Naar inhoud springen

Roken (tabak)

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door Lampje (overleg | bijdragen) op 9 apr 2020 om 07:10. (→Roken en gezondheid: toegevoegd: opvliegers)
Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Bestand:Lighting Up A Cigarette (26114791245).jpg
Sigaret die wordt aangestoken
Bestand:Smoking Tobacco Cigarette (25841963510).jpg
Brandende sigaret met askegel

Roken is het inhaleren van de rook van smeulende tabak. Er zijn andere genotmiddelen en drugs die ook gerookt kunnen worden, maar indien er geen verdere aanduiding gegeven is, wordt met "roken" het roken van tabak bedoeld. Roken is schadelijk voor de gezondheid; de rookverslaving die optreedt wordt veroorzaakt door de stof nicotine. Het 'trek' hebben in een sigaret is feitelijk een signaal van het lichaam aan de hersenen dat het lichaam nicotine wil. Nicotine is zeer verslavend, een studie uit 2017 schat dat ongeveer 2/3 van de jonge beginnende rokers verslaafd wordt.[1]

Roken kan inhalerend, waarbij de rook tot in de longen gezogen wordt, en niet-inhalerend, waarbij de rook slechts in de mond gezogen wordt. Sigaretten worden meestal inhalerend gerookt, sigaren en pijp niet-inhalerend.

Tabak is bijna overal ter wereld vrij verkrijgbaar (in Bhutan is de verkoop van tabak verboden). Er wordt echter meestal wel hoge accijns op geheven en ook anderszins wordt roken tegenwoordig ontmoedigd.

Geschiedenis

Roken in de oudheid

Historici hebben bronnen ontdekt die het roken illustreren voordat de tabak ontdekt werd in Europa en het Middellandse zeegebied. Hippocrates schreef al dat de rook van verschillende plantensoorten heilzaam zou zijn tegen bepaalde kwalen.[2] De Scythen en Thraciërs zouden volgens Griekse en Egyptische bronnen in extase raken door bedwelmende dampen die ze inademden. De ontdekking van onder andere nicotine in Egyptische mummies door Balabanova werd in wetenschappelijke kringen fel betwist.[3] Algemeen wordt aangenomen dat de Egyptenaren geen tabak kenden voordat deze ontdekt werd door Columbus. Voor de oorspronkelijke bewoners van het Amerikaanse continent is het roken van tabak al zeer lang een onderdeel van de cultuur. Van de Maya's is bekend dat ze rond het jaar 500 al rookten. Vermoedelijk was tabak in de vroege Indiaanse cultuur slechts een van de rookmiddelen. Om in vervoering te geraken werd de tabak gemengd met extracten van paddenstoelen en andere planten.[2]

Kennismaking met tabak door Columbus

Aan het einde van de 15e eeuw kwam Christoffel Columbus als eerste Westerling in contact met de tabaksplant. Op 6 november 1492 zette hij twee Spanjaarden, Rodrigo de Jerez en Luis de Torres, aan wal op het eiland Guanahana op de Bahama's. Tot hun verbazing zagen zij dat de bewoners van het eiland gedroogde opgerolde kruiden rookten. Vooral De Jerez vond dit een interessant gezicht, en terug in Spanje in zijn geboortestad Ayamonte liep hij ostentatief op straat te roken. Hij werd prompt opgepakt op verdenking van tovenarij. Het duurde zeven jaar voordat hij zijn onschuld kon bewijzen en werd vrijgelaten. Een en ander kon niet voorkomen dat de gewoonte zich sindsdien over Europa en verder over de wereld verspreidde.

