Komeet: verschil tussen versies

Koppelingen bewerken
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerkingNieuwere bewerking →
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Linkfix ivm sjabloonnaamgeving met AWB
Florrat (overleg | bijdragen)
2.571 bewerkingen
k →‎Externe links: +sjabloon
Regel 76: Regel 76:


{{Navigatie astronomie}}
{{Navigatie astronomie}}
{{Navigatie zonnestelsel}}
{{Commonscat|Comets}}
{{Commonscat|Comets}}


Versie van 3 aug 2009 03:50

Komeet Hale-Bopp (1997)

Kometen zijn kleine hemellichamen die in vaak erg elliptische banen rond een ster draaien en uit ijs, gas en stof bestaan ("vuile sneeuwballen"). Wanneer een komeet dicht genoeg bij een ster komt en warmer wordt smelt een deel van de materie waaruit ze bestaat om een zogenaamde coma (een atmosfeer) en/of een komeetstaart te vormen. Het vaste deel van de komeet wordt dan de komeetkern genoemd.

Kometen bestaan uit een kern (1-50 kilometer) met daaromheen een gaswolk (coma) van 100.000-1.000.000 kilometer groot en een of meerdere lange staarten (tot een miljard kilometer lang). De omlooptijd rond de ster kan een paar jaar tot vele duizenden jaren bedragen.

Uiterlijk en samenstelling

Staart van een komeet langs de zon
Simulatie van de baan van een komeet

Wanneer een komeet het zonnestelsel binnenvliegt, warmt ze op en begint het ijs waaruit ze samengesteld is te sublimeren. Dit gas vormt een wolk om de kern, die bekend staat als de coma. Door de geringe zwaartekracht van de komeetkern wordt de coma begrensd doordat de moleculen in deze wolk afgebroken worden onder invloed van zonlicht. De overgebleven, geladen molecuulfragmenten worden vervolgens opgeveegd door de zonnewind, die ze meesleept in de vorm van een staart. Deze ionenstaart kan miljarden kilometers lang zijn en wijst altijd van de zon af.

Kometen hebben vaak nog een tweede staart, de stofstaart. Deze staart bestaat uit stofdeeltjes, die de ruimte ingejaagd worden onder het geweld van het gas dat van de komeetkern verdampt. Deze deeltjes zijn - anders dan de gassen in de ionenstaart - zwaar genoeg om volgens de wetten van Kepler een gebogen baan te volgen. De stofdeeltjes in deze staart reflecteren zonlicht, waardoor de staart wit oplicht.

Oorsprong

Men neemt aan dat kometen restanten zijn van de tijd van de vorming van ons zonnestelsel, brokken ijs met afmetingen tussen 1 en 50 km die in de buitenste delen van de zonnenevel gevormd werden. Door gravitationele perturbaties, veroorzaakt door de zwaartekrachtsvelden van de grote planeten, kunnen ze in hun elliptische banen terecht komen waardoor ze in de binnenste delen van het zonnestelsel kunnen komen. Van kometen met kortere omlooptijden wordt gedacht dat ze uit de Kuipergordel afkomstig zijn (buiten de baan van Neptunus). Kometen met een langere omlooptijd hebben een oorsprong verder van de zon, in de zogenaamde Oortwolk. Ze hebben daarmee een andere oorsprong dan planetoïden.

De Oortwolk

Kometen hebben een elliptische baan. De Nederlandse astronoom Jan Hendrik Oort leidde in 1950 uit deze banen af, dat langperiodieke kometen afkomstig zijn uit een grote wolk op zo'n 10,000 astronomische eenheden van de zon (1 AE = gemiddelde afstand aarde-zon of ca. 150 miljoen km). Deze wolk wordt de Oortwolk genoemd. Af en toe wordt zo'n baan verstoord en raakt de komeet in een sterk excentrische baan die hem dicht in de buurt van de Zon brengt.

Bestand:Tempel 1 Deep Impact 5min.jpg
De kern van de komeet Tempel 1, gefotografeerd door de ruimtesonde Deep Impact. De komeetkern heeft een diameter van ongeveer 6 km.

