Menstruatie

Menstruatiebloed op maandverband

De menstruatie (afkomstig van mensis, Latijn voor maand), ook wel ongesteldheid of vroeger maanstonde genoemd, is de (ongeveer) maandelijkse periode van (ongeveer) een week waarin een geslachtsrijpe vrouw bloed en slijm verliest via de vagina doordat het baarmoederslijmvlies (endometrium) deels wordt afgestoten. Na ongeveer een maand wordt een vrouw opnieuw ongesteld als zij niet zwanger is geworden. Aan het begin van de menstruatiecyclus wordt het endometrium opgebouwd, waardoor een bevruchte eicel (embryo) zich kan innestelen. Er vindt een eisprong (ovulatie) plaats, en als de eicel niet bevrucht wordt, wordt een deel van het endometrium afgestoten. Na de menstruatie wordt het endometrium weer opgebouwd voor de volgende eisprong.

Bloeding

De menstruatie uit zich als een bloeding die bij de meeste vrouwen twee tot tien dagen duurt. Bij sommigen duurt de menstruatie langer. Er kan dan sprake zijn van menorragie, waardoor o.a. bloedarmoede kan ontstaan. De tweede dag is het bloedverlies meestal het sterkst. Gemiddeld verliest men tijdens een menstruatie ongeveer 50 milliliter bloed. Het bloed stolt niet doordat de baarmoederwand een enzym met de naam plasmine bevat dat bloedstolsels afbreekt. Het bloed uit de baarmoeder kan gewoon het lichaam uit langs het zogeheten maagdenvlies; dit weefsel sluit de vagina namelijk niet geheel af.

Menstruatieproducten

Tijdens de menstruatie gebruikt men meestal menstruatieproducten zoals maandverband, tampons, een menstruatiecup, menstruatie-onderbroek of een inlegkruisje om het bloed op te vangen. Sommige vrouwen hebben zoveel bloedverlies dat ze meerdere producten (bijvoorbeeld een tampon en maandverband) tegelijk gebruiken. Alle menstruatieproducten moeten regelmatig vervangen worden tijdens de menstruatie. Wanneer dit niet op tijd gebeurt kan er sprake zijn van 'doorlekken'. Bij doorlekken is het menstruatiebloed zichtbaar in de kleding die gedragen wordt, bijvoorbeeld in de onderbroek of de rok, jurk of broek die tijdens de menstruatie wordt gedragen. Wanneer er bewust geen menstruatieproducten worden gebruikt, spreekt men van het zogenaamde 'free bleeding'. Hierbij is een grote kans op zichtbaar menstruatiebloed in de kleding of op bijvoorbeeld de benen.

• Maandverband wordt buiten het lichaam gedragen door het zelfklevende verband in de onderbroek vast te plakken; bij sommige soorten maandverband zijn hiervoor ook extra zogenaamde 'vleugels' aanwezig. Een maandverband kan maar een beperkte hoeveelheid bloed opvangen en moet meerdere malen per dag (bijvoorbeeld iedere twee tot vier uur) vervangen worden. Bij te lang gebruik wanneer er sprake is van aanzienlijk bloedverlies kan een maandverband aan de onderkant doorlekken. Ook kan door het verschuiven van het maandverband bloed aan de zijkant van het maandverband doorlekken. Sommige mensen gebruiken tijdens de nacht dikker maandverband, vooral als de menstruatie zwaar is en er veel bloedverlies optreedt. Tijdens de laatste dagen van de menstruatie is het bloedverlies minder en kan ook een inlegkruisje gebruikt worden in plaats van het dikkere maandverband.

Tampon, in dit geval verwijderd uit de inbrenghuls. Er zijn ook tampons zonder inbrenghuls in de handel verkrijgbaar.