Inburgering

Item in een Polygoonjournaal van 1948 over een rookwedstrijd in Zwolle

Tot het begin van de 20e eeuw waren vooral de sigaar en pijp in zwang. Later werd vooral de sigaret populair; voor de massaproductie ervan is de sinds de industriële revolutie gegroeide tabaksindustrie verantwoordelijk. Tot ca. 1975 beleefde het roken een opmars in allerlei facetten van het openbare leven. Na 1945 was het een heel normaal en vriendschappelijk gebaar om een 14-jarige jongen een sigaret te presenteren met de vraag "rook jij al?" Bioscopen, liften, sommige bussen en trams, treinen en vliegtuigen waren voorzien van asbakken. De spoorwegen, maar ook vliegtuigen waren een opmerkelijke uitzondering; hier waren vanouds aparte compartimenten voor rokers en niet-rokers, bij vliegtuigen aparte rijen. In bussen was roken meestal verboden, behalve in touringcars. Sommige tramrijtuigen, maar ook trolleybussen, hadden wel een aparte rookafdeling. Ook op plaatsen waar met gevaarlijke stoffen werd gewerkt, zoals in een garage, werd niet gerookt. Zelfs in zeppelins, waar roken door het waterstofgas zeer gevaarlijk was, werd een rookverbod niet haalbaar gevonden. Programma's op televisie werden niet zelden gepresenteerd door een rokende verslaggever. Tot in de jaren 80 stond bij menige kapper en schoonheidssalon een glaasje sigaretten op tafel. Op lagere en middelbare scholen stonden leraren rokend voor de klas (hoewel dat vaak verboden was); op sommige scholen in het hoger onderwijs rookten ook de studenten tijdens de colleges. Hoogwaardigheidsbekleders lieten zich al rokend interviewen, door rokende journalisten. Ook koningin Juliana kwam regelmatig rokend in beeld. Een rookvrije werkplek was op kantoren een grote uitzondering.

Vroege bezwaren

Toch werd er al veel eerder gezegd dat roken ongewenst was.

  • Robert Baden-Powell, de oprichter van scouting, schreef al in 1908 dat een verkenner niet moet roken. Hij schreef: 'Geen enkele jongen begint met roken omdat hij het lekker vindt, maar omdat hij denkt daarmee op een volwassen man te lijken. In werkelijkheid lijkt hij op een lummel.'
  • Thomas Edison had geen bezwaar tegen pijpen en sigaren, maar sigarettenrokers hoefden bij hem niet te solliciteren.[4]
  • Onder het nazibewind werd in de jaren dertig in Duitsland en Oostenrijk vanwege de volksgezondheid door de overheid - voor een deel tevergeefs - een ontmoedigingsbeleid tegen roken gevoerd. Al in 1929 had de Duitse arts Fritz Lickint een statistisch verband tussen roken en longkanker gevonden. In 1939 en 1943 publiceerde hij zijn omvangrijke overzicht Tabak und Organismus (1000 bladzijden). Andere Duitse artsen als Franz Hermann Müller uit Keulen vonden een verband tussen tabak en kanker in de mond, lippen, keel en slokdarm.[5]

Schade voor de gezondheid

Omstreeks 1950 werd door Sir Richard Doll het verband tussen roken en longkanker aangetoond dat al eerder door Duitse onderzoekers was gevonden, maar in het Westen niet bekend was geworden. Veel mensen hadden dit in de oorlog opgelopen door het roken van in krantenpapier gedraaide shaggies en nu kwam er een tegenbeweging op gang. Al in de jaren vijftig ageerde in Nederland dokter Lenze Meinsma van de KWF Kankerbestrijding tegen roken. Pas in 1971 kreeg hij bijval van een aantal inmiddels met roken gestopte collega-artsen.[bron?]

Teruggang

In de jaren 80 kwam in heel Europa op de verpakking van rookwaren de waarschuwing te staan, dat roken de gezondheid schaadt. De waarschuwingen werden in de loop der jaren steeds explicieter en indringender. Het roken werd in de komende jaren in snel tempo aan banden gelegd. Reclame voor tabak werd, stapje voor stapje, verboden. Het roken in bijna alle vliegtuigen werd in de jaren 90 verboden; enkele jaren later volgde een rookverbod in het Nederlandse openbaar vervoer.

Sinds begin 21e eeuw mocht tabak in Nederland en België niet meer worden verkocht aan personen met een leeftijd onder de 16 jaar, heeft elke werknemer recht op een rookvrije werkplek en zijn alle openbare gebouwen rookvrij. De enige uitzondering was de horeca, waar in België (cafés waar minder dan de helft van de inkomsten ten gevolge zijn van voedsel tenzij er een speciaal ingerichte aparte ruimte is) eerst nog mocht worden gerookt. Vanaf juli 2011 werd het in België ook verboden om te roken in cafés. Sinds 1 januari 2014 mag er in Nederland geen tabak meer worden verkocht aan personen onder de 18 jaar. Sinds 1 november 2019 is de minimumleeftijd voor de verkoop van tabak in België ook verhoogd naar 18 jaar.[6]

In Nederland is na vijftig jaar discussie per 1 juli 2008 een definitief rookverbod in uitgaansgelegenheden van kracht. Cafés en restaurants hebben wel de mogelijkheid speciale ruimtes in te richten, zoals een overkapping buiten, met verwarming door warme lucht in de winter. In juli 2010 is het rookverbod weer aangepast door (demissionair) minister Ab Klink (minister van VWS). Hierbij is de wijziging aangebracht dat er in uitgaansgelegenheden zonder personeel toch gerookt mag worden. Vervolgens is dit later weer gewijzigd, nu mag er ook in kleine uitgaansgelegenheden zonder personeel niet meer gerookt worden.

