Werkkampen voor jonge werklozen (1932-1940)

Ingang werkkamp 't Wijde Veld

Jonge werklozen in Nederland kregen tussen 1932 en 1940, tijdens de crisis van de jaren 1930, op vrijwillige basis de gelegenheid om in zogenoemde leer- en werkkampen even te ontsnappen aan het doelloze werklozenbestaan.

Initiatief van maatschappelijke organisaties

Tijdens de crisis van de jaren 1930 steeg de werkloosheid in Nederland tot ongekende hoogte. De overheid zette werkverschaffingsprojecten op, waaraan volwassen werkloze mannen verplicht moesten meedoen. Vanaf 1932 gingen maatschappelijke organisaties werkkampen opzetten speciaal voor jonge werklozen, waarvoor zij zich vrijwillig konden aanmelden. De belangrijkste waren:

• Centrale voor werklozenzorg, gesticht op initiatief van den Raad van Nederlandse Kerken voor Praktisch Christendom.
• Nationale Rooms-Katholieke commissie voor jeugdwerklozenzorg
• Moderne Centrale voor werklozenzorg

Naast deze roomse, protestantse en socialistische zuil creëerde de overheid de Federatie voor werkkampen als een neutrale federatie waaronder alle initiatieven werden gebundeld die niet onder een van de drie ideologische zuilen pasten. De organisaties zorgden zelf voor het benodigde geld. De overheid stelde pas vanaf 1936 gedeeltelijke subsidie beschikbaar ter ondersteuning van deze maatschappelijke initiatieven. Voor de deelnemers aan een jeugdwerkkamp was alles gratis, waarbij men er vanuit ging dat de reis naar het kamp op de fiets ging.

Paden schoonmaken op landgoed De Ginkel

Werken, leren en ontspannen

Aanvankelijk richtte men zich alleen op jongens. In het algemeen waren de leeftijdsgrenzen 16-24 jaar met kleine variaties, in een enkel geval mochten jeugdigen vanaf 14 jaar meedoen. In eerste instantie was de doelstelling de jongens ‘uit het onzalige nietsdoen’ te halen om ze daarna ‘meer opgefrist in de maatschappij terug te laten keren’. Die werkkampen duurden één of twee weken en het woord werkkamp werd gebruikt om aan te geven dat het geen vakantiekampen waren. De jongens logeerden in bestaande jeugdhuizen, internaten, barakken of tenten. Een gebruikelijke dagindeling was: ’s morgens werken, ’s middags sport, spel of excursies, ‘s avonds geestelijke ontwikkeling. Het ging om lichamelijk werk in de buitenlucht, meestal graaf- en spitwerk of bosonderhoud. De inhoud van de geestelijke ontwikkeling werd bepaald door de zuil die het werkkamp organiseerde.

In enkele grote steden waren er jeugdtehuizen voor werklozen waar ze in de winter niet alleen ontspanning vonden maar ook konden meedoen aan handenarbeid, zoals het maken van kinderspeelgoed voor Sinterklaas. In de zomer werd het zwemmen, atletiek, cursussen in de buitenlucht e.d. Soms organiseerde zo’n jeugdhuis ook een werkkamp in de provincie.

Behoud van werklust

Vanaf 1934 werd voor de jeugdkampen ‘het behoud van werklust’ als het belangrijkste element gezien. Er kwamen lange werkkampen van ten minste acht weken en er werd tot 40 uur per week gewerkt. Het verblijf was helemaal verzorgd en in deze lange kampen werd het geleidelijk normaal dat de werkloze jongens een beetje zakgeld kregen voor hun werk.

Vanaf 1938 werden er in enkele werkkampen beroepsopleidingen aangeboden bijvoorbeeld voor vissers en landarbeiders. Ook kregen werkloze meisjes de kans een dienstbodenopleiding te volgen.

Het einde

In de loop van 1939 werd de belangstelling voor de jeugdwerkkampen minder. Mensen vonden weer vaker een echte baan of ze moesten in militaire dienst bij de algemene mobilisatie in augustus. Al snel na de Duitse bezetting in 1940 ging de Nederlandse Arbeidsdienst zich met de werkkampen bemoeien en kregen ze een ander karakter.

Literatuur

• Zorg voor werklooze jeugd, rapporten en wenken; Samengesteld door de Landelijke Commissie ter bestrijding van de gevolgen der jeugdwerkloosheid Amsterdam 1932
• Arbeidskans in arbeidsnood, bestrijding van de moreele gevaren der werkloosheid; Uitgave van de Centrale voor werkloozenzorg, Utrecht 1934
• Balen, mr. W.J. van. Het werkende land, opbouw van Nederland in moeilijke tijden, Tjeenk Willink, Haarlem 1936
• Werkloze jeugd, bemoeiingen en ervaringen, leer- en werkkampen voor jeugdige werklozen, uitgave AJC Amsterdam 1934