• Een tampon wordt inwendig gebruikt en in de vagina aangebracht. Sommige tampons hebben hiervoor een kartonnen applicator, inbrenghulp, waardoor je de tampon niet met je vingers in de vagina duwt. Tampons moeten meerdere malen per dag vervangen worden; de tampon heeft hiervoor een draadje. Sponstampons hebben geen draadje om de tampon weer uit de vagina te verwijderen; de vrouw doet dit meestal door de tampon inwendig met de vingers vast te pakken en de tampon naar buiten te trekken. Wanneer een tampon langere tijd in de vagina heeft gezeten kan dit de tamponziekte (ook wel toxischeshocksyndroom genoemd) tot gevolg hebben. Hieraan kan men in extreme gevallen zelfs overlijden.
• Een menstruatiecup is een herbruikbaar zacht kunststof kelkje dat tijdens de menstruatie in de vagina wordt ingebracht om het menstruatiebloed in op te vangen. Er zijn verschillende maten. Voor mensen die al vaginaal bevallen zijn of ouder dan 30 en voor mensen die nog niet vaginaal zijn bevallen.
• Een menstruatie-onderbroek is een onderbroek waarin het menstuatiebloed in verschillende ingenaaide lagen wordt opgevangen en geabsorbeerd.

Biologische betekenis

Eerste en laatste menstruatie

De meeste jonge mensen krijgen hun eerste menstruatie - ook wel menarche genoemd - als ze tussen 11 en 15 jaar oud zijn, aan het begin van de puberteit, maar de eerste menstruatie kan ook eerder of later optreden. Rond dezelfde leeftijd krijgen jonge mensen borsten, schaamhaar en okselhaar. Tijdens de eerste paar jaar komt de menstruatie vaak onregelmatig en nog niet elke 4-5 weken. Iemand kan na de eerste menstruatie (of kort ervoor) echter wel zwanger raken als zij (heteroseksuele) geslachtsgemeenschap heeft. De meeste mensen hebben vanaf het 20ste levensjaar een min of meer regelmatige menstruatie. De meeste mensen krijgen hun laatste menstruatie, menopauze, tussen hun veertigste en zestigste levensjaar.

Wegblijven menstruatie

Het uitblijven van de menstruatie wordt, zowel in het geval van een zwangerschap als door andere oorzaken amenorroe genoemd. Bij mensen die topsport bedrijven blijft de menstruatie soms helemaal uit. Hetzelfde geldt voor mensen met anorexia nervosa. Ook na een bevalling blijft de menstruatie bij sommige mensen een tijdlang uit als borstvoeding wordt gegeven. Het gebruik van de anticonceptiepil kan ook het wegblijven van de menstruatie tot gevolg hebben.

Wanneer de menstruatie een tijdje uitblijft (de persoon is dan over tijd) kan door een zwangerschapstest worden vastgesteld of een zwangerschap is begonnen. Als diegene niet zwanger is, en er ook geen andere oorzaak is voor het wegblijven van de menstruatie, dan blijft een menstruatie meestal niet lang uit. Als de menstruatie begint, is de conclusie dat men niet zwanger is niet helemaal waterdicht; bij het innestelen van het embryo kan ook bloed vrijkomen dat voor de menstruatie kan worden aangezien. Deze zogenaamde innestelingsbloeding kan - mede doordat de duur en intensiteit van de menstruatie sterk kunnen verschillen van persoon tot persoon - lichter, zwaarder of gelijk aan de menstruatie zijn. Het is meestal een lichtere bloeding dan een normale menstruatie en zeker lichter dan de bloeding die kan optreden bij een miskraam.

Menstruatie bij andere zoogdieren

De menstruatie komt niet alleen voor bij mensen. Alle zoogdieren hebben een menstruatiecyclus. Bij de meeste zoogdieren wordt het endometrium als er geen zwangerschap ontstaat geabsorbeerd door de baarmoeder, waarbij geen externe bloeding optreedt. Alleen mensen, gorilla's, orang-oetans en een paar niet-primaten (Aziatische boom- en olifantsspitsmuizen, lemuren, vier soorten vleermuizen en stekelmuizen) menstrueren open (extern).

Menstruatieklachten

Tijdens de menstruatie voelen de meeste mensen zich niet lekker. De meest voorkomende klachten zijn buikpijn en rugpijn die veroorzaakt worden door de sterke samentrekkingen van de baarmoeder. Ook komen andere klachten voor, zoals koud zweet, duizeligheid, misselijkheid, diarree en een opgeblazen gevoel. Tegen de pijn kan een pijnstiller zoals paracetamol of naproxen gebruikt worden. De meeste mensen kunnen echter tijdens de menstruatie alles doen wat zij op andere dagen gewend zijn.