Roken en gezondheid

Hoewel tabak altijd een genotmiddel is geweest, werd het aanvankelijk ook ingezet als geneesmiddel. Het werd aangewend bij verkoudheid, reuma, koorts, slangenbeten, zweren en zelfs syfilis. De eerste alarmseinen tegen tabak dateren uit 1602, in de publicatie "Work for Chimny-Sweepers or A Warning for Tabacconists" van Philaretes over de gevaren van het roken.[7] In een document van Sint-Agatha-Berchem uit 1666 wordt beschreven dat de cafébaas Philippus Drogen gestorven is door het overdadig gebruik van tabak en brandewijn.[8] Latere alarmseinen tegen tabak dateren uit 1809, toen de scheikundige Vauquelin waarschuwde dat tabak gif bevat. Een andere reden waarom men tegen het roken kon zijn was de associatie met criminaliteit. Pas toen halverwege de 20e eeuw de eerste ernstige wetenschappelijke rapporten werden gepubliceerd, ontstonden de tegenstanders die zich tegen de sigaret keerden om gezondheidsredenen.

De belangrijkste giftige stoffen in tabaksrook zijn:

Tabaksrook bevat nog talloze andere giftige stoffen. Sommige daarvan zijn een gevolg van de wijze waarop de tabak verbouwd is (bestrijdingsmiddelen), andere zitten 'van nature' in de tabaksplant of ontstaan door onvolledige verbranding. Een aantal voorbeelden: nitrosaminen, formaldehyde, arseen, cyanide, aceton (nagellakremover), ammoniak, azijnzuur, DDT (een bestrijdingsmiddel), polonium (radioactief element) en benzeenverbindingen.

De belangrijkste ziekten die geheel of grotendeels door roken worden veroorzaakt zijn longkanker, COPD en hart- en vaatziekten. Statistische onderzoeken wijzen uit dat roken (direct en indirect) verantwoordelijk is voor een groot aantal sterfgevallen, en de kans op vele ziekten vergroot. Ziekten die door roken worden bevorderd zijn onder meer:

Een zware roker kan de volgende kenmerken hebben; een veranderde gebitskleur (gele tanden), onfrisse adem, kleurverandering van de handen (vooral de vingers), een verkleurde snor, voortijdige veroudering van de huid, met name in het gelaat (rimpels)[12], verhoogde kans op haaruitval en een minder goede algehele lichamelijke conditie. Ook is roken medeverantwoordelijk voor het langzamer genezen van wonden en complicaties door bacteriële infecties.

Roken is bijzonder gevaarlijk voor het ongeboren kind en verlaagt de kans op zwangerschap drastisch (onvruchtbaarheid). Roken kan onder andere bijdragen aan beschadiging van de eicel en zaadcellen,[13] miskraam (kans is 1,5 à 3x zo groot), wiegendood bij baby's, aangeboren afwijkingen, een lager geboortegewicht van pasgeboren baby's, allergische klachten bij kinderen. Ook veroorzaakt roken tijdens de zwangerschap een verhoogde kans op latere gedragsproblemen bij kinderen.[14]

Rokerslongen

Een rokershoest ontstaat als iemand langdurig rookt. De teer die in de longen binnenkomt als er een trekje aan een tabaksproduct wordt genomen (bijvoorbeeld een sigaret) zet zich vast op het longweefsel. In de longen bevindt zich een enorm aantal trilhaartjes. Deze trilhaartjes hebben als taak het uit de longen drijven van met afval vervuild slijm. De trilhaartjes worden beschadigd door het teer, zodat de longen niet langer goed kunnen worden gereinigd en het vuil zich ophoopt. Dit vuil moet vervolgens worden uitgehoest - ziedaar de rokershoest.

Nicotine, teer en vele andere stoffen die vrijkomen bij het verbranden van tabak, komen de longen binnen. De agressieve gassen uit tabaksrook dringen door de natuurlijke slijmlaag van de longen heen. Deze stoffen tasten de cellen aan; de cellen sterven af. Gevolg is dat vele witte bloedcellen komen helpen om de cellen weer op te bouwen. Bij mensen die veel roken komen er geen normale cellen terug, maar nemen slijmproducerende cellen de lege plaatsen in. Deze produceren zeer veel slijm, waardoor de vervuiling in de longen meegenomen kan worden. De hoeveelheid slijm is echter te groot voor de trilharen; deze kunnen het niet meer aan en raken verlamd. Ook nicotine zorgt ervoor dat de trilharen verlamd raken.