Overzicht jeugdwerkkampen

Plaats	Onderkomen	Initiatiefnemer	Vorm	Werkzaamheden	Zuil
Amerongen		Zuider Volkshuis Rotterdam	Kort		Federatie voor werkkampen
Apeldoorn	Groote Woudhuis	Ned Rotaryclub	kort	cursussen 1934-1936	Federatie voor werkkampen
Appelscha	kamphuis Us Blau Hiem	Jeugdbond voor Onthouding	kort/lang	verbouwen jeugdherberg aanleggen openluchttheater aanleggen wandelpaden	Federatie voor werkkampen
Baarn	vakantieoord De Liebaard	St Josephs-Gezellen-Vereeniging	kort	voor werkloze gezellen uit Amsterdam	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Baarn	gemeenschapsoord Drakenburg	RK-Werkliedenvereniging	lang	bouw RK gemeenschapsoord	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Bakkeveen	Allardsoog	Vereniging tot stichting van volkshogescholen	kort/lang	aanleggen moestuin bouwen boerderij	Federatie voor werkkampen
Bakkum	vakantiehuis De Eenheid	AMVJ	lang	aanleggen sportvelden betuining duinmeer	Federatie voor werkkampen
Beekbergen	De Kuil barakken	Vrijzinnig Christelijke Jeugd	lang	ontginningswerk o.l.v. Heidemaatschappij	Centrale voor werklozenzorg
Bennekom	tehuis De Born	Bond van sociaal-democratische Vrouwenclubs	kort/lang	naaiwerk, huishoudelijk werk, tuinwerk	Moderne Centrale
Bentveld	conferentiehuis	De Woodbrookers	kort/lang	cursussen, leerzame en prettige dagen	Moderne Centrale
Blaricum	Meenthuis	Moderne Metaalbewerkersbond	kort/lang	tribune in orde brengen aanleggen speelterrein maken amfitheater	Moderne Centrale
Chaam	Het Putven, barakken	Centrale voor werklozenzorg	lang	wegverharding bouw zieken- en logeerkamer onderhoud bossen	Centrale voor werklozenzorg
Crailo	werkkamp Gooiland, barakken	Centrale voor werklozenzorg	lang	heidewerk archeologische afgraving Lange Heul	Centrale voor werklozenzorg
De Steeg (Gelderland)	Ons Jeugdhuis	bisdom Haarlem, speciaal t.b.v. Rotterdam	kort	oude pastorie ombouwen tot jeugdhuis	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Den Dolder	Ernst Sillem hoeve	Nederlands Jongelings Verbond	kort	aanleg wandelpaden verfraaien en vergroten koetshuis van oude stal paviljoen maken	Centrale voor werklozenzorg
Ede	Werkkamp 't Wijde Veld, barakken	landgoed De Ginkel	lang	bosonderhoud, aanleggen fietspad	Centrale voor werklozenzorg
Egmond-Binnen	landgoed Vredesteyn, barakken	Adelbertus Priorij	lang	graafwerk t.b.v. herbouw abdij bouw boerderij	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Emmen	Nieuw-Dordrecht	Centrale Commissie	lang	inrichten jeugdherberg grondwerk voor nieuw sportterein VV Erica	Federatie voor werkkampen
Ginneken	KJV-huis	Katholieke Jongeren Vereniging	kort	bezigheid en sport voor werkzoekende jonge onderwijzers en intellectuelen	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Ginneken	Internaat Bouvigne, voor meisjes	Nationale Rooms-Katholieke commissie	lang	dienstboden opleiding	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Ginneken	jeugdherberg Mariëndal	Nederlandse Rotaryclub	kort	opknappen jeugdherberg en tuin	Federatie voor werkkampen
Ginneken	jeugdherberg Mariëndal	Katholieke Jonge Middenstands Vereniging	kort	werkkamp voor middenstandsjongeren	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Goirle	vacantieoord De Bocht	dekanale jeugdraad Rotterdam	kort	plantsoen verzorgen, banken maken egaliseren sportveld	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Haaren	Huize Gerra	Katholieke Jongeren Vereniging en RK-bond De Jongen Werkman	kort	aanleggen openluchttheater	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Haarlem	Huize Bloemhof, zusterhuis	Nationale Rooms-Katholieke commissie	lang	dienstbodenopleiding	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Haarlem	Internaat voor meisjes	Centrale voor werklozenzorg	lang	dienstbodenopleiding	Centrale voor werklozenzorg
Hattem	Huize IJsselsteyn, vaartuig ‘Koningin Wilhelmina’	stichting Ned. Volkskracht	lang	opleiding voor schippers	Federatie voor werkkampen
Havelte	Hunehuis	Arbeiders Jeugd Centrale	kort	leer- en werkkamp voor jeugdige werklozen uit Friesland, Groningen en Drenthe	Moderne Centrale
Heemskerk	Slot Assumburg	Nederlandse Jeugdherbergcentrale	kort	slot inrichten als jeugdherberg	Federatie voor werkkampen
Hollandsche Rading		Ons Huis Amsterdam	kort		Federatie voor werkkampen
