Bourgondische Kreits

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
De Bourgondische Kreits binnen het Heilige Roomse Rijk. Na de Transactie van Augsburg in 1555.
Staatkundige geschiedenis
van de Nederlanden
Noordelijke Nederlanden Zuidelijke Nederlanden Heilige Roomse Rijk &
Duitse Bond
Gouwen van Midden-Francië Gouwen van Midden-Francië Gouwen van Oost-Francië

Gelre

Utrecht

Friesland

Groningen

Ommelanden

Holland

Zeeland

Vlaanderen

Brabant

Henegouwen

(e.a.)

Luik

Loon

Stavelot-Malmedy

Ravenstein

Horn

Thorn

Bouillon

Gronsveld

(e.a.)

1384
Bourgondische Nederlanden
1482
Habsburgse Nederlanden
1543
Zeventien Provinciën
(vanaf 1566 in opstand)
1588
Republiek
der Zeven Verenigde Nederlanden
1585
Spaanse Nederlanden
1713
Oostenrijkse Nederlanden
1795
Bataafse Republiek
1794
Eerste Franse Republiek
1806
Koninkrijk Holland
1810 1804
Eerste Franse Keizerrijk
1813
Vorstendom der Nederlanden
1814
Generaal-
gouvernementen
1815
Verenigd Koninkrijk
der Nederlanden
1815
Groothertogdom Luxemburg

1839
Hertogdom Limburg

1830 (1866)
Koninkrijk der Nederlanden


1830
Koninkrijk België


1848 & 1867
Groothertogdom Luxemburg

De Lage Landen in de Bourgondische en Westfaalse Kreitsen in 1560.

De Bourgondische Kreits (Duits: Burgundischer Kreis, d.w.z. 'Bourgondische Kring') was een van de tien kreitsen binnen het Heilige Roomse Rijk, te weten degene die vanaf 1512 de gewesten van de Habsburgse Nederlanden en de Franche-Comté omvatte. De eerste indeling in Kreitsen dateerde van 1500. In 1512 werd de Bourgondische Kreits afgesplitst van de Nederrijns-Westfaalse Kreits. De kreits omvatte alle landen ten westen van Utrecht en Gelre en ten westen en ten zuiden van de Maas. In 1549 werden de Habsburgse gebieden binnen de Kreits door een Pragmatieke Sanctie een door de Habsburgse dynastie bezeten dynastieke eenheid die door latere historici de Zeventien Nederlanden werd genoemd.

Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]

Door een combinatie van huwelijkspolitiek en veroveringen werden de Lage Landen in de loop van de 15e en 16e eeuw verenigd door de Bourgondiërs, die hierin aansluitend werden opgevolgd door de Habsburgers. De Habsburgers hadden alleen werkelijke macht in hun eigen Oostenrijkse gebieden, ze hadden daar de zogenaamde Hausmacht. Het huis Habsburg leverde dan wel regelmatig de keizer van het Heilige Roomse Rijk, maar in het vrij losse statenverband van het Rijk waren de individuele heersers van de deelstaten vaak de echte machthebbers.

In de Nederlanden echter deelde de keizer wel degelijk de lakens uit. Door het huwelijk van keizer Maximiliaan I met Maria van Bourgondië waren de lage landen overgenomen als persoonlijke 'erfenis' van het voorgaande Bourgondische huis, en daar regeerde de Roomse keizer keizer Karel V tegelijk ook als hertog van Brabant, graaf van Vlaanderen, heer van Mechelen, enzovoorts. Toen in 1543 in het Traktaat van Venlo het hertogdom Gelre aan zijn bezittingen werd toegevoegd, ontstond uiteindelijk een min of meer aaneengesloten gebied.

De administratieve vereniging van dit conglomeraat kwam er in 1548 met de Transactie van Augsburg waarmee de Zeventien Provinciën voor het grootste deel werden losgemaakt uit het Rooms-Duitse rijksverband. De banden met het Heilige Roomse Rijk werden drastisch beperkt. De Staten-Generaal van de Nederlanden waren niet langer onderhorig aan de Rijksdag, hoewel er nog wel een jaargeld aan de keizer betaald werd. Dit was een politiek succes voor Maria van Hongarije, die zich als landvoogd van de Nederlanden had verzet tegen de Rijksbond van loyale staten die haar broer keizer Karel V had willen stichten. Een jaar later slaagde Karel er in, de erfopvolging voor deze kreits te regelen. Dit werd bezegeld in de Pragmatieke Sanctie (1549), die bepaalde dat de Bourgondische Kreits vanaf dan als dynastieke eenheid zou verder bestaan.

