Woke
Woke (uitspraak: [wəʊk]?; Afro-Amerikaans-Engelse variant van woken; wakker geworden) is een term die verwijst naar het bewust zijn van racismeproblematiek en sociaal onrecht jegens minderheden in de samenleving.
De term wordt verschillend gebruikt. Vanaf ongeveer 2020 evolueert de term 'woke' steeds meer tot neerbuigende term, als beschuldiging van doorgeslagen politieke correctheid en wordt in verband gebracht met cancelcultuur en gedwongen zelfcensuur.[1][2][3] Het is onderwerp van internetmemes, sarcastisch gebruik en kritiek.[4]
Het wordt gebruikt in de Nederlandse uitdrukking 'woke zijn'.[5]
Oorsprong en gebruik[bewerken | brontekst bewerken]
Woke is een variant op het voltooid deelwoord van het Engelse to wake (up): wakker worden, ontwaken. Het is ontstaan uit het Afro-Amerikaans-Engels. In de antiracistische beweging staat 'woke' voor 'wakker geworden', gewekt, oftewel zich bewust geworden van het aanwezig zijn van racisme in de maatschappij.[6]
De zanger/gitarist Lead Belly gebruikte de term in een nummer dat werd uitgebracht in 1938, 'Scottsboro Boys'. Het nummer gaat over de negen Afro-Amerikaanse tienerjongens die vals beschuldigd werden van de verkrachting van een witte vrouw. In de tekst van het nummer adviseert Lead Belly om voorzichtig te zijn, 'woke' te blijven en je ogen open te houden.[7][8] Volgens Aja Romano van de Amerikaanse nieuws- en opiniewebsite Vox duidt dat op de noodzaak voor Afro-Amerikanen om op hun hoede te zijn voor racistisch geweld en bedreiging.[9] Het begrip werd in 1962 gebruikt in een artikel met een lijst van Afro-Amerikaans-Engelse slang-uitdrukkingen, geschreven door William Melvin Kelley.[10]
'Stay woke' (alert blijven op racisme) werd gepopulariseerd door het nummer "Master Teacher" uit 2008 van soulzanger Erykah Badu, door het refrein "I stay woke".[11][12]
In de jaren tien van 21ste eeuw is de term steeds meer gebruikt in de betekenis van 'alert op en bewust van maatschappelijke ongelijkheid'. Vooral met betrekking tot sociale ongelijkheid en racisme won de term snel aan populariteit op sociale media. Het kende met name een wijd gebruik na de dood van Michael Brown en de opkomst van de Black Lives Matter-beweging (BLM). Gaandeweg heeft het begrip zich steeds meer verbreed en verwijst nu naar alles wat men sociaal onrechtvaardig acht, zoals problemen van minderheden of zelfs klimaatverandering. De beweging die zich hiermee bezighoudt wordt wel aangeduid als de woke community.[13]
Tegelijkertijd werd de term ook opgepakt door politieke tegenstanders van BLM en van "linkse politiek" in het algemeen, die de term vaak in neerbuigende of beledigende zin gebruikten, in kritiek op of verwijten van intolerantie, overdreven politieke correctheid en identiteitspolitiek.[14]
Maatschappelijke impact[bewerken | brontekst bewerken]
In het onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]
Het woke-denken vatte met name post in de jaren 2010 op Amerikaanse universiteiten. Een groeiend bewustzijn van racisme en sociale ongelijkheid wakkerde de roep aan om verandering van ouderwetse academische waarden en gebruiken.[15] Zo zou onder andere de lesstof op universiteiten te veel gericht zijn op Westers ideeën en moest de inhoud gedekoloniseerd worden. Wat te conservatief was werd afgekeurd, dus bepaalde gastsprekers, vaak rechtse denkers, werden geboycot. Ook pleitten studenten voor aanpassing van het taalgebruik dat te veel is ingericht op meerderheidsgroepen en te weinig inclusief is, en er werden safe spaces ingericht, als plekken waar subgroepen zich kunnen onttrekken aan vooroordelen en discriminatie.[14][16]
Naast positieve reacties stuitten de veranderingen soms ook op verzet. Enkele docenten beklaagden zich, nadat studenten eisten dat werken van blanke auteurs als Plato en Aristoteles uit het curriculum verwijderd werden. De werken van deze Griekse filosofen werden als eerste behandeld (in het eerste semester) en dat zou volgens de studenten racistisch zijn.[17] Een hoogleraar evolutiebiologie aan de Harvard universiteit werd transfobie verweten omdat ze weigerde de term 'zwangere personen' te gebruiken. Met deze term zou verduidelijkt moeten worden dat behalve vrouwen ook transmannen en non-binaire personen zwanger kunnen zijn.[18]
De roep om meer aandacht voor racisme, diversiteit en lhbti-rechten in het onderwijs bleef desondanks toenemen en vanuit Amerikaanse universiteiten verspreidde de woke-cultuur zich naar andere landen zoals Groot-Brittannië, Denemarken, Frankrijk en Nederland, waar het echter eveneens op weerstand stuitte.[19] In juli 2021 werd in een interview in de Volkskrant door een aantal Nederlandse academici de vrees uitgesproken dat de academische vrijheid wordt bedreigd door een lichting 'woke' studenten die soms op basis van één woord aannemen dat men woke is of juist niet. Dit zou bij docenten en studenten leiden tot zelfcensuur, die de academische vrijheid bedreigt.[20]
Floris van den Berg, schrijver van het Wokabulary. Kritisch wokewoordenboek (2022), noemt woke eveneens een bedreiging voor de academische vrijheid, vooral in de humanities, alsook voor het streven naar objectiviteit. Maar hij ziet ook elders problemen. Hij constateert dat woke vaak samengaat met onverdraagzaamheid. Alle kritiek op woke wordt door het radicale deel meteen weggezet als racistisch en fascistisch.[3]
In de commercie[bewerken | brontekst bewerken]
De uitspraak "Get woke, go broke" (Engels voor "word woke, ga failliet"), oorspronkelijk van schrijver John Ringo,[21] werd een omstreden term om te verwijzen naar commerciële organisaties die door sociaal rechtvaardige campagnes een financieel verlies zouden lijden.[22] Zo ontving een reclame van scheermessenmerk Gillette waarbij mannelijk gedrag ter discussie werd gesteld veel kritiek en leed moederbedrijf Procter & Gamble in 2019 een verlies van 5,24 miljard dollar.[23] De term vergaarde enige populariteit onder marketingexperts maar het gesuggereerde oorzakelijk verband werd niet aangetoond. In het geval van P&G was het verlies hoofdzakelijk te wijten aan valutaschommelingen en een al langer krimpende markt.[24]
Populaire cultuur[bewerken | brontekst bewerken]
In 2021 verwijderde attractiepark de Efteling de theekopjesattractie Monsieur Cannibale. De attractie werd verwijderd omdat deze volgens de Efteling vanwege de karikatuur van een zwart persoon niet meer paste in deze woke-tijd.[25][26][27]
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Bronnen, noten en/of referenties
Literatuur
|
. RedState (