De Kuipergordel

Een jaar later wees de Nederlands-Amerikaanse astronoom Gerard Kuiper erop dat er nog komeetachtige objecten over zouden moeten blijven in de buitenste planetaire gebieden nadat het zonnestelsel zich gevormd had. Hij suggereerde het bestaan van een gordel van "slapende" kometen net buiten de banen van de planeten op zo'n 30-100 AE afstand; deze gordel staat vandaag bekend als de Kuipergordel. We weten nu dat de Kuipergordel de bron is van kometen met een relatief korte omlooptijd. Objecten in de Kuipergordel kunnen soms door de zwaartekrachtinvloed van een ander object, dat bijvoorbeeld vlak langs beweegt, van baan veranderen zodat ze in de richting van de zon bewegen en daarna onder invloed van de zwaartekracht van de grote planeten verder naar binnen getrokken worden.

De Oortwolk is daarentegen de bron van kometen met een lange omlooptijd. Ze worden periodiek uit hun baan getrokken door externe invloeden, mogelijks de zwaartekracht van een passerende ster of een ander hemellichaam of getijdekrachten van de melkweg.

Behalve hun herkomst en de duur van hun omloop is er nog een verschil tussen kometen met korte omloop en kometen met lang omloop. Doordat de Oortwolk het hele zonnestelsel omringt, zijn de kometen uit deze wolk niet gebonden aan het vlak van de ecliptica, waardoor deze kometen van overal aan de hemel vandaan kunnen komen. De Kuipergordel ligt daarentegen in het vlak van de ecliptica en kometen uit de Kuipergordel bewegen daarom zelf in dit vlak.

De precieze samenhang tussen Oortwolk en Kuipergordel is niet bekend. Door middel van het onderzoek naar kometen en hun samenstelling hopen sterrenkundigen deze te ontrafelen.

Onderzoek naar kometen

Komeet 19/P Borrelly in infrarood
Komeet Linear

Kometen bevinden zich het overgrote deel van hun bestaan ver weg van de invloed van de zon en zijn in hun bevroren toestand niet veel veranderd sinds het ontstaan van het zonnestelsel. Het zijn tevens de bouwstenen van het buitenzonnestelsel. Tevens toont de geologie van de planeten aan dat ze onder een hevig bombardement van kometen en planetoïden lagen. De eerste tekenen van leven op aarde dateren van kort na die periode. Een mogelijke hypothese is dat zowel het water als de bouwstenen voor leven door middel van kometen op aarde is gekomen.

Vanwege dit verband met het ontstaan van het zonnestelsel, is er in de wetenschap een grote belangstelling voor kometen. Recente ruimtemissies zijn Giotto, Vega en ICE (1986, komeet Halley), Stardust (komeet Wild, brengt januari 2006 kometenstof terug naar aarde), Deep Impact (onderzocht het binnenste van komeet Tempel 1 door er een koperen kogel in te schieten, kwam aan op 4 juli 2005) en Rosetta (landt op komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko in 2015).

Bekende kometen

Veruit de bekendste komeet is de komeet Halley, vernoemd naar de Britse astronoom die er voor het eerst de omloopperiode van berekende (76 jaar). Recente met het blote oog zichtbare kometen waren die van Halley, Hyakutake, McNaught, die op het zuidelijk halfrond zelfs overdag zichtbaar was, en 17P/Holmes. De komeet Shoemaker-Levy 9 kwam in het nieuws omdat deze bij de ontdekking in 1993 al in stukken was gebroken, en ongeveer een jaar later te pletter sloeg op de planeet Jupiter. Deze komeet bood wetenschappers een unieke blik op de structuur van de komeetkern.

Kometen in fictie

Kometen werden vroeger beschouwd als aankondigers van belangrijke gebeurtenissen zoals de geboorte van een toekomstig groot leider of toekomstige rampen. Eén van de mogelijke verklaringen voor de Ster van Bethlehem in het Evangelie naar Matteüs is dat het ging om een komeet. De Italiaanse schilder Giotto di Bondone verbeeldde dit in zijn beroemde schilderij 'L'Adorazione dei Magi' en ESA's ruimtemissie Giotto naar komeet Halley is daarom naar hem vernoemd.

In sciencefictionverhalen worden kometen en planetoïden soms gebruikt als gemakkelijk ontginbare bronnen voor allerhande materialen. Soms worden kometen zelfs beschouwd als de woonplaats van toekomstige generaties 'ruimtebewoners' die in de Oortwolk en Kuipergordel in reusachtige steden in sommige uitgeholde kometen wonen. Zie bijvoorbeeld de verhalen van David Brin en Ben Bova.

Lijst van bekende kometen

La cometa, 1777- 1778

Bronnen

  • NASA's Deep Impact-perskit van juli 2005. [1]

Externe links

Zie de categorie Comets van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Komeet&oldid=17756822"