1040-1049

De jaren 1040-1049 (van de christelijke jaartelling) zijn een decennium in de 11e eeuw.

Belangrijke gebeurtenissen

Europa

• Sámuel Aba is aanvoerder van een groep die koning Peter Orseolo van de Hongaarse troon verdrijft en dwingt om zijn toevlucht te zoeken bij de rooms-Duitse koning Hendrik III. Sámuel Aba wordt tot nieuwe koning uitgeroepen. Hij tracht door een verlaging van de belastingen de vrije mannen aan zijn kant te krijgen. Hierdoor en door het feit, dat het heidendom onder zijn regering een nieuwe opleving kent, geraakt hij in conflict met de Kerk, Ook de adel keert zich in toenemende mate van de koning af, omdat Sámuel Aba zijn overwicht tegenover de lagere lagen van de maatschappij inperkt.
• Een groot deel van de edelen komt in opstand tegen Sámuel Aba en steunt Peter als koning. Hendrik III maakt hiervan gebruik door opnieuw tegen Hongarije ten oorlog te trekken. Hij bekampt het Hongaarse leger in de slag bij Menfö op 5 juli 1044, en Peter Orseolo wordt voor een korte periode weer op de Hongaarse troon verheven. Sámuel Aba wordt gevangen genomen en geëxecuteerd.
• De macht van de Noormannen in het zuiden van Italië is zo sterk gegroeid dat Paus Leo IX zich genoopt ziet persoonlijk in te grijpen.
• Keizer Hendrik III laat de Keizerpalts Goslar herbouwen.
• In Italië onderwerpt Hendrik de adel van Rome en het zuiden van Italië. Veel rechten die door zijn vader zijn gegeven, worden door Hendrik weer ingetrokken. Het verzet onder de Italiaanse adel tegen de Duitse koning groeit. Hendriks pogingen om door diplomatie de Italiaanse Normandiërs voor zich te winnen en zich door hen als heer te laten erkennen, mislukken compleet.

Aartsbisschop Bardo van Mainz en markgraaf Ekhard II van meißen voeren het Thüringse leger aan, dat vanuit het noorden optrekt om koning Hendrik III in zijn veldtocht tegen het hertogdom Bohemen te ondersteunen. Hij dringt met succes verder tot over de Eger, maar door het ongeluk van het koninklijke leger (zijn nederlaag in de eerste slag bij Chlumec) evenwel tot de omkeer gedwongen. In het volgende jaar kan door de vereniging van beide voor Praag de hertog Břetislav I tot onderwerping worden gedwongen.

• Stefan Vojislav van Duklja komt succesvol in opstand tegen de Byzantijnen. Ook andere Servische gebieden sluiten zich aan bij zijn rijk, dat bestaat van 1040 tot 1052.

Nederlanden

• Graaf Dirk IV van Holland breidt zijn grondgebied uit tot aan Heusden, wat leidt tot een strafexpeditie door Keizer Hendrik III.
• Graaf Dirk sluit een verbond met Godfried met de Baard, de hertog van Opper-Lotharingen en de graven van Vlaanderen en Henegouwen. Hierop volgt in 1047 een tweede strafexpeditie waarbij de keizer de plaats Vlaardingen en de grafelijke burcht te Rijnsburg verovert. De burcht wordt geheel verwoest. Tijdens de terugtocht lijdt de keizer echter grote verliezen waardoor Dirks bondgenoten nu ook openlijk tegen de keizer in opstand komen. In 1049 wordt Dirk IV door de bisschoppen van Metz, Luik en Utrecht in de val gelokt en gedood.
• Valkenburg wordt gesticht.
• Oldenzaal krijgt marktrecht en mag zowel een week- als een jaarmarkt houden.

Midden-Oosten

• Nederlaag van de Ghasnavieden in de oorlog tegen de Seltsjoeken.
• In 1042 begint de Byzantijnse keizer Constantijn IX Monomachos met de wederopbouw van de Heilig Grafkerk, die in 1048 wordt voltooid.

Godsdienst

• Berengarius van Tours , hoofd van de kapittelschool te Chartres, ontkent dat enige materiële verandering in de elementen van brood en wijn nodig is om de eucharistische aanwezigheid te verklaren. Dit lokt een aanzienlijk oproer uit.

Belangrijke personen

• Keizer Hendrik III
• koning Macbeth van Schotland (overleden in 1057)
• Godwin van Wessex (overleden in 1053)
• Rodrigo Díaz de Vivar (geboren in 1040)
• Hardeknoet komt terug op de Engelse troon.
• Peter Ursoleo wordt voor de tweede keer koning van Hongarije (r. 1038 - 1041, 1044 - 1046).

Zie de categorie 1040s van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.