Huizen	Meenthuis	AJC	kort	diverse activiteiten, sport, ontspanning	Moderne Centrale
Hulshorst	kampeerterrein	Nederlands Jongelings Verbond	kort	rooien bomen, aanleg paden	Centrale voor werklozenzorg
Klimmen	jeugdherberg Rivieren	Nederlandse Jeugdherbergcentrale	lang	verbeteren grachten kasteel Rivieren	Moderne Centrale
Kortehemmen	jeugdherberg in Hemrik	De Woodbrookers	kort	bouw gemeenschapshuis Woodbrookers	Moderne Centrale
Lunteren	kampeerterrein Scheleberg	Alg. Ned. Bond van Handels- en Kantoorbedienden	kort	wegaanleg, aanleg openluchttheater	Moderne Centrale
Midlaren	GCJMV-gebouw	Groninger Christelijke Jonge mannen ver.	kort	een fietsgebouwtje en aanplantingen	Centrale voor werklozenzorg
Noordwijk	jeugdherberg Duinark	stichting De Amsteloever	kort		Centrale voor werklozenzorg
Noordwijk	thuis	commissie jeudige werklozenzorg Noordwijk	kort	bosonderhoud	Federatie voor werkkampen
Nunspeet	Ronde Huis, barakken	De Arend, instituut voor de rijpere jeugd Rotterdam	lang	boswerkzaamheden	Federatie voor werkkampen
Oirschot	Witte Bergen, barakken	Katholieke Jongeren Vereniging en RK-bond De Jongen Werkman	lang	vormings- en ontspanningscentrum: bouw en inrichting omgeving	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Ommen	Kamp Eerde, barakken	Centrale voor werklozenzorg	lang	verzorgen bossen landgoed	Centrale voor werklozenzorg
Oostelbeers	landgoed De Baast, barakken	Nationale Rooms-Katholieke commissie	lang	ontginning landgoed	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Oosterhout	Nationale Rooms-Katholieke commissie	Katholieke Jongeren Vereniging	kort	voorbereiding op driemaandelijkse dienstbodenopleiding	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Oosterhesselen	De Klencke	Jeugdbond voor Onthouding	kort		Federatie voor werkkampen
Oostvoorne	De Schaapskooy, barakken	Centrale voor werklozenzorg	lang	behoud duinmeer	Centrale voor werklozenzorg
Ossendrecht	Volksabdij Onze-Lieve-Vrouw ter Duinen	Nationale Rooms-Katholieke commissie	lang	bouwen van een huis egaliseren terrein	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Oudemirdum	Werkkamp Elfbergen, barakken	Provinciaal comité voor werklozenzorg	lang	verbetering afwatering, verbreding wegen	Centrale voor werklozenzorg
Roden	Werkkamp Roden, barakken en paviljoen	Centrale voor werklozenzorg	lang	aanleg voetvalveld, ontginning heide, wegenaanleg, zwembad met strand	Centrale voor werklozenzorg
Rumpen	"Ons Werkkamp", houten noodwoningen	Nationale Rooms-Katholieke commissie Kruisvaarders van Sint-Jan	lang	project Ouverberg: riolering, demping moeras, afbouw voetbalveld project Hokkelenberg: speeltuigen, aanleg paviljoentjes	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Rumpen	Ouverberg, houten noodwoningen	Centrale voor werklozenzorg	lang	demping moeras	Centrale voor werklozenzorg
Schaarsbergen	landgoed De Kemperberg	RK-bond De Jonge Werkman	lang	boswerkzaamheden	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Seppe	rusthuis De Wildert, tentenkamp	Provinciale comité's voor werklozenzorg	lang	aanleg zwembad, openluchttheater en wandelwegen	Centrale voor werklozenzorg
Soesterberg		Vrijzinnig Christelijke Jeugd Centrale	kort		Centrale voor werklozenzorg
Venlo	jeugdhuis In ’t Groenewold	RK Werkliedenverbond RK bond De Jonge Werkman	kort	sociale retraite: arbeid en ontspanning	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Vierhouten	De Paaschheuvel	Arbeiders Jeugd Centrale	kort/lang	bouw en exploitatie boerderij openluchttheater	Moderne Centrale
Vierhouten	De Vosseberg	NVV Landarbeidersbond NVV Bouwarbeidersbond	lang	bouw conversatiezaal landbouwcursussen	Moderne Centrale
Wassenaar	Huize drie koningen	Nationale Rooms-Katholieke commissie	lang	dienstbodenopleiding 3 maanden	Nationale Rooms-Katholieke commissie
Weerselo	Stiftsgebouw	comité Vrouwen-crisiszorg Twente	kort	NH-kerk inrichten als rustoord voor vrouwen van werklozen en werkloze meisjes	Centrale voor werklozenzorg
Vlissingen	Fort de Ruyter	Amsterdamse burgerwacht	kort	restaureren fort	Federatie voor werkkampen
Zeist	kampeerplaats Het Ruige Veld bij conferentiehuis Woudschoten	Nederlandse Christen Studenten Vereniging en CNV	kort	werk- en leerkamp	Centrale voor werklozenzorg

Bronnen, noten en/of referenties