Gulpen
Plaats in Nederland 
| |||
|---|---|---|---|
 (Details) | |||
  | |||
| Situering | |||
| Provincie | .svg){kind=small} Limburg
| ||
| Gemeente |  Gulpen-Wittem
| ||
| Coördinaten | 50° 49′ NB, 5° 53′ OL | ||
| Algemeen | |||
| Inwoners (2021-01-01) |
3.970[1] | ||
| Overig | |||
| Postcode | 6270-6271 | ||
| Netnummer | 043 | ||
| Woonplaatscode | 1225 | ||
| Belangrijke verkeersaders | N278 | ||
| Foto's | |||
| |||
| Gulpen gezien vanaf de Gulperberg | |||
| |||
Gulpen (Limburgs: Gullepe; Frans: Galoppe) is een Nederlandse plaats in het Zuid-Limburgse Heuvelland met 3.970 inwoners (2021). Het is de hoofdplaats van de gemeente Gulpen-Wittem. De gehele gemeente Gulpen-Wittem telt bijna 15.000 inwoners.
Ligging, natuur en landschap[bewerken | brontekst bewerken]
Het dorp is gelegen bij de samenvloeiing van de Geul en de Gulp, op een hoogte van ongeveer 95 meter. De kern ligt aan de zuidzijde tegen de Gulperberg (157 m) aan. De 'berg' is een uitloper van het Plateau van Crapoel dat hier steil eindigt. Vanuit het zuidwesten mondt het Gulpdal uit in het Geuldal. Verder naar het zuiden liggen op de hellingen van het plateau enkele bossen: het Dunnenbos, het Wagelerbos en daarachter het Schweibergerbos. In het westen ligt op een helling het Osebosch. De noordzijde van het dorp is op de zuidhelling van de Beversberg gebouwd, waarnaast de Dolsberg (161 m) ligt.
In de nabijheid van Gulpen liggen de buurtschappen Ingber, Euverem, Cartils en Berghem. Omringende dorpen zijn Wijlre, Wittem, Margraten en Reijmerstok.
Geschiedenis[bewerken | brontekst bewerken]
Gulpen ontstond in de vroege middeleeuwen nabij de plaats waar de Gulp in de Geul uitmondt. In de vroege middeleeuwen werd iets ten noorden van de huidige dorpskern een mottekasteel gebouwd op een van de Dolsberg afgesneden heuvel, de zogenaamde Gracht Burggraaf. Omstreeks 1288 werd deze burcht verlaten en namen de bewoners hun intrek in de zuidelijker gelegen Nuwenberge, het latere Kasteel Neubourg. Einde 13e eeuw werd Gulpen een zelfstandige heerlijkheid in het Land van 's-Hertogenrade.
.jpeg)
Het Partagetraktaat van 1661 bepaalde dat Gulpen tot het Staatse deel van 's-Hertogenrade ging behoren, meestal aangeduid als Staats-Overmaas. Dat hield tevens in dat de protestanten er gelijke rechten kregen als de katholieken. De parochiekerk moest door beide gezindten als simultaankerk gedeeld worden. Pas in 1837 kregen de protestanten een eigen kerk, het Leopoldskerkje.
In de achttiende eeuw kocht graaf Ferdinand Adolf van Plettenberg Gulpen. Zijn opvolger moest het vanwege financiële problemen in 1769 alweer verkopen. In deze periode waren leden van de Maastrichtse magistratenfamilie Van Slijpe schout van de hoofdbank Gulpen.[2]
De aanwezigheid van veel water zorgde voor de activiteiten van leerlooiers, bierbrouwers en forellenkwekers. De Gulpener Bierbrouwerij ontstond in 1825. Omstreeks hetzelfde jaar werd de rijksweg van Maastricht naar Aken aangelegd. Hierdoor verschoof het dorpscentrum enigszins in zuidelijke richting.
In 1924 werd een chocoladefabriek geopend, onder de naam: 't Geuldal. Deze vervaardigde vooral rumbonen.
In 1982 werd de gemeente Gulpen uitgebreid met de kern van de gemeente Wijlre. Tot 1999 vormde Gulpen, tezamen met een aantal andere kernen, de gelijknamige gemeente Gulpen. Sinds genoemd jaar is deze gemeente samengevoegd met de voormalige gemeente Wittem tot de fusiegemeente Gulpen-Wittem.
Bezienswaardigheden[bewerken | brontekst bewerken]
- Op het oude kerkhof staat de oude kerktoren van het dorp. Een romaanse toren die waarschijnlijk uit de 11e eeuw dateert en het enige nog bestaande deel is van een middeleeuwse dorpskerk. Gezien haar bouw (muren van 1,5 tot 2 m dikte) en haar ligging heeft zij waarschijnlijk oorspronkelijk tevens als verdedigingstoren gediend, waar ook de plaatselijke bevolking bij dreigend gevaar haar toevlucht kon zoeken.