De trilharen voeren het slijm met vuil niet meer af; ze zijn immers verlamd en doen bijna niks meer. De hoeveelheid slijm kan nu alleen nog maar afgevoerd worden door het hoesten, de 'rokershoest'. Vooral 's ochtends hebben rokers er last van: de trilhaartjes die hun werk nog enigszins hebben kunnen doen zijn erin geslaagd een deel van het slijm naar boven te brengen. Dit slijm is klaar om uitgehoest te worden. Veel rokers zullen daarom ook 's ochtends moeten hoesten, meer dan overdag het geval is. Elke keer dat er gehoest wordt, neemt de elasticiteit van het longweefsel af. Op een gegeven moment is de rek bijna volledig uit het weefsel. Deze ziekte heet COPD en kan ernstig invaliderend zijn wanneer er niet gestopt wordt met roken. De rokershoest kan ook als afweermechanisme werken. Een deel van de giftige stoffen wordt uitgehoest in plaats van in het lichaam opgenomen. Dit weegt niet op tegen de schade die al is aangericht en waarschijnlijk nog toeneemt.

Statistieken

Rokers in Nederland

De laatste decennia is het percentage rokers in Nederland geleidelijk omlaaggegaan. In 1990 rookte nog 35,7% van de meerderjarige bevolking, in 2018 was het gedaald naar 22,4%.

Nederlanders 18+[15] 1990 1995 2000 2005 2010 2015 2017 2018[16]
Mannen (%) 42,3 39,9 36,4 34,9 29,4 29,2 26,6 25,7
Vrouwen (%) 29,3 29,1 28,1 25,8 23,4 22,4 19,0 19,2
Totaal gemiddelde (%) 35,7 34,4 32,2 30,3 26,4 26,0 22,9 22,4

Grafiek: Aantal Rokers 18+ in Nederland:

Vanwege een beveiligingsprobleem met de MediaWiki Graph-software is het momenteel niet mogelijk deze grafiek weer te geven. Zodra de software is bijgewerkt zal de grafiek vanzelf weer zichtbaar worden.

In 2015 stierven in Nederland 147.010 waarvan 19.244 mensen aan gevolgen van roken. Volgens onderzoek van Trimbos en CBS sterven zware rokers (meer dan 20 sigaretten per dag) gemiddeld 13 jaar vroeger dan niet rokers. De 23% van de rokers die heel hun leven lang zwaar roken halen de 65 jaar niet tegen over 7% van de niet rokers. Lichte rokers, die niet dagelijks roken, verliezen 5 jaar.[17]

Volgens een onderzoek van PricewaterhouseCoopers (PWC) uit 2010 kosten rokers de Nederlandse maatschappij zo'n 2,4 miljard euro. Deze kosten ontstaan doordat rokers vaker ziek zijn en een lagere productiviteit hebben.[18]

Daarentegen levert de tabaksaccijns de Nederlandse schatkist ruim 2,3 miljard euro op.[19] In Nederland levert de tabaksindustrie voor circa 230 miljoen euro aan werkgelegenheid op. Rokers sterven gemiddeld 4 jaar eerder dan niet-rokers. Dit levert de samenleving een besparing op van ca. 600 miljoen euro aan ziektekosten. Daarnaast bespaart de kortere levensduur van rokers nog eens ca. 1,2 miljard euro per jaar aan niet genoten AOW en pensioen. Per saldo leveren rokers de samenleving dus ca 1,5 miljard euro per jaar op.[20]

In Nederland geeft de Tabakswet sinds 1 januari 2004 iedere werknemer het recht op een rookvrije werkplek (ook in de horeca). In België gebeurt dit ook sinds juni 2011. Sinds 1 januari 2014 mogen er in Nederland geen tabaksartikelen worden verkocht aan personen jonger dan 18 jaar.

