden een academische functie vervult binnen de master en de studenten in enkele vertaalateliers laat kennismaken met een specifiek thema van het literair vertalen. De student sluit de studie af met een masterproef.[2] In Leuven bestaat de opleiding uit een masterjaar vertalen met daarna een postgraduaat literair vertalen. In Utrecht is het een gewone master over twee jaar.
Literair vertaler in de praktijk
Literair vertalers moeten ervoor waken dat hun vertaling te Nederlands of te Vlaams kleurt. Een vertaling moet in pluricentrische taalgebieden (taalgebieden met meer dan één gezaghebbende variant) namelijk overal geaccepteerd worden.
De aanpak die veel hedendaagse vertalers verdedigen gaat uit van de sterkte van de doeltaal, het Nederlands, terwijl vroegere vertalers zich doorgaans ten doel stelden de lezer een inkijk te verschaffen in het wezen van de brontaal.
Veel literair vertalers wijden zich niet voltijds aan het vertalen van literatuur omdat de vergoeding daarvoor relatief laag is.[3] Ook heeft het beroep te kampen met een sterke vergrijzing: de meeste literaire vertalers waren omstreeks 2020 tussen 45 en 60 jaar oud. In Nederland bestaat sinds 1973 een modelcontract voor literair vertalers, in Vlaanderen niet.[4]
Vertaalprijzen
Er bestaan vertaalprijzen voor vertalers die voor Nederlandse uitgeverijen werken.[5] De Martinus Nijhoff Vertaalprijs wordt door het Prins Bernhard Cultuurfonds jaarlijks toegekend aan de maker van de beste vertaling van een literair werk uit of naar het Nederlands. Ook het Nederlands Letterenfonds en het Vlaams Fonds voor de Letteren ondersteunen literair vertalers met stipendia en vertaalprijzen. Speciaal voor vertalingen uit Slavische talen bestaat de Aleida Schot-prijs en voor vertalingen uit Scandinavische talen de Amy van Markenprijs. Beide worden eens in de twee jaar uitgereikt. De Obe Postmapriis is voor literaire vertalingen in het Fries.
Bekende literair vertalers
- Anneke Brassinga (1948), vertaalster van werk van onder meer George Orwell, Vladimir Nabokov en Herman Melville
- Nel Boer-den Hoed (1899-1973), vertaalster van Scandinavische literatuur
- C.A.G. van den Broek (1935-1990), vertaler uit het Frans, Engels, Duits en Spaans, onder meer van Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez
- Klaas Bruinsma (1931-2018), vertaler uit het Nederlands, Middelnederlands, Oudgrieks en Latijn naar het Fries
- Paul Claes (1943), vertaler van literair werk naar en uit verschillende talen
- Thérèse Cornips (1926-2016), vertaalster van onder meer À la recherche du temps perdu (Op zoek naar de verloren tijd) van Marcel Proust
- Reina Dokter (1953), vertaalster van literair werk van het Servo-Kroatisch naar het Nederlands
- Hans Driessen (1953), vertaler van Duitstalige filosofie en literatuur, waaronder Schopenhauer, Wittgenstein en Thomas Mann
- Clara Eggink (1906-1991), vertaalster van bijna 50 werken uit de wereldliteratuur
- Jan Eijkelboom (1926-2008), vertaler van Philip Larkin, John Donne, W.B. Yeats en Derek Walcott
- Marko Fondse (1932-1999), vertaler van het werk van de Russische dichter Majakovski
- Martin de Haan (1966), vaste vertaler van Michel Houellebecq, Milan Kundera en Marcel Proust (met Rokus Hofstede)
- Rokus Hofstede (1959), vertaler van onder meer Pierre Michon, Georges Perec en Marcel Proust (met Martin de Haan)
- James S Holmes (1924-1986), vertaler van Nederlandse poëzie naar het Engels, waaronder Awater van Martinus Nijhoff
- Jeanne Holierhoek (1947), vertaler van onder meer Michel Tournier, Marie Ndiaye en Montesquieu
- Olga Krijtová (1931-2013), vertaalster van Nederlands literair werk naar het Tsjechisch
- Patrick Lateur (1949), vertaler uit het Grieks, Latijn en Italiaans
- Amy van Marken (1912-1995), vertaalster van Scandinavische literatuur
- Wilfred Oranje (1951-2011), vertaler van vooral Duitstalige literatuur
- Hans van Pinxteren (1943), vertaler van werk van onder meer Arthur Rimbaud, Michel de Montaigne, Honoré de Balzac en Gustave Flaubert
- Barber van de Pol (1944), vertaalster van Spaanstalige literatuur
- H.J. de Roy van Zuydewijn (1927), vertaler van Homerus
- Mariolein Sabarte Belacortu (1944), vertaalster van Spaanstalige literatuur
- Aleida G. Schot (1900-1969), vertaalster van Russische klassieke romans
- Charles B. Timmer (1907-1991), vertaler van diverse grote werken uit de Russische literatuur
- Aegidius Willem Timmerman (1858-1941), vertaler van Homerus
- Peter Verstegen (1938), vertaler uit het Duits, Engels, Frans en Italiaans naar het Nederlands
- August Willemsen (1936-2007), vertaler van Portugese en Braziliaanse literatuur
- Tryntsje van der Zee (1940-2009), vertaalster van Nederlandse en buitenlandse toneelstukken in het Fries.
Literatuur
- Arthur Langeveld: Vertalen wat er staat. Arbeiderspers, Amsterdam, 1986. 5e druk, Atlas, Amsterdam, 2015. ISBN 9789045008851
- Maarten Steenmeijer: Schrijven als een ander. Over het vertalen van literatuur. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2015. ISBN 9789028426177