- De huidige neoromaanse Sint-Petruskerk dateert uit 1924 en werd ontworpen door Caspar Franssen.
- In de periode 1830-1967 stond in Gulpen het hervormde Leopoldskerkje, dat in de jaren 1950 vervangen werd door de Toeristenkerk.
- Het Kasteel Neubourg met park, waarin zich de dikste moerascipres van Nederland bevindt.[3]
- De Neubourger Molen, een watermolen op de Gulp.
- Van 1825 tot circa 1922 was er nog een watermolen in het dorp bij de Gulpener bierbrouwerij: de Veldmolen, op de Gulp achter 't Löfke.
- Als gemeentehuis wordt een voormalig klooster van de Zusters van Liefde gebruikt dat in 1932 naar een ontwerp van Alphons Boosten werd gebouwd.
- De Joodse begraafplaats
-
Sint-Petruskerk
-
Toeristenkerk
-
Beeld Kapelaan Pendersplein
-
Oorlogsmonument
.JPG)
.JPG)
Evenementen[bewerken | brontekst bewerken]
Een jaarlijks terugkerend evenement in juni is de Nacht van Gulpen, een wandeltocht van 70 km waar ieder jaar iets meer dan duizend wandelaars aan meedoen.
Sinds 1986 worden de Gulpener Bierfeesten gehouden. Dit gratis 3-daagse evenement in augustus trekt jaarlijks 20.000-25.000 bezoekers. Het evenement kent naast de vele artiesten en bands een aantal vaste programmaonderdelen. De kinderkermis, Rabobank-seniorenmiddag en de openlucht-brunch zijn daar enkele voorbeelden van.
Tevens vindt sinds 2003 iedere carnavalsdinsdag de Groeëte Gulpener Vastelaovend Finale plaats. Dit evenement is momenteel uitgegroeid tot een van de grootste carnavalsevenementen en werd tot 2009 gepresenteerd door Frans Croonenberg. De plaatselijke carnavalsvereniging heet: CV de Gaarekiekere Gullepe.
Onderwijs[bewerken | brontekst bewerken]
De plaatselijke middelbare school (vmbo, mavo, havo, atheneum & gymnasium) heet Sophianum.
Sport[bewerken | brontekst bewerken]
De plaatselijke voetbalvereniging is FC Gulpen. In 1968 werd er een handbalvereniging opgericht, genaamd HV Gulpen. In 2005 fuseerde deze met MVC uit Mechelen tot MenG Optimo.
Verkeer en vervoer[bewerken | brontekst bewerken]
Gulpen heeft in de periode van 28 juni 1922 tot de opheffing op 5 april 1938 een station gehad aan de tramlijn tussen Maastricht en Gulpen en de tramlijn Gulpen - Wijlre - Vaals, samen de tramlijn Maastricht - Vaals vormend. Het station lag ongeveer op de plaats van het huidige busstation en ten zuidwesten ervan. Ook was er een locomotievenloods. Ten zuidwesten van Gulpen heeft er over de Gulp een groot tramviaduct gelegen (het Gulpdalviaduct) waar nog steeds het talud van bestaat achter Kasteel Neubourg. Ook de straatnaam Tramweg herinnert nog aan het tracé dat verder gelopen heeft op de plaats van de Prinses Ireneweg. Richting het oosten volgde de tramlijn een stukje de Rijksweg om bij de bijna haakse bocht naar het zuidoosten enerzijds rechtdoor te vervolgen (waar thans de sportvelden liggen) en anderzijds om met de weg mee de bocht om de Gulperberg heen te maken en de Rijksweg te volgen naar Wittem en Wahlwiller. Waar thans de sportvelden liggen lag er vroeger een sporendriehoek voor de aansluiting op Wijlre. Voor dit deel van het tracé werd er een laag talud aangelegd om de Geul en de Eyserbeek te kruisen, wat er heden ten dage nog voor een groot deel in het landschap te zien is tussen Gulpen en Cartils. Het tracé vervolgt achter Kasteel Cartils langs richting het station van Wijlre.
Geboren in Gulpen[bewerken | brontekst bewerken]
- Willem Vliegen (1862-1947), journalist en politicus
- Adolphe Engers (1884-1945), acteur
Zie ook[bewerken | brontekst bewerken]
Externe link[bewerken | brontekst bewerken]
Referenties[bewerken | brontekst bewerken]
- ↑ Tabel: Bevolking; maandcijfers per gemeente en overige regionale indelingen, 1 januari 2021, Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen
- ↑ Pierre Doppler, 'Benoeming tot schout van Gulpen in 1752', in: De Maasgouw, Orgaan voor Limburgsche Geschiedenis, Taal- en Letterkunde, jrg. 30, 1908 (20), no. 4, p. 32 (online tekst op Delpher).
- ↑ Moerascipres in het park van Kasteel Neubourg in Gulpen