Percentage rokers in Europa

Land 2014 (%)[21] 2017 (%)[22]
België 23 19
Bulgarije 34,8 36
Cyprus 29,1 28
Denemarken 20,9 19
Duitsland 21,7 25
Estland 27,6 23
Ierland – 19
Finland 19,2 20
Frankrijk 28,3 36
Griekenland 32,6 37
Hongarije 27,5 27
Italië 22,7 24
Kroatië 28,7 35
Letland 29,5 32
Litouwen 25 29
Luxemburg 20,5 21
Malta 24,1 24
Nederland 25,2 19
Oostenrijk 24,3 28
Polen 26,1 30
Portugal 20 26
Roemenië 25,7 28
Slovenië 24,2 28
Slowakije 29,5 26
Spanje 25,3 28
Tsjechië 28,7 29
Verenigd Koninkrijk 17,3 17
Zweden 16,7 7
Gemiddeld EU 24 26

Roken in de media

Trailerposter The Lady from Shanghai

Vaak wordt het voorbeeld van belangrijke anderen (ouders en vrienden) een belangrijke reden geacht om met roken te beginnen. Dergelijke voorbeelden zijn ook in de bioscoop en op televisie te vinden. Dit is mede de reden waarom het tegenwoordig in veel landen verboden is om reclame te maken voor rookwaren. Sindsdien proberen sigarettenfabrikanten dan ook vaak om hun producten via andere wegen onder de aandacht van potentiële klanten te krijgen: Sluikreclame in films is een voor de hand liggende manier. Sinds de jaren 90 wordt dan ook weer steeds meer gerookt in films. Andere manieren om roken te stimuleren zijn bijvoorbeeld het sponsoren van culturele gebeurtenissen en popconcerten, autorally's, of het onder dezelfde naam opzetten van een kledingmerk dat formeel los staat van de sigarettenfabrikant. In al deze gevallen gaat het feitelijk om reclame.

Een methode die de tabaksbedrijven hanteren sinds de opkomst van de sociale media is het promoten van sigaretten via jonge 'influencers' (personen met een groot bereik en volgers op sociale media). Zij posten dan foto's waarop ze aan het roken zijn, zonder dat het op het eerste zicht reclame lijkt (want verboden door de tabakswet).[23]

Roken zonder tabak

In 2007 kwam er een oplaadbare sigaret op de markt die niet alle schadelijke stoffen van de sigaret met tabak bevat, maar wel een kleine dosis nicotine. Voor de zware roker die maar niet kan stoppen zou dit een alternatief zijn, echter voor mensen die pas gestopt zijn kan deze namaaksigaret de drempel om weer te gaan roken verlagen. Na een rechtszaak in februari 2008 is het verboden reclame te maken voor deze e-sigaret aangezien ze als 'geneesmiddel' gezien wordt.

Zie ook

Galerij

  • Roken toegestaan
    Roken toegestaan
  • Verboden te roken
    Verboden te roken
  • Indianen en nieuwkomers in Nieuw-Nederland roken de vredespijp
    Indianen en nieuwkomers in Nieuw-Nederland roken de vredespijp
  • Turkse vrouwen roken een waterpijp (ca. 1910)
    Turkse vrouwen roken een waterpijp (ca. 1910)
  • Palestijn draait een sigaret gezeten op het dak van zijn huis
    Palestijn draait een sigaret gezeten op het dak van zijn huis
  • Wegwijzer naar rookruimte
    Wegwijzer naar rookruimte
  • Cover van de Vanity Fair, 30 juni 1877; de Ottomaanse staatsman Midhat Pasha
    Cover van de Vanity Fair, 30 juni 1877; de Ottomaanse staatsman Midhat Pasha
  • Dorothy Short als Mary Lane
    Dorothy Short als Mary Lane
  • Een lokale bewoner zit een sigaret te roken op een brug over de Calo-rivier
    Een lokale bewoner zit een sigaret te roken op een brug over de Calo-rivier
  • Roken in een bar in Montmartre
    Roken in een bar in Montmartre
  • Kroonprinses Luise laat Oberst von Köckeritz na het eten zijn gebruikelijke pijp roken en krijgt daarvoor complimenten van Frederik Wilhelm III
    Kroonprinses Luise laat Oberst von Köckeritz na het eten zijn gebruikelijke pijp roken en krijgt daarvoor complimenten van Frederik Wilhelm III
  • In Tokio mag men op straat niet roken, er zijn speciale rookruimtes
    In Tokio mag men op straat niet roken, er zijn speciale rookruimtes
  • Rokersbus voor het station in Tokio
    Rokersbus voor het station in Tokio
  • Roken voor de ingang; binnen is het niet toegestaan
    Roken voor de ingang; binnen is het niet toegestaan
  • Drinkende roker, geschilderd door Joos van Craesbeeck
    Drinkende roker, geschilderd door Joos van Craesbeeck


Op andere Wikimedia-projecten

Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Roken_(tabak)&oldid=56031221"