Maaspunttoren
| Maaspunttoren Lambrechtsrondeel | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
Maaspunttoren, lunet en Hoge Brug
| ||||
| Locatie | ||||
| Locatie | Maastricht, Wyck-Céramique, Stenenwal-Maaspuntweg | |||
| Adres | Maaspunttoren
| |||
| Coördinaten | 50° 51′ NB, 5° 42′ OL | |||
| Status en tijdlijn | ||||
| Oorspr. functie | waltoren | |||
| Start bouw | 14e eeuw? | |||
| Verbouwing | 1911 (restauratie) | |||
| Erkenning | ||||
| Monumentstatus | rijksmonument | |||
| Monumentnummer | 28022 | |||
| Detailkaart | ||||
 Wycker stadsmuur met Lambrechtsrondeel (7) | ||||
| ||||
De Maaspunttoren, vroeger ook wel toren aan de hoge Maaspunt, Rondeeltoren of Lambrechtsrondeel genoemd, is een van oorsprong middeleeuwse waltoren in de Nederlandse stad Maastricht. De toren was onderdeel van de Wycker stadsmuur en is gelegen aan het einde van de Stenenwal, de zuidelijke Maasoever in Wyck. De oorspronkelijke toren dateert waarschijnlijk uit de 14e eeuw, maar werd in de loop der eeuwen diverse malen vernieuwd.
Bouw Wycker stadsmuur en Maaspunttoren
Over het precieze bouwjaar van de eerste stadsmuur van Wyck is geen duidelijkheid. Mogelijk ging de bouw van de Wycker enceinte (omwalling) gelijk op met die van de eerste middeleeuwse stadsmuur op de linker Maasoever, vanaf het tweede kwart van de 13e eeuw. Waarschijnlijk betrof dit aanvankelijk een aarden wal met palissaden, wel al met stenen poorten. In 1284, aan het begin van de Limburgse Successieoorlog, trachtte Walram de Rosse van Valkenburg Maastricht te overmeesteren, maar de wallen aan de Wyckse kant waren blijkbaar al dusdanig sterk dat de vijand afdroop. Pas in 1318 vermeldt de kroniek van de Landen van Overmaas dat hertog Jan III van Brabant toestemming gaf een stenen muur om Wyck te bouwen. Vooral in de periode 1397-1400 werd onder oorlogsdreiging met man en macht gewerkt aan verbetering van de Wycker stadsmuur en gracht. Waarschijnlijk lag deze oudste muur ten westen van de Wycker Grachtstraat.
,_Parmabastion_(rechts)_en_barakken,_detail_kopie_Maquette_van_Maastricht,_collectie_Centre_C%C3%A9ramique.JPG)
De naam Maaspunttoren is niet historisch maar dateert uit de 19e eeuw. De toren op de hoge Maaspunt - de Wycker Kruittoren was de toren op de lage Maaspunt - wordt voor het eerst genoemd in 1333.[1] De toren vormde de meest zuidwestelijke punt van de Wycker stadswal. In 1399 en 1439 wordt de toren opnieuw genoemd, de eerste keer in verband met herstelwerkzaamheden,[2] de tweede keer in verband met de vervuilde toestand, waardoor niemand er de wacht wilde houden.[3] Tussen 1477 en 1485 werd buiten de bestaande stadsmuur een nieuwe, dubbele aarden wal opgeworpen, die een iets wijdere halve cirkel omschreef. De binnenste wal werd versterkt met zes zware bolwerken, waarvan het Lambrechtsrondeel er een was. Het werd omstreeks 1485 voltooid.[4] De verdediging van dit deel van de Wyckerwal was de verantwoordelijkheid van de Wyckenaren zelf. Alleen het stuk walmuur langs de Maas van de brug tot de Simon Mertenspoort werd bemand door de kerspels van Sint-Amor en Sint-Evergislus van de overkant.[5]
Aanvankelijk waren alleen de twee stadspoorten en de bolwerken van steen. Pas in de tweede helft van de 16e eeuw werden ook de wallen van de tweede Wycker enceinte versteend, waarbij een deel van de eerste muur werd afgebroken en de oude gracht werd gedempt.[6] In de 18e eeuw werden de vestingwerken verder uitgebreid en werden buiten de Wyckeromwalling diverse buitenwerken aangelegd; bij de Maaspunttoren onder andere de ravelijn aan de hoge Maaspunt en de bastions Parma en De Rooy.[7] De buitenwerken in dit gebied konden door afdamming van een oude rivierarm van de Maas onder water gezet worden. Op de Franse maquette van Maastricht uit het midden van de 18e eeuw is de inkapseling van het Lambrechtsrondeel goed te zien.