Het prinsbisdom Luik, het hertogdom Bouillon, het graafschap Horn, de rijksabdijen Stavelot-Malmedy en Thorn, het sticht Kamerijk met de stadsgemeente Kamerijk, Ameland, het land van Cuyk, Bommel, Ravenstein en de Vijfherenlanden behoorden sinds 1500 tot de Nederrijns-Westfaalse Kreits, en bleven vooralsnog volop Rooms-Duits.

De Bourgondische Kreits onderging evenwel een drastische verandering bij de onafhankelijkheid van de Republiek der Verenigde Nederlanden in 1581. Hoewel de nieuwe staat al snel erkend werd door o.a. Frankrijk en Engeland zou het tot 1648, met de Vrede van Münster, duren voordat ook de Spaanse en Oostenrijkse Habsburgers tot erkenning overgingen. Vanaf 1648 werd erkend dat de Republiek geen deel meer uitmaakte van de Bourgondische Kreits, die daarmee goeddeels zijn betekenis verloor. In 1678 ging de Franche-Comté van Spaanse in Franse handen over, waarna het aan de Habsburgers resterende gedeelte werd aangeduid als de Spaanse en later de Oostenrijkse Nederlanden. Door de inlijving in 1797 van de linker Rijnoever bij de Franse Republiek verdween de Bourgondische Kreits.

Tot de kreits behorende landen[bewerken | brontekst bewerken]

naam toetreding uittreding opmerking
Neder-Lotharingen titel verbonden met hertogdom Brabant
Hertogdom Brabant 1512 1648, 1797 Staats-Brabant en Spaans-Brabant
Hertogdom Limburg 1548 1797
Hertogdom Luxemburg 1548 1797
Hertogdom Gelre 1548 1648, 1713 Opper-Gelre blijft deel tot de vrede van Utrecht
Graafschap Vlaanderen 1512 1797
Graafschap Artesië 1512 1678 Vrede van Nijmegen
Vrijgraafschap Franche-Comté 1512 1678 Vrede van Nijmegen
Graafschap Henegouwen 1512 1797
Graafschap Holland 1512 1648
Graafschap Zeeland 1512 1648
Graafschap Namen 1512 1797
Graafschap Zutphen 1548 1648
Markgraafschap Antwerpen 1512 1797 deel van Brabant
Heerlijkheid Friesland 1548 1648
Heerlijkheid Utrecht 1548 1648
Heerlijkheid Overijssel 1548 1648 inclusief Drenthe (landschap)
Heerlijkheid Groningen 1548 1648
Heerlijkheid Valkenburg 1548 1648, 1797 Staats en Spaans Valkenburg
Heerlijkheid Daelhem 1548 1648, 1797 Staats en Spaans Daelhem
Land van 's-Hertogenrade 1512 1648, 1797 Staats en Spaans 's-Hertogenrade
Heerlijkheid Salins titel verbonden met Franche-Comté
Heerlijkheid Mechelen 1512 1797
Maastricht 1548 1648 condominium Luik en Brabant
Markiezaat Bergen op Zoom 1512 1648 deel van Brabant
Walhain-Saint-Paul 1512 1797 deel van Brabant
Baronie Breda 1512 1648 deel van Brabant
Sombreffe 1512 1797 deel van Brabant
Rodemachern 1548 1797 deel van Luxemburg
Neuerburg 1548 1797 deel van Luxemburg
Manderscheid 1548 1797 deel van Luxemburg
Kronenburg 1548 1797 deel van Luxemburg
Abdij van Echternach 1548 1797 deel van Luxemburg
Batenburg 1548 1648 deel van Gelre
Bergh 1548 1648 deel van Gelre
Bronkhorst 1548 1648 deel van Gelre
Bylandt 1548 1648 deel van Gelre
Graafschap Culemborg 1548 1648 omstreden tussen Holland en Gelre
Egmond 1512 1648 deel van Holland
Heerlijkheid Jever 1531 1575 als leen van Keizer Karel V
Baronie IJsselstein 1512 1648 deel van Holland

Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]

P.L Nève, Het Rijkskamergerecht en de Nederlanden, Assen (1972)

Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]