In de dagen voor de menstruatie komt bij veel mensen zogeheten premenstrueel syndroom voor. Door sterke veranderingen in de hormoonspiegels in het lichaam van de persoon kan hoofdpijn, spierpijn en prikkelbaarheid optreden. Ook kunnen de borsten wat opzwellen en gevoelig of pijnlijk zijn.

Bij gebruik van een koperhoudend spiraaltje kunnen eventuele menstruatieklachten verergeren: de maandelijkse bloeding wordt heviger en/of pijnlijker. Bij gebruik van de anticonceptiepil, het etonogestrel implantatiestaafje of een hormoonspiraaltje verminderen meestal de menstruatieklachten, wordt de menstruatie meestal lichter en kan de menstruatie zelfs uitblijven (bij gebruik van een etonogestrel implantatiestaafje of een hormoonspiraaltje). Overmatig bloedverlies bij de menstruatie wordt menorragie of hypermenorroe genoemd.

Seks tijdens de menstruatie

Seks tijdens de menstruatie is niet schadelijk of ongezond. Gezonde mensen die menstrueren hebben niet meer kans op seksueel overdraagbare aandoeningen of andere ziektes dan tijdens andere keren dat men buiten de menstruatieperiode seks heeft. Alleen mensen die hiv-geïnfecteerd zijn hebben een grotere kans hiv te verspreiden tijdens de menstruatie. In dergelijke gevallen wordt bijvoorbeeld het gebruik van een beflapje en/of condoom aangeraden. Het menstruatiebloed dat tijdens het ongesteld zijn vrijkomt uit de baarmoeder kan ook functioneren als glijmiddel.

Uit onderzoek blijkt dat veel mensen een verhoogd libido (zin in seks) hebben tijdens de eisprong, gemiddeld veertien dagen voor de menstruatie. Men is het vruchtbaarst tijdens de eisprong. Ook tijdens de menstruatie kan er sprake zijn van een verhoogd libido door een verhoogde hoeveelheid progesteron. Bij seks tijdens de menstruatie ervaren veel mensen een vermindering van krampen in de buik en baarmoeder na een orgasme. Doordat de baarmoeder aanzienlijk gevoeliger is tijdens de menstruatie kan diepe penetratie door een penis, vingers of een seksspeeltje pijnlijk zijn. Sommige mensen geven daardoor tijdens (een gedeelte van) de menstruatieperiode de voorkeur aan masturbatie of niet-penetratieve seks zoals beffen of vingeren.

Ook het gevoel minder risico te lopen op een zwangerschap na seks tijdens de menstruatie wordt als reden gegeven dat men meer zin in seks heeft. Het is echter wel mogelijk zwanger te worden van seks tijdens de menstruatie; zaadcellen kunnen tot 7 dagen in de baarmoeder overleven. In combinatie met een zeer vroege eisprong kan dit leiden tot een zwangerschap. Sommige mensen kiezen ervoor om een menstruatiecup (een softcup), of een zogenoemde 'Beppy Cup' (een sponsje dat aan het eind van de vagina zit zonder touwtje) in te brengen tijdens de seks. Hiermee sluit men de baarmoedermond af en vangt de bloeding op. Er kan met behulp van een softcup seks worden bedreven zonder dat een van sekspartners de menstruatiecup voelt.

Taboes en religieuze gebruiken

Zie menstruatietaboe voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Binnen verschillende religies en culturen bestaan regels of voorschriften die verbieden seks te hebben tijdens de menstruatie. Vaak gelden ook regels voor de hygiëne in deze periode. Iemand die menstrueert wordt dan als onrein gezien en moet soms in een menstruatiehut verblijven. Bij dergelijke gebruiken en stigma's is er sprake van een menstruatietaboe.

Diverse religies kennen rituelen in verband met de menstruatie. Zo zullen orthodox joodse mensen een ritueel bad nemen in een mikwe na hun menstruatie en worden zij tijdens de menstruatie onrein geacht en mogen zij bijvoorbeeld geen geslachtsgemeenschap hebben. In de islam bestaat een soortgelijk ritueel en ondergaat een men na de menstruatie een rituele wassing, ghoesl. In een inmiddels verboden Nepalese traditie moet men zich tijdens de menstruatie helemaal afzonderen. Dat wordt chhaupadi genoemd.

Bronnen, noten en/of referenties

Mediabestanden

Zie de categorie Menstruation van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.