-
Tekening Ph. v. Gulpen, ca. 1840 -
Gravure A. Schaepkens, ca. 1860 -
Toren en stadsmuur, C. Steenbergh, ca. 1915 -
Na de restauratie, 1917?
Ontmanteling vesting en behoud Maaspunttoren
Op 29 mei 1867 ondertekende koning Willem III der Nederlanden, na lang aandringen van onder andere de gemeente Maastricht, het besluit tot opheffing van de vestingen Maastricht, Venlo, Bergen op Zoom, Vlissingen en enkele kleinere plaatsen. In de jaren daarna werden de meeste buitenwerken en een groot deel van de middeleeuwse stadsmuur in opdracht van het Ministerie van Oorlog geslecht, waarna de gronden werden overgedragen aan de Dienst der Registratie en Domeinen. De stadspoorten van Maastricht - op één na - werden tussen 1867 en 1874 gesloopt. De ontmanteling van de vesting Maastricht werd door de meeste tijdgenoten gezien als het begin van een periode van grotere welvaart. Tegen de afbraak van de eeuwenoude stadspoorten rees dan ook nauwelijks protest.[8]
De Stenenwal in Wyck bleef weliswaar behouden, maar werd tussen 1890 en 1894 over de gehele lengte tot straatniveau verlaagd. Tegelijkertijd werd het Waterpoortje gesloopt, dat echter enkele jaren later op bevel van het rijk moest worden heropgebouwd.[5] Op instigatie van Victor de Stuers restaureerde architect Willem Sprenger de zwaar gehavende Maaspunttoren in 1911/'13, waarbij onder andere de met mergelblokken dichtgemetselde torenromp werd uitgebroken.[9]
Beschrijving toren en historische erfenis
Van de toren is thans slechts het onderste deel middeleeuws, waarschijnlijk 14e-eeuws. De toren heeft een min of meer cirkelvormig grondplan met een middellijn van 3m75. De ongeveer 1 meter dikke muur is opgetrokken uit kolenzandsteen en is aan de stadszijde open. Langs de binnenzijde loopt een trap naar de vloerhoogte van de bovenste verdieping. Langs de trap bevinden zich schietgaten, die aan de binnenzijde breed en aan de buitenzijde smal zijn. Aan de zuidzijde van de toren staat nog een stuk stadsmuur met schietgaten, deels verzwaard met mergelblokken.[10]
In de omgeving herinneren diverse straatnamen eindigend op -lunet en enkele andere straatnamen aan de militaire geschiedenis van het gebied, onder andere Sonnevillelunet, Stenenwal, Maaspuntweg, Aan de Recentoren en Hoge Barakken. De naam van de naast de Maaspunttoren gelegen Hoge Brug is in historisch opzicht ongelukkig gekozen, aangezien deze voetgangersbrug over de Maas geen relatie heeft met de oorspronkelijke Hoogbrugge bij de Duitse Poort.
-
Toren met verlaagde wal -
Vanuit het zuiden -
Vanaf de Hoge Brug -
Stadszijde
Bronnen en referenties
- Morreau, L.J. (1979): Bolwerk der Nederlanden. Van Gorcum, Assen. ISBN 90-232-1698-9
- Nispen tot Sevenaer, E.O.M. van (1926/1974): De monumenten in de gemeente Maastricht. Deel 1. Gijsbers & van Loon, Arnhem (online tekst)
- Ubachs, P.J.H., en I.M.H. Evers (2005): Historische Encyclopedie Maastricht. Walburg Pers, Zutphen. ISBN 90-5730-399-X
- ↑ Morreau (1979), p. 110.
- ↑ Morreau (1979), p. 112.
- ↑ Morreau (1979), p. 123.
- ↑ Morreau (1979), p. 124.
- ↑ a b Morreau (1979), p. 119.
- ↑ Morreau (1979), pp. 110-113.
- ↑ Morreau (1979), pp. 206-207, en Evers, p. 54.
- ↑ Morreau (1979), p. 239.
- ↑ Ubachs/Evers (2005), p. 326: 'Maaspunttoren'; en Morreau (1979), p. 119.
- ↑ Van Nispen tot Sevenaer (1926/1974), pp. 703-704.
